خبرگزاری مهر ـ گروه فرهنگ و ادب: انتخاب دبیر جدید علمی برای جایزه کتاب سال دفاع مقدس و نیز بررسی برنامه‌ها و توانمندی‌های این جایزه برای همراه و همسو کردن نویسندگان حوزه ادبیات دفاع مقدس با یکدیگر و از سویی نوع رابطه این جشنواره با ادبیاتی که این روزها از سویی ادبیات نوآورانه و واقع گرا و از سوی دیگر ادبیات سیاه جنگ نامیده می‌شود، بهانه نشستی بود که در آن سرهنگ پاسدار حسن رسولی، معاون ادبیات و انتشارات بنیاد حفظ آثار و نشر ارزش‌های دفاع مقدس به همراه سعید حاج نصیری، مدیر ادبیات این معاونت و شعبان حیدری، مدیر انتشارت این معاونت پذیرای سئوالات ما و پاسخ‌گوی آنها در نشتی در خبرگزاری مهر بودند. بخش نخست این نشست در ادامه از نگاه شما می‌گذرد:
در آستانه پانزدهمین دوره برگزاری جایزه کتاب سال دفاع مقدس هستیم و امسال بعد از 6 دوره دبیر جشنواره عوض شد. این تغییر دبیر به ظاهر باید به معنی دمیده شدن نفس تازه‌ای در ریه‌های جشنواره باشد، اما این تغییر بدون شک پیش زمینه‌هایی نیز داشته و نیازی برای آن احساس می‌شده است. برای شروع درباره این نیاز و حس کردن آن بعد از 6 سال سخن بگویید.
رسولی: البته بهتر بود شخص آقای دکتر اکرامی‌فر هم بودند و توضیح می‌دادند. جشنواره‌های ادبی احتیاج به تنوع و تعدد دارند. این یعنی اینکه ما بتوانیم هر از گاهی با تغییر دبیر علمی به افق‌های جدید دست یابیم. البته آقای دکتر سنگری از اساتید مبرز و ممتاز کشور در این حوزه هستند و در دو سال گذشته هم قائل به این بودند که اگر امکان دارد بنده را تعویض کنید. چون خودشان هم با پیشرفت جشنواره با انجام این نوع تغییرات موافق بودند. بنابراین این تغییر هم نه از این نظر بود که نقصانی در روند جشنواره در سال‌های قبل بود، بلکه هدف، طی شدن سیر تکاملی جشنواره بود که بتواند به حرکتش ادامه دهد. همین کار هم با مشورت دکتر سنگری بود. ایشان گفتند من خودم هم دوره قبل این موضوع را مطرح کردم، اما سردار حسام، معاون وقت ادبیات و انتشارات آن را نپذیرفتند و خواستار حضور من بودند.
منظورم این است که خود ایشان هم همیشه به دنبال حرکت تکاملی بوده‌اند. آقای اکرامی‌فر هم دارای ایده‌ها نو وجدید هستند که به نطرم می‌توانند در پیشرفت جشنواره موثر باشد.
انتخاب آقای اکرامی‌فر هم پیشنهاد جناب سنگری بود؟
رسولی: نه پیشنهاد را ما دادیم، ولی با ایشان طرح موضوع کردیم.
سابقه آقای اکرامی‌فر بیشتر در حوزه شعر است تا ادبیات و در واقع می‌توان گفت که جناب سنگری در حوزه داستان و شناختشان از آن کمی جامع‌الاطراف تر هستند و همین موضوع این انتخاب را کمی عجیب کرد.
