"چمن" های محله ای همدان و کارکردهایی که فراموش شدند

به گزارش خبرنگار مهر، این چمن ها که اطراف آنها را اغلب مسجد، حمام، چشمه، زیارتگاه، سقاخانه و چند دکان نانوایی، بقالی، کفاشی، عطاری، سبزی فروشی و قصابی در بر گرفته بود، درختان تنومند و کهنسالی بود که مردم در زیر سایه آنها روی گیاهان سبز می‌نشستند، استراحت می‌کردند، از اوضاع و احوال هم باخبر می‌شدند و به رتق و فتق امور می‌پرداختند.

در این میدانگاه اجتماعی، صبح‌ها بنایان و کارگران ساختمانی و کشاورزی با بیل و کلنگ و مالیه و شاغول گرد هم می‌آمدند تا کسانی که به کار آنان نیاز دارند، آنها را به خانه یا کشتزار خود برده و کار کنند.

در گوشه‌ای دیگر از این چمنها مستمندان می‌نشستند و کسانیکه قصد یاری ایشان را داشتند، با کمکهای نقدی خود نیازشان را برطرف می‌ساختند.

افراد امین در هر محله و چمن امانات مسافران را تحویل می گرفتند

در این چمنها افراد امینی بودند که مردم به آنها مراجعه کرده و بهنگام سفر امانات خود را به آنها می‌سپردند و پس از بازگشت از سفر، امانات خود را پس می‌گرفتند.

این امنا که اغلب از حال مستمندان محل آگاه بودند، کمکهای افراد نیکوکار را هم به آنان می‌رساندند.

به علاوه این چمن ها عرصه و میدان معرکه گیران، مار افسایان، شعبده بازان (چشم بندان‌ها)، پهلوانان زنجیر پاره کن، درویشهای شمایل گردان و جز اینها به خصوص محل تجمع دسته‌های عزاداری در ایام سوگواری‌های سالانه بود.

براساس گفته های سالمندان همدان در این محوطه‌ها، گاهی عطاران و داروفروشانی بودند که بیماران به آنها مراجعه کرده و پس از اظهار بیماری خود، داروهایی را می‌گرفتند و با مصرف آنها خود را درمان می‌کردند.

گاهی نیز در اطراف این محوطه‌ها پزشکی سنتی منزل یا مطب داشت که بیماران را معالجه می‌کرد، چنانکه در محوطه چمن محله حاجی همدان، محکمه مرحوم "سیدخسرو" معروف بود.

مسجد اطراف چمن، محل برگزاری مجالس ترحیم و نماز جماعت بود

مسجد اطراف چمن نیز محل برگزاری مجالس ترحیم، نماز جماعت و در ماه محرم و صفر محل سینه‌زنی و عزاداری بود و در روزها و شبهای سوگواری، دسته‌های عزادار از آنجا به سوی محلات دیگر شهر حرکت می‌کردند یا پذیرای عزاداران سایر محلات بودند.

حمام اطراف چمن نیز علاوه بر کار تنظیف اهالی، محل انجام حجامت، کشیدن دندان و ضماد داروهای مختلف بود.

چشمه‌های اطراف چمن نیز علاوه بر تأمین آب آشامیدنی بسیاری از اهالی محل، جای شستشوی لباس، ظروف و گاهی قالی و گلیم و جاجیم و مانند آن بود.

امامزاده‌ای که گاهی در اطراف چمنها قرار داشت، محل زیارت اهالی و نذر و نیاز آنان بود و شبهای جمعه و روزهای تاریخی مذهبی مردم محل در آنجا گرد می‌آمدند و ضمن زیارت، دعا و ثنا می‌خواندند و نذر و نیاز خود را به صندوق امامزاده می‌ریختند.

از معروفترین چمنهای همدان می‌توان چمن ورمزیار، چمن کلپا، چمن کبابیان، چمن محله حاجی، چمن غزلان (قزلان) چمن چوپان‌ها، چمن سبزوار (توت قمی‌ها) و مانند آن را نام برد.

برخی چمن های همدان بر اثر خیابان کشی از بین رفته اند

برخی از آنها مانند چمن ورمزیار و چمن چوپان‌ها در اثر خیابان‌کشی یا بکلی از بین رفته و یا تنها بخشی از آنها باقی مانده است.

به عنوان نمونه به هنگام احداث خیابانی که امامزاده عبدالله همدان را به خیابان عباس‌آباد ربط می دهد حمام چمن و بخشی از مسجد چمن چوپانها از میان رفت و تنها چشمه و تعدادی از دکانهای آن باقی ماند.

همچنین به هنگام ایجاد خیابان عباس‌آباد، بخش اعظم چمن ورمزیار از بین رفت و فقط چند دکان و بخشی از امامزاده سید جلال الدین باقیست.

پس از گذر چند سالی نه چندان زیاد، رفته رفته با احداث خیابانها و میدانهای جدید، از اهمیت چمنها کاسته شده و امروزه تنها آثاری از آنها پابرجاست.

پرواضح است که چنانچه این چمنها دوباره احیا شوند و