نبود منطق عامل خشونتهای امروز/آموزش تواضع خردمندانه با فلسفه برای کودکان

به گزارش خبرنگار مهر نشست "چشم انداز و چالشهای برنامه فلسفه برای کودکان و نوجوانان" عصر دوشنبه 10 مرداد با حضور دکتر سعید ناجی، دکتر مهرنوش هدایتی و دکتر حسین شیخ رضایی در سرای اهل قلم برگزار شد.

دکتر مهرنوش هدایتی به تعریفی درباره برنامه فلسفه برای کودکان و نوجوانان پرداخت و گفت: این برنامه از سال 1970 بطور مدون توسط متیو لیپمن استاد فلسفه دانشگاه کلمبیا مطرح شد . وی ملاحظه کرد با اینکه اساتید فلسفه سالها قواعد و قوانین منطق را خوانده‏اند و دانشجویان فلسفه هم با این قوانین آشنا هستند اما دچار یک  درگیری کلامی در بین بحثهای خود با هم هستیم و به این نتیجه رسید که آموزش یک بحث استدلالی در دوره بزرگسالی، خیلی دیر است و باید از دوره کودکی به آن پرداخت.

وی افزود: در مورد چگونگی و ضرورت این برنامه دیگر بحثی در دنیا نمی‏شود و جا افتاده اما در مورد روشهای نوین اجرا و اهداف این برنامه الان مباحثی مطرح است. اما هدف کلی لیپمن از اجرای این برنامه اجرای دموکراسی و آزادی بیان و تأمل و تفکر انتقادی و خلاق توسط دانش آموزان بوده است. معتقد بود اجرای این برنامه منجر به تفکر مشارکتی و مراقبتی کودکان می‎شود. یعنی علاوه بر اینکه تک تک کودکان مهم هستند و می‎توانند افکارشان را آزادانه بیان کنند جمع دانش آموزان هم برای آنها مهم است یعنی نظری قابل قبول است که استدلالی تر بوده و دارای منطق قویتر و بهتری باشد که در جمع مطرح می‎شود.

عضو گروه فلسفه برای کودکان(فبک) پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی ادامه داد: در این برنامه نقش مربی و معلم هم خیلی مهم است و تنها دانش آموز محور نیست. بدین صورت که محرکهایی برای کودک ایجاد می‎کنند تا کودک فکرش رشد کند. خیلی سؤالاتی که برای بزرگسالان مطرح است همان سؤالات دوره کودکی است مانند عدالت و حقیقت چیست یا مرگ و زندگی چیست.

هدایتی یادآور شد: بخاطر اینکه کودک در این برنامه یاد می‏گیرد باید ایده‏‎هایش را بطور استدلالی بیان کند تمام ایده‎های غلط وی اصلاح می‎شوند. کودکان پذیرش دیگری،  احترام به آنها و تواضع خردمندانه و حس یگانگی و همدلی با دیگران را یاد می‎گیرند. این آموزشها در ایران بیشتر به صورت قصه‎ها و داستانهایی برای کودکان است اما در جهان با نمایش فیلم و نقاشی و هنرهای دراماتیک به این برنامه‏ها کمک می‎کنند.

این عضو گروه فلسفه برای کودکان(فبک) پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی لزوم و ضرورت این برنامه را ذکر کرد و گفت: در عصری که درگیری و خشونت در بین افراد جامعه بیداد می‎کند اصل این برنامه دیالوگی است که به تفاهم طرفین منجر می‏شود. بسیاری از مشکلات، درگیریها و خشونتها در جامعه ما بخاطر این است که ما منطق و دیالوگ را رعایت نمی‎کنیم. اگر در جامعه انسانی و مدنی زندگی می‏کنیم بایستی خردمان را پرورش دهیم، از 8 تا 12 سالگی دیگر افکار ما شکل می‏گیرند و بسته می‎شوند.

وی تصریح کرد: در حلقه کندوکاو برای کودکان آنان را به کاوش و تحقیق وادار می‎کنیم. آنقدر کودک به چالش ‏‎کشیده می‎شود که از فکر غلط دست بردارد. یکی دیگر از ضرورتهای اجرای این برنامه درگیر شدن با زندگی و عزت نفس داشتن کودکان است. آموزش و پرورش ما انسانهایی با حجم وسیع دانش تحویل می‏دهد، ولی در حوزه زندگی اشتباهات بسیاری دارند.

