خبرگزاری مهر - گروه فرهنگ و ادب: یکی از معدود برنامه‌های سیمای جمهوری اسلامی ایران که به طور مستقیم به مساله کتاب و کتابخوانی می‌پردازد و از سال‌های پیش هم پخش آن قطع نشده است، برنامه «کتاب 4» است که روزی به طور غیرزنده و یا به اصطلاح تولیدی روی آنتن شبکه چهار سیما می‌رفت و حال نزدیک به 8 ماه است که پخش زنده نصیب آن شده است.
این برنامه با همه فراز و فرودهایش و راه‌های رفته و نرفته‌اش در حال حاضر تنها برنامه تخصصی کتاب در تلویزیون محسوب می‌شود که به همین منظور با محمد رحیمی، تهیه‌کننده و مسعود خیرخواه، کارشناس ـ مجری «کتاب 4» نشستی تفصیلی در باب این برنامه و همچنین برنامه‌سازی درباره کتاب در رسانه ملی داشته‌ایم.
مهر: می‌توانیم بحث را از مروری بر شناسنامه و روند شکل‌گیری برنامه «کتاب 4» و اینکه هر یک از شما چگونه به این برنامه پیوستید، آغاز کنیم.
رحیمی: سابقه «کتاب 4» به 6 سال پیش بازمی گردد که برنامه به طور تولیدی و هفته‌ای یک بار پخش می‌شد و دوستان زیادی در مقام کارگردان، تهیه‌کننده و دیگر عوامل با آن همکاری کرده‌اند، ولی سردبیر برنامه از همان روزها آقای شهاب‌الدین عباسی که خودشان از مترجمان خوب کشورمان هستند، بوده است.
محمد رحیمی، تهیه‌کننده «کتاب 4»
اما تقریبا از اواخر سال گذشته بود که تصمیم مدیریت جدید شبکه چهار بر این شد که برنامه به شکل زنده، رویکردی خبری‌تر و با پخش‌های بیشتر در هفته روی آنتن برود که در نهایت هم تصویب شد که برنامه 3 روز در هفته آن هم به صورت زنده پخش شود که من از همین مقطع مصادف با دی ماه سال 89 به عنوان تهیه‌کننده به «کتاب 4» پیوستم.
مهر: درباره مدت زمان پخش هر قسمت از برنامه هم تغییراتی اعمال شده است.
رحیمی: تا پایان سال گذشته زمان برنامه نیم ساعت بود که با تلاش مدیریت گروه و مساعدت مدیریت شبکه، این مدت به 45 دقیقه افزایش یافت، ولی قبلا از ساعت 20:30 تا 21 بود که الان از 19:15 تا خبر 20 برنامه پخش می‌شود.
مهر: به نوعی می‌شود گفت با اضافه کردن 15 دقیقه به مدت زمان برنامه، بهترین زمان پخش را از شما گرفته‌اند.
رحیمی: ساعت 19 تا 21 بیشترین ترافیک پخش برنامه را در همه شبکه‌ها دارد و عمده برنامه‌هایی که مشارکتی ساخته می‌شوند، تاکید بر پخش آنها در همین زمان است که همین امر باعث شده ترافیک برنامه در این 2 ساعت زیاد باشد و وقتی قرار شد برنامه «کتاب 4» 45 دقیقه باشد ناگزیر زمان پخش آن تغییر کرد.
مهر: بسیار خب. آقای خیرخواه! شما چطور به این برنامه پیوستید؟
خیرخواه: چندی پیش من کاری را ترجمه کرده بودم که برای معرفی آن گفتگویی با من انجام شد و پس از آن پیشنهاد همکاری برای برنامه دیگری به من شد، ولی آن برنامه به تعویق افتاد و «کتاب 4» زودتر محقق شد و من به این گروه پیوستم و از 4 دی‌ماه سال 89 که اولین برنامه زنده «کتاب 4» روی آنتن رفت، همراه آن بودم. البته از چند ماه پیش از آن نیز در جلسات هیئت تحریریه شرکت می‌کردم.
مهر: بارها از سوی افراد مختلف از جمله دست‌اندرکاران «کتاب 4» مطرح شده که این برنامه تخصصی کتاب و کتابخوانی است و گاه نیز به منحصر به فرد بودنش تاکید می‌شود. شاید این عنوان چندان هم بیراه نباشد، ولی آیا شما به عنوان دست‌اندرکاران برنامه به این یکه‌تازی راضی هستید یا بهتر بود در یک رقابت با برنامه‌های دیگر بودید؟
خیرخواه: من اسمش را یکه‌تازی به تعبیر شما نمی‌گذارم. من شخصاً آرزویم این است که «کتاب 4» که در واقع نهال ظریفی بوده و رفته رفته رشد کرده و امروز به طیف مخاطبان گسترده، پیگیر و پی‌جوی رسیده است، روز به روز رشد کمی و کیفی بیشتری داشته باشد، اما اینکه این برنامه رقیبی ندارد، ما را خوشحال نمی‌کند. پیش از اینکه ذوق زده شویم و بخواهیم کتاب را در قالب برنامه‌های مختلف در شبکه‌های سیما عمومی کنیم؛ که به جای خودش بسیار هم خوب است، بهتر است به این موضوع توجه کنیم که اصلاً طرح و برنامه جامع و درستی در زمینه کتاب و کتابخوانی از سوی برنامه‌سازان به تلویزیون ارائه نمی‌شود.
ما در «کتاب 4» برایمان پیش نیامده که با سئوال و یا پیشنهادی از سوی دیگر برنامه‌سازان رو به رو شویم که نشان دهد آنها طرح و ایده درستی برای ساخت برنامه‌ای مشابه «کتاب 4» داشته باشند.
کار در حوزه کتاب، اصلا کار ساده‌ای نیست، بلکه اتفاقاً خیلی هم دشوار است. به این دلیل روشن که باید طیف‌ها و آدم‌های مختلف را بشناسی و شناخت آنها هم نیاز به اطلاعات و ارتباطات وسیع دارد. همچنین جلب اعتماد آنها و اهل فرهنگ به سادگی اتفاق نمی‌افتد و ساختار یک برنامه و سابقه‌اش است که باعث می‌شود آنها اعتماد کنند و یا نکنند.
به هر حال من خیلی خوشحالم که «کتاب 4» هست و قرار است روز به روز تقویت شود، اما فکر می‌کنم اگر برنامه دیگری در زمینه کتاب ساخته شود، مدت‌ها زمان می‌برد تا در جهت‌گیری و کار حرفهای به «کتاب 4» برسد.
مهر: در اینکه پیشینه «کتاب 4» کمک می‌کند تا در رقابت با برنامه‌های جدیدتر چند گام جلوتر باشد، شکی نیست، اما پرسش پیشین من ناظر به تفکر حاکم بر سیاست‌های تلویزیون است که از برنامه «کتاب 4» یک برنامه منحصر به فرد ساخته است؛ در حالی که لازم است برنامه‌های متنوع درباره کتاب ساخته شود و اما اینکه شما گفتید پیشنهادی به ما داده نمی‌شود؛ قرار هم نیست پیشنهادهای برنامه‌سازی به دست شما برسد و اگر طرحی باشد صاحبش آن را برای تصویب و اجرا به شبکه مربوطه می‌برد.
خیرخواه:از حیث پیشنهاد که می‌گویم، منظورم این است کسانی که دوست دارند متولی کار کتاب در رسانه باشند، لااقلش این است که کسب تجربه کرده و کار آزموده را دوباره نیازمایند که حتی همین اتفاق هم نمی‌افتد. ما هنوز نمی‌دانیم افرادی که داعیه چنین کارهایی را دارند، چه کسانی هستند و اگر قرار است که باشند، شکل کارشان چگونه است که اگر باشند ما به آنها کمک می‌کنیم.
مسعود خیرخواه
درباره بخش دوم سوالتان، من تا جایی که می‌دانم هر تهیه‌کننده و گروه علمی که داعیه کار در هر حوزه‌ای دارد، طرحش را به گروه مربوطه در هر شبکه می‌دهد که اگر تصویب شود وارد روند تولید می‌شود، ولی من فکر نمی‌کنم کسی اقدامی کرده باشد که کتاب را عمومی کند. آن ایده‌ای که تهیه‌کننده و تیم می‌آورد، خیلی مهم است؛ پس اگر «کتاب 4» منحصر به فرد است یک دلیلش این است که چنین ایده‌هایی وجود نداشته، دو اینکه در مرحله اجرا کسی ایده‌ای را عملی نکرده است.
برنامه «کتاب 4» در دل گروه فرهنگ و اندیشه دینی شبکه 4 سامان پیدا می‌کند که به اذعان خیلی از مدیران سیما برنامه‌های حوزه فرهنگ و اندیشه که در این گروه و شبکه ساخته می‌شود، منحصر به فرد است. از سوی دیگر هسته مرکزی تولید برنامه اهل کتاب هستند و مشخصا سردبیر برنامه سال‌هاست که در حوزه‌های مختلف کتاب کار کرده و دغدغه کتاب برای عموم مردم را دارد و این عشق بوده که این گروه را تا اینجا آورده، وگرنه گاهی تنگناها آنقدر زیاد است که فرد می‌خواهد فرو بگذارد و برود یک برنامه دیگر بسازد که راحت‌تر است.
مهر: البته این انحصار در تلویزیون بیشتر است؛ وگرنه در رادیو تعداد برنامه‌هایی درباره کتاب و کتابخوانی کم نیست.
خیرخواه: بله. در رادیو برنامه‌های بیشتری داریم. دلیلش هم این است که کار در رسانه تصویری سخت‌تر است. شما برای هر موضوعی باید ما به ازای تصویری هم داشته باشید که خیلی دشوار است و دوستان ما در بخش فنی در طول هفته درگیر هستند تا مطالب هر برنامه را در قالب تصویر هم روایت کنند.
مهر: در صدا و سیما بحث رقابت زیاد مطرح می‌شود تا جایی که وقتی یک برنامه با اقبال روبه رو می‌شود نسخه‌های تکراری از آن را دیگران هم می‌سازند. چرا درباره «کتاب 4» که به نظر می‌رسد در حوزه کتاب و کتابخوانی برنامه موفقی باشد، حتی ساده‌ترین اتفاق که می‌تواند در قالب الگوبرداری از این برنامه هم باشد، اتفاق نمی‌افتد؟
خیرخواه: ابتدا توضیحی درباره تخصصی بودن بدهم؛ وقتی عرض می‌کنم «کتاب 4» یک برنامه تخصصی در حوزه کتاب است، به این معنا نیست که ما فقط رویکرد نخبه‌گرایانه داریم، بلکه ما همه حوزه‌های فرهنگ مکتوب از نسخ خطی گرفته تا ادبیات داستانی روز جهان و ایران، ادبیات کودک و نوجوان، فلسفه، جامعه‌شناسی، تاریخ و ... همه و همه را به صورت پرونده‌محور و در فواصل مختلف مورد توجه قرار می‌دهیم و از این منظر می‌گوییم که تنها برنامه‌ای هستیم که در قالب نقد، بررسی، تحلیل و خبر در حوزه کتاب کار می‌کنیم.
ینکه می‌پرسید چرا شبیه همین برنامه را هم شبکه‌های دیگر نمی‌سازند، باید بگویم که دو موضوع کلی وجود دارد؛ یکی اینکه کتاب مساله اصلی مردم و مسئولان نبوده است. البته بگذریم از حرفهای کلی در مناسبت‌های کلی مانند هفته کتاب و ... کتاب به عنوان کالایی که بایست در معرض عموم باشد، مساله مسئولان تصمیم گیرنده ما به معنای واقعی کلمه نبوده و به تبع آن وقتی موضوعی دغدغه اصلی نباشد، میزان ورود برای برنامه‌سازی درباره آن هم کمتر می‌شود. این دلیل اصلی است و دلیل فرعی‌تر اینکه برنامه‌سازی در حوزه کتاب به همین راحتی که فکر می‌کنیم، نیست و نیاز به ظرافت‌هایی دارد که ما در «کتاب 4» رفته رفته این زبان را پیدا کرده‌ایم.
مهر: خط قرمز هم دارید؟
خیرخواه: خط قرمز همه جا وجود دارد. شما خط قرمز را تعریف کنید تا من مصداقی صادقانه پاسخ دهم.
مهر: مثلا نویسندگانی یا آثاری هستند که به شما بگویند از آنها صحبت نشود.
خیرخواه: تا به امروز نه در گروه و نه در مدیریت عالی شبکه دستورالعملی ندیده‌ام که بگوید فلان فرد حرفی ازش گفته نشود. در نتیجه ما همه کتاب‌هایی که از وزارت ارشاد مجوز می‌گیرد و فکر می‌کنیم برای عموم مردم می‌تواند جذاب و مفید باشد، معرفی کرده و درباره آنها صحبت می‌کنیم. وقتی ما تاریخ رمان‌نویسی در ایران را نسب‌شناسی می‌کنیم، مگر می‌توانیم از رمان‌نویسان برجسته در گذریم؛ ولو اینکه در مناسبات فرهنگی اسمشان کمتر در دیگر رسانه‌ها بیاید.
مهر: یعنی اینکه هیچ چهره ادبی نبوده که شما لازم بدانید به برنامه دعوت کنید، ولی نتوانید او را جلوی دوربین ببرید؟
خیرخواه: ما دعوت می‌کنیم، ولی برخی از این چهره‌ها که مدنظر شماست، ممکن است خودشان نیایند.
ادامه دارد...
نظر شما