به گزارش خبرنگار مهر ، بارها دیده و شنیده ایم که سیلی آمد وجان انسانهای بیگناه را گرفت و یا اینکه منجر به خسارات مادی فراوانی گردید. این خسارات خسارات آنی سیل هستند . چراکه هر سیلی را تبعاتی هم هست که ارزش ریالی آن شاید قابل برآورد و محاسبه نباشد . بعنوان مثال در نظر بگیرید که کودکی در اثر سیل پدر یا مادر و یا هردو ی اینها را از دست بدهد . این ضایعه و خسارت چگونه قابل برآورد و جبران خواهد بود ؟
استان گیلان از جمله استانهای کشور است که بسبب رودخانه های فراوانی که دارد وبه پشتوانه میانگین بالای بارندگی سالیانه ( بیش از 1500 میلی متر ) که برخوردار است اغلب شاهد سیل بوده و از این ناحیه هر ساله متحمل خسارات هنگفت جانی و مالی می شود . این مسئله مخصوصا" در حوزه هایی که کاربری اراضی آن بشدت دچار دگرگونی شده ملموس تر است.
سیل چیست ؟
در خلال یا پس از یک بارندگی شدید مقدار دبی رودخانه به سرعت افزایش یافته و در نتیجه آب از بستر عادی خود سرریز نموده و دشت سیلابی و مناطق اطراف را در بر می گیرد . اگر در اثر این سرریز شدن خسارات جانی یا مالی و یا هردو ببار آید بعنوان سیل از آن یاد می شود.
آیا سیل صرفا" یک حادثه طبیعی است ؟
پر واضح است که سیل نمی تواند فقط بعنوان یک حادثه طبیعی قلمداد شود . امروزه بدلیل دخالتهای بی رویه انسانها در بسیاری از نقاط که قبلا" سیلی نداشته شاهد سیل هستیم . برآیند دخالت انسان منجر به برهم خوردگی نظم طبیعی می شود و برای اینکه طبیعت مجددا" به نظم دیگری برسد مجبور است رفتارهایی را از خود بروز دهد که به زعم ما خوشایند نیست و سیل یکی از این رفتار ها است. بعنوان مثال و به جهت روشن شدن مطلب رودخانه ای را در نظر بگیرید که در حالت عادی بستری دارد وآب زلالی در آن جریان دارد . این رودخانه قطعا" غیر از این بستر عادی یک بستر سیلابی نیز در بخشهایی از مسیر خود دارد . معمولا" از دیدگاه ما انسانها این بستر یک مکان مناسبی را برای برخی فعالیتها فراهم ساخته ازجمله کشاورزی ساختمان سازی و.. . اگر غفلتی بشود واز اینگونه مکانها استفاده شود و البته تدابیر ویژه ای اندیشیده نشود بایستی منتظر هجموم سیلابی که قطعا" در آینده ای نه چندان دور اتفاق خواهد افتاد باشیم.
مناطق سیلخیز در یک حوزه آبخیز به جاهایی گفته می شود که آب ناشی از بارندگی و یا ذوب برف بنا به دلایلی چون : فقر پوشش گیاهی - سنگ بستر یکپارچه و نفوذ ناپذیر - شیب توپوگرافی بالا نتواند در زمین نفوذ کند . بنابر این تشکیل هرز آب داده و بسرعت بطرف پایین براه می افتند . در این صورت این هرز آبها می توانند مشکلاتی راببار آورند که مهمترینش فرسایش خاک است.
مناطق سیلگیر مناطقی هستند که هرز آبهای تولید شده از مناطق بالادست پس از بهم پیوستن بدلیل تغییر شیب توپوگرافی از بستر اصلی خود خارج و وارد آن می شوند. مشکلات عدیده ای در اینگونه مناطق ازجمله تخریب ابنیه های انسانی و انباشت گل ولای (رسوب )ایجاد می شود.
خسارات ناشی از سیل شامل تلفات انسانی و حیوانی ، تخریب اراضی کشاورزی و باغات ، انباشت رسوب در دریاچه سدها تالابها کانالها و نهرهای آبیاری ، تخریب سازه های خطی مثل راه، پل ،خطوط آب برق و گاز و تخریب واحدهای مسکونی تجاری، آموزشی، مذهبی ، گل آلودگی آب ، آسیب به محیط زیست گیاهی و جانوری و رانش زمین و تبعات ناشی از آن است.
راههای در امان ماندن از سیل عبارتند از : دوری از مناطق سیلخیز و سیلگیر ،راه اندازی یک سیستم هشدارسیل و آبخیزداری در حوزه های آبخیز
نقش آبخیزداری در کنترل سیل و کاهش خسارات :یکی از اقدامات اساسی در جهت کنترل سیل در حوزه های آبخیز انجام عملیات آبخیزداری در قالب برنامه های مدیریتی و اجرایی است . به این معنا که ابتدا حوزه آبخیزمورد مطالعه واقع شده ،نقاط ضعف و قوت – پتانسیلها و محدودیتها از دیدگاه آبخیزداری مورد شناسایی قرار گیرند ( یکی از مهمترین مسائل و معضلات در حوزه های آبخیز سیل است ) .
بمنظور رفع مضلات ویا کنترل آنها در آبخیزداری روشهایی اجرایی و مدیریتی پیش بینی شده است.
روشهای اجرایی شامل:
1- اقدامات بیولوژیکی مثل بذرکاری بذرپاشی کپه کاری نهالکاری (مثمر و غیر مثمر ) علوفه کاری
2-اقدامات مکانیکی (مهندسی ) مثل ساخت بندهای گابیونی، بتنی، سنگی- ملاتی ،خشکه چین و سبک است.
3-اقدامات بیومکانیکی مثل احداث بانکت تراسبندی کنتور فارواست.
روشهای مدیریتی شامل : اصلاح شخم حفاظت و قرق است.
.................................................
محمدباقر رفعتی کارشناس آبخیزداری
نظر شما