هدایتی در مورد استقبال از این برنامه هم گفت: بزرگترها که پرورش یافته نظام آموزشی خودشان بوده نقدها و انتقادات جدی بر آن دارند و از آن خسته هستند بنابراین نمی‎خواهند فرزندانشان هم به همین بلا دچار شوند. این برنامه تنها برای بچه‏ها جذاب نیست بلکه برای معلمان هم جذاب است و از نقش انفعالی آموزگاران می‏کاهد.

وی دلیل دیگر استقبال از اجرای این برنامه را فرزند سالاری جامعه ما دانست، اینکه هرچیز تازه‏ای که مد می‏شود والدین مصمم به اجرا و بکار بستن آن هستند. تاحدی پًز این را هم می‎دهند.

هدایتی یکی دیگر از مشکلات و موانع اجرای این برنامه را استقبال عجولانه از این برنامه دانست .

دکتر شیخ رضایی عضو هیئت علمی مؤسسه پژوهشی حکمت و فلسفه ایران هم گفت: این برنامه تازه است و در راه اجرا هر روز کاملتر می‎شود اینطور نیست که فقط گفته‏های لیپمن ملاک باشد .

وی گفت: اصل این برنامه این اس که از سنگ و سخت شدن اجرای این برنامه جلوگیری شود. به جز منشأ تاریخی این برنامه باید به سیر تحول آن نیز نگاه کرد و لزومی ندارد که آموزه‏های لیپمن را دربست بپذیریم. برای مثال بسیاری از کسانی که در این برنامه کار می‎کنند معتقد به استفاده از پیکچر بوک هستند ولی لیپمن استفاده از تصاویر را رد می‌کرد و می‌گفت با متن تنها باید این برنامه را راه انداخت.

وی جلوگیری از تنهایی و خودکشی را از دیگر ضرورتهای اجرای برنامه مشارکتی حلقه کندو کاو دانست و متذکر شد که کودک مهارت روند جامعه پذیری و اجتماعی شدن را در این برنامه یاد می‎گیرد.

وی نهضت عمومی سازی فلسفه را یکی دیگر از اهداف اجرای برنامه فلسفه برای کودکان ذکر کرد و گفت: دیگر فیلسوف یک برج عاج نشین نیست که در یک حلقه 10،20 نفره تولیدات فکریشان را برای همدیگر نقل کنند. در مباحث اخلاق و رعایت مراقبت از محیط زیست و رعایت حقوق شهروندی سعی می‏شود به عمومی سازی فلسفه دامن بزنند.

شیخ رضایی یکی از اهداف این برنامه را دیگر پذیری و اصلاح نژادپرستی و رعایت حقوق اقلیتها دانست که مشکل حال حاضر جهانیان است. پرسشگری و جسارت در طرح پرسش از سلسه مراتب اقتدار یکی دیگر از اهداف این برنامه است.

درادامه این نشست دکتر سعید ناجی عضو گروه فلسفه برای کودکان(فبک) پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی گفت: لیپمن می‎گوید که آموزش و پرورش 12 سال از عمر بچه‏ها را هدر می‎‏دهد. آنها بر روی حفظیات و امتحان متمرکزند که بعد از امتحان دادن کودک دیگر داده‎ها را دور می‏ریزد و قادر به استنتاج و استنباط و پردازش اطلاعات نیست.

ناجی گفت: اینکه روش زندگی و اخلاق به بچه‏هایمان یاد نمی‏دهیم مهارتهای فکرکردن کمتر آموزش داده می‏شوند و این دلیل سیطره رسانه‏های جهانی بر مردم است چرا که آنها هر چیزی را حاضر و آماده می‏خواهند.

وی یادآورشد: لیپمن می‎گوید باید تفکر دقیق منطقی و قدرت تحقیق و تحلیل و تفسیر در کودکان را باید بالا برد. مربیان باید آموزش ببینند و مربیانی که خود اخلاق و تفکر انتقادی را رعایت نمی‎کنند نمی‎توانند انها را به بچه‏ها تعلیم دهند.

ناجی ریاکاری را از آفتهای اجرای این برنامه دانست و گفت: اینطور نباشد که اجرای این برنامه دکانی برای پول درآوردن و کسب درآمد برای دست اندرکاران آن شود.