به گزارش خبرنگار مهر، وقتی قرار شد درباره وضعیت نشر پژوهش در تئاتر و مشکلات و مصائب آن با کارشناسان و اساتید تئاتر صحبت کنیم، پیشاپیش می‌دانستیم با دل‌هایی پر از گله و شکایت روبه‌رو خواهیم شد. اما جالب آنجا بود که بسیاری از اساتید، از این بابت گله‌مند بودند که این موضوع تکراری است و حرف‌ها در این باره گفته شده است.
این اظهار عجیب، بیشتر سبب شد تا ما با بخش دیگری از مشکلات پژوهش تئاتر و عمدتا تئاتر کشور آشنا شویم. خستگی‌پذیری و کوتاه آمدن در برابر مشکلات و سختی‌های کار، یکی از مسائلی است که تئاتر ما را و در کل هنر ما را رنج می‌دهد. وای بر تئاتر ما که با این همه بحث‌هایی که درباره مسائل و مشکلات‌اش گفته می‌شود و برخی از سوژه‌های آن، تکراری شده است، باز هم رو به قهقهرا و پسرفت نزول کرده‌ایم. وای بر تئاتر ما که برخی از اساتید و پژوهشگران‌اش، موضوع پژوهش را تکراری می‌دانند اما متاسفانه خود نیز حرفهای تکراری می‌زنند و کارهای تکراری هم می‌کنند.
در چنین شرایطی، باید طبیعی باشد که مشکلات تئاتر روزافزون باشد و دیگرانی که در تئاتر هیچ ریشه‌ای ندارند، بیایند تصمیم بگیرند و خط مشی تعیین کنند و هزار جور مساله حل‌نشده در ذهن‌ها باقی بگذارند و بروند. پژوهش، به قول معروف شریان اصلی تئاتر کشور ما است. حالا هر چه ما بخواهیم در حوزه‌های دیگر آن، جانفشانی کنیم که به سر و سامانی برسد، اما بدون قوت گرفتن پژوهش، تنها یک واویلا برایمان باقی خواهند و بس. هنوز دانشجویان تئاتری ما، علاقه‌ای به خواندن کتاب‌های اندک‌شمار پژوهش تئاتر ندارند و اساتید ما نیز تنها و تنها، کتاب‌هایی معدود و خاص و تکراری را به دانشجویان‌شان معرفی می‌کنند و مابقی، در گذر زمان خاک می‌خورد و ناپدید می‌شود.
مشکلات نشر پژوهش در تئاتر را با چند تن از اساتید تئاتر در میان گذاشتیم که از آن بین، برخی به مشکلات این موضوع اشاره کردند و راهکارهایی ارائه دادند که در زیر می‌خوانیم. اما برخی نیز به واسطه کلیشه‌ای بودن موضوع، از پاسخ دادن به این موضوع حذر کردند و به سراغ گذران زندگی‌شان رفتند.
مسعود دلخواه کارگردان و بازیگر تئاتر یکی از مشکلات نشر پژوهش تئاتر را کمبود بودجه در آن می‌داند و اضافه می‌کند: ارگان‌ها بودجه‌هایی در بخش پژوهش دارند اما متاسفانه آن‌طور که باید ظاهرا از این بودجه‌ها در جهت رشد و تعمیق آثار پژوهشی استفاده نمی‌شود یا کم استفاده می‌شود. چندین دانشکده هنری را می‌توانم اسم ببرم که معاونت پژوهشی دارند اما اگر بیلان کاری‌شان را اعلام کنند چنته‌شان خالی است.
وی به نبود پژوهشکده تئاتر به معنای آکادمیک آن اشاره می‌کند و می‌گوید: من اگر بخواهم پژوهش کنم وقتی به دانشکده مراجعه می‌کنم مشکلات آنقدر زیاد است که از این کار پشیمان شوم. پژوهشکده‌ای هم نداریم که بخواهیم طرح‌ها را به آنجا ارائه کنیم و حمایت شویم. از طرف دیگر آرشیوی در تئاتر نداریم که بخواهیم براساس متن‌ها، فیلم‌ها، عکس‌ها و حتی پوسترها پژوهشی انجام دهیم. همه اینها باعث می‌شود که بخش پژوهش ضعیف باشد و بر ضعف خود باقی بماند.
محمدرضا خاکی از کارگردان تئاتر و استاد دانشگاه نیز بر کمبود فضای پژوهشی تئاتر تاکید دارد و می‌افزاید: وقتی شاهد اجرای نمایشنامه‌های ترجمه‌شده‌ای در تئاتر شهر هستیم که حتی خود کارگردان هم نویسنده نمایش‌اش را به درستی نمی‌شناسد، متاسفانه به این نتیجه می‌رسیم که پژوهش فراموش‌شده و تئاتر ما از زمانه خودش هم بی‌اطلاع است.
خاکی ادامه می‌دهد: شنیدم که اخیرا هیئتی از مسئولان و هنرمندان به جشنواره تئاتر آوینیون رفته بودند که نمایش ببینند، فستیوال آوینیون بیش از یک ماه جریان دارد و همه برنامه‌های آن از ماه‌ها قبل تنظیم شده و معلوم است، اما دوستان وقتی به آنجا رسیدند که جشنواره در حال اتمام بود و اجرای نمایش‌های بخش اصلی به پایان رسیده بود. این هم نشانه آن است که پژوهشی در کار نیست.