رسولی: دبیر علمی که به طور مشحص کار داوری انجام نمی‌دهد. کار او، مدیریت جشنواره و فعالیت تخصصی با داوران است. آقای اکرامی‌فر جدا از بخش شعر که می‌فرمایید در جامعه ادبی ایشان را با این موضوع می‌شناسند؛ یک پژوهشگر به حساب می‌آید و تخصص زیادی هم البته در بحث شعر دارند. منتهی چون کار ایشان داوری نیست، ما دیگر مشکل زیادی نداریم که بگویند کار ایشان در حوزه داستان چندان شناخته شده نیست. خود من هم فعالیتم بیشتر پژوهشگری بوده تا ادبیات، اما وظیفه‌ام بیشتر مدیریتی است تا ادبی. ما هم در این راستا همه جانیه با ایشان همکاری خواهیم کرد؛ ضمن اینکه دکتر سنگری هم قول داده‌اند که همکاری نزدیکی با ایشان در موضوع داوری داشته باشند. حالا ممکن است رئیس یک گروه داوری بشوند و یا موضوع دیگری که هنوز مشخص نشده است.
یعنی بحث داوری هنوز تکلیفش مشخص نیست؟
رسولی: طبق آخرین صحبتی که با آقای اکرامی فر داشتم، بعد از فرآیند جمع‌آوری آثار و تقسیم‌بندی‌هایمان مشخص می‌کنیم که چه تعداد گروه داوری داشته باشم. سال گذشته 15 گروه داشتیم، اما برای امسال شاید کمتر شود و شاید هم بیشتر؛ این منوط است به بررسی آثار.
تعداد آثاری که داوری می‌شوند، مشخص شده است؟
رسولی: بله تعداد مشخص است. بیشتر هم شده‌اند. سال گذشته نزدیک به 407 و یا هشت عنوان اثر داوری کردیم. امسال این میزان به 430 عنوان تاکنون رسیده است. مجموعاً پیش بینی می‌کنیم امسال چیزی بیشتر از یکصد عنوان اثر بیشتر به دبیرخانه ما برسد.
حاج نصیری: البته ارسال و حضور کتاب در دبیرخانه ما وجوه مختلفی دارد. ما هر ساله نمایشگاه بین‌المللی کتاب را به عنوان بهترین بازار برای تهیه کتاب در نظر می‌گیریم. چون فرصت بسیار خوبی است و ناشران همگی هستند. منتهی امسال به خاطر اینکه کاری بکنیم که فردا باعث پشیمانی نشود، به غیر از خرید با تمام مراکز استان‌هایمان تماس گرفتیم و خواستار این شدیم که استان‌ها تمام آثار منتشر شده‌شان در سال قبل که حتی از سوی ناشران خصوصی منتشر شده است را تهیه کنند. برخی را خریدم، برخی هم مجانی به دبیرخانه رسید. به غیر از این برای اینکه ما به‌التفاوتی بین آثار مکتوب منتشر شده در حوزه دفاع مقدس و آنچه ما خریداری می‌کنیم، وجود نداشته باشد با کتابخانه جنگ حوزه هنری هم مکاتبه کردیم و فهرست کاملی از آثار منتشر شده از آنها را نیز دریافت کریدم، با فهرست خریداری شده خودمان هم تطبیق دادیم و جالب اینکه آمار فعلی ما بیشتر از آمار آنهاست. البته یک نکته هم هست و آن اینکه آمار ارائه شده از سوی کتابخانه جنگ تا پایان آبان ماه سال گذشته را شامل می‌شود.
شما همه آثار موجود در حوزه ادبیات جنگ را داوری می‌کنید؟ آیا آثار متفاوت که این روزها به آن آثار ادبی سیاه در حوزه ادبیات جنگ می‌گوییم، در گردونه داوری شما حاضر است؟
حاج نصیری:هر نوع کتابی که موضوعش بخواهد سیاه‌نمایی واقعیت‌های دفاع مقدس باشد، در کتاب سال دفاع مقدس جایی ندارد. این دفاع، دفاعی است که منبعث از آموزه‌های دینی و قرآنی ماست و موضوعش متفاوت است. ما قائل به این هستیم که موضوع جنگ، نابسامانی‌ها و انواع و اقسام مشکلات را در پی دارد، اما جنگ را ما تحمیل و شروع نکردیم. بنیاد هم همانطور که اسمش می‌گوید، به دنبال حفظ و نمایش ارزش‌های دفاع مقدس است. اگر اثری هدفش سیاه‌نمایی این آثار باشد، قطعا به داوری‌ها راه پیدا نخواهد کرد. این جزو منویات بنیاد است. البته دبیران علمی ما خودشان به این موضوع اشراف کلی دارند.
خب حد و مرزها باید در این حوزه مشخص شود. ما نویسندگانی داریم که قائل به نوآوری در متن هستند. الان سبک و سیاق نوشتن در حوزه ادبیات دفاع مقدس تغییر کرده است. ادبیات جنگ این روزها گفته می‌شود که واقعیت‌نگر شده است. آثاری هم بوده که به این موضوع دامن زده‌اند؛ مثل کارهای احمد دهقان. از سوی دیگر در جلسات نقد می‌شنویم که در جلسات نقد انگار نقد متن نمی‌شود و موضوعات دیگری به افکار عمومی منتقل می‌شود. به عنوان مثال در یکی از جلسات نقد که از سوی بنیاد برگزار شد، گفته شد که باید نویسنده را محاکمه کنیم. شما به طور کلی نگاهتان برای نوآوری و ساختارشکنی در حوزه ادبیات دفاع مقدس چه شاکله‌ای دارد؟ کتاب سال دفاع مقدس چقدر می‌تواند و می‌خواهد تا دست این نویسنده‌ها را که از جمله نویسندگان صاحب تجربه و حتی به اصطلاح میدان دیده دفاع مقدس هستند را جذب خود کند؟ از طرف دیگر، موضوع ریزش آثار این دست نویسنده‌ها از همان مرحله نخست انجام می‌شود و یا همزمان با داوری‌ها و با نظر داوران ریزش صورت می‌گیرد؟
حاج نصیری: آقای احمد دهقان در دوره سیزدهم و چهاردهم ما که دوسالانه برگزار شد، رتبه آورد، اما بحثی که هست این است که کتابی مثل «من قاتل پسرتان هستم» در بخش داوری ما هم بالا می‌آید و حائز رتبه می‌شود، ولی نویسنده کم لطفی می‌کند و برای دریافت جایزه‌اش تشریف نمی‌آورد. این‌ها همه‌اش معنی دارد. وقتی فردی حائز رتبه می‌شود و بعد برای اختتامیه از او دعوت می‌شود و تشریف نمی‌آورد، دارای معانی است که خوب حالا کاری به آن نداریم.
در رابطه با نگاهی که به ایشان هست و اینکه گفته می‌شود نمی‌خواهیم اصلاً اثر از ایشان قبول کنیم، بحث هست. من با تعبیر نوآوری شما موافق نیستم. ما اگر ساختمانی را متصور باشیم، هر کسی از منظری به آن نگاه می‌کند. نوآوری در نگاه ما به این ساختمان و در شکل کلا‌ن‌تر به جنگ آیا باید طوری باشد که از واقعیت‌های آن دورمان کند؟ نوآوری آیا می‌تواند مثل دوربین عکاسی‌ای باشد که اگر یک نفر خیلی هم زرنگ باشد، یمین یا یسار جبهه را به تنهایی عکاسی می‌کند. این کار یعنی غافل ماندن از بخش دیگری از آن.
نوآوری آیا یعنی آن تصاویر گرفته شده و یا آن بخش گرفته نشده که امروز می‌خواهیم از آنها بگوییم؟ بحثی نیست که امروز فردی باید و مسائل جنگ را با ارائه مستنداتش به شکل تازه‌ای نمایش دهد، اما این نگاه و بیان نوآورانه که نباید اصل موضوع جنگ را شهید کند.
من به طور اختصاصی کاری به آقای دهقان ندارم، اما نوآوری آیا به معنای این است که موضوعات حقیقی و اصیل جنگ باید لاپوشانی شود؟ روی مین رفتن دو برادر برای اینکه یک گردان قیچی نشود که متاثر از آموزه‌های دینی ماست را نمی‌توان نوآوری بدانیم؟
در جلسات نقد آثار آقای دهقان، نظراتی ارائه شد. ما نظرات هیچ کسی را رد نمی‌کنیم، ولی مطالبی هم که گفته شد محاکمه و از این حرف‌ها نبود. شما خودتان کتاب «پرسه در خاک غریبه» ایشان را مطالعه کنید. اتفاقاتی که در کتاب می‌افتد را هم سیر کنید. وقتی قرار است از جنوب رزمنده‌ها را به غرب منتقل کنند، خب حتما قرار است اتفاق مهمی بیفتد، وقتی قرار است چنین اتفاقی بیفتد، چرا با این نقل مکان عظیم، موضوعات مطرح شده در کتاب اینقدر سهل و غیر اکتیو نشان داده می‌شود؟
در این کتاب با وجود اینکه این نقل مکان نیرو با خطرهای زیادی نیز همراه خواهد بود، تنها بین چند قاطر یک سری اتفاقات سهل و آسان می‌افتد. پس رشادت‌های رزمندگان چه می‌شود؟ من تعبیر کردم شاید اتفاقات کتاب مربوط به اقلیت‌های مذهبی بوده که چنین روایات شده است! در بین آنها هم که نگاه کنید، تنها یک نفرشان هست که سئوال‌های دیگران را خیلی خوب پاسخ می‌دهد.
اتفاقات جنگ باید در داستان مورد توجه قرار بگیرد. البته داستان است. هیچ کسی هم به آن خرده نمی‌گیرد که چرا چنین است و چنان نیست.
درباره داوری این آثار که اشاره کردید، هم باید بگویم که این آثار به داوری‌ها می‌آید و نظر داوران است که این اثر همان ابتدا دچار ریزش شود و یا اینکه در ماراتن داوری مورد بررسی و احیانا ریزش و یا رتبه قرار بگیرد.
در سیستم انتخاب داوران پیش فرضی و یا توصیه‌ای برای این آثار وجود ندارد؟
حاج نصیری: نه پیش فرضی هست و نه توصیه‌ای. آن اختیاراتی که از آن به انتخاب و یا عدم انتخاب اثری تعبیر می‌شود را ما نداریم. جشنوراه یک دبیر علمی دارد که بر اساس قواعدی داوران را تعیین می‌کند که البته این انتخاب، جدای از افکار معاون ادبیات نیست، ولی به معنی توصیه هم نیست.
اما هنوز مشخص نشده است که این آثار با نظر دبیر از گردونه داوری خارج می‌شود یا معاون ادبیات، یا داوران و یا شما!
ببینید اگر اثری قرار شد از جشنواره ریزش کند در جلسه‌ای با حضور دبیر علمی و سرداوران راجع به آن بحث می‌شود و به طور یقین نظر جمع در رابطه با آن اعمال می‌شود.
رسولی: در حوزه سیاه‌نمایی در جنگ شاید عنوان نوآوری گفته شود، اما سیاه‌نمایی به هر قیمتی صحیح نیست. مقام معظم رهبری در جمله‌ای می‌گویند که باید نگاه ما در تشریح یک موقعیت، نگاهی امیدآفرین باشد که موجب نشاط شود. اگر ما می‌خواهیم جشنواره کتاب سال بگذاریم، می‌خواهیم به نویسنده‌هایمان امید بدهیم که رشد کنند؛ نه اینکه واپسگرا شوند. تشویق و ترغیب هم با نگاه منفی و سیاه‌نمایی ایجاد نمی‌شود؛ بنابراین این نگاه هم در جشنواره توصیه نمی‌شود.
جدای از این ما بنیاد حفظ آثار و نشر ارزش‌های دفاع مقدس هستیم. مطالب سیاه و مشکلات موجود در جنگ را منکر نیستیم، ولی قائل به بزرگنمایی آن در ادبیات نیستیم. اصل این است و با کسی هم تعارف نداریم. ما به دنبال ارزش‌های مثبت دفاع مقدس هستیم. نقد‌هایی هم که می‌شود، نقدهای بسیار دلسوزانه‌ای است، ولی نمی‌دانم در بحث نوآوری چرا این مطالب را وارد می‌کنیم. این موضوعات چندان جالب نیست.
ادامه دارد ...
نظر شما