محمدحسین ناصربخت مشاور پژوهش مدیرکل مرکز هنرهای نمایشی بر این باور است که در تئاتر، به پژوهش توجهی نشده و بیشتر به مسائل عملی تاکید شده است. هنوز پژوهشگاه تئاتر در کشور تاسیس نشده است و هر آثاری که در این زمینه خلق شده، محصول کوشش‌های انفرادی است. این موضوع سبب شده تا انرژی پژوهشگران ما به خوبی سامان‌دهی نشود.
این پژوهشگر همچنین از نبود فضای نقد در عرصه پژوهش گله‌مند است و می‌گوید: ما پژوهشگران خوب و فرهیخته‌ای در حوزه تئاتر داریم که برخی از آنها نیز کتاب‌هایی منتشر کرده‌اند. اما متاسفانه آثار آنان مورد نقد و بررسی خوبی قرار نمی‌گیرد تا پیشرفت کند.
حسین فرخی کارگردان تئاتر نیز به نبود سرمایه‌گذاری در پژوهش تئاتر اشاره می‌کند و معتقد است: در عرصه تئاتر پژوهشگران از نظر مالی تامین نیستند. یک کار پژوهشی توان زیادی نیاز دارد و علاوه بر آن، دقت نظر و حضور یک گروه حرفهای لازم است که شبانه‌روز بر روی یک کار پژوهشی کار شود تا به سرانجام برسد.
وی به تجربه شخصی‌اش در این باره می‌پردازد و می‌گوید: پنج سال پیش من طرح دایره‌المعارف تئاتر ایران را به معاونت هنری وزارت ارشاد ارائه دادم. برآورد مالی این طرح به اندازه بودجه اجرای یک نمایش نبود اما متاسفانه این طرح به نتیجه نرسید. در نتیجه لازم است که مدیران باید اهمیت پژوهش را درک کنند و امکانات لازم را در اختیار پژوهشگران قرار دهند.
قطب‌الدین صادقی کارگردان و استاد تئاتر نیز مشکلات این حوزه را ضعف تربیت دانشگاهی است و اضافه می‌کند: در دانشگاه‌های ما به اندازه کافی دانشجویان را پژوهشگر بار نمی‌آورند. اما دانشگاه در دنیا به عنوان یک اتاق فکر مطرح است که دانشجویان داخل آن درباره پدیده‌های مختلف پژوهش می‌کنند.
وی به نکته دیگری که سبب ضعف در این زمینه شده است اشاره می‌کند و می‌گوید: ما متاسفانه دچار یک تربیت غلط فلسفی هستیم و آن کلی‌گویی است. عادت نداریم که در مسائل ریز شویم بنابراین یافته‌های جدید دستگیرمان نمی‌شود. اغلب پژوهش‌ها ترجمه‌ای دست و پا شکسته از تالیفات دیگران است. چرا که کسی به آنها کار درست را نیاموخته و حمایت نکرده است و البته تنبلی هم در این زمینه وجود دارد.
اردشیر صالح‌پور پژوهشگر تئاتر نیز معتقد است که در در زمینه علوم و هنر هیچ پدیده‌ای بدون پژوهش و آموزش راه به جایی نمی‌برد و ادامه می‌دهد: حتی در دانشگاه هم پژوهش خیلی جدی قلمداد نمی‌شود و دانشجویان بسیار کم به دنبال آن می‌روند. مدرک‌گرایی و سطحی‌نگری و حرکت در ظاهر بعضا نظام آکادمیک ما را تهدید می‌کند.
صالح‌پور درباره آثار پژوهشی منتشرشده می‌گوید: پژوهش‌ها نسبت به حجم فرهنگ و معرفت‌شناسی هنری ایرانی بسیار کم است. گاهی این پدیده‌ها آنقدر دور و غریب جلوه می‌کنند که گویی متعلق به کهکشهان دیگری هستند. در حالی که بسیاری از این پژوهش‌ها به چند دهه اخیر برمی‌گردد. عدم پیوستگی و گسست‌های عدیده موجب شده ما از عقبه خودمان باز بمانیم و به درستی و مستمر نتوانیم جریان هنر تئاتر را دنبال کنیم.
اما رحمت امینی پژوهشگر و مدرس تئاتر، موافق کم‌کاری در عرصه پژوهش تئاتر نیست و ابراز می‌کند: اگر بخواهیم پژوهش تئاتر و نشر آن را در سه دهه اخیر بررسی کنیم باید بگویم آمار انتشار کتاب‌های تئاتری در حوزه پژوهش طی دهه گذشته رشد بسیار چشمگیری داشته است. حتی سمینارهای پژوهشی برگزارشده در دهه اخیر هم قابل مقایسه با دهه‌های گذشته نیست.
وی درباره انتشار معدود پژوهش‌های تئاتری و استقبال کم علاقه‌مندان و دانشجویان تئاتر از این آثار می‌گوید: درست است که کتاب‌های معدودی از پژوهش‌ها منتشر می‌شوند اما همان معدود آثار هم به خوبی دیده نمی‌شوند بنابراین پژوهشگر هم ذوق و شوقی برای شروع کار بعدی ندارد.
نظر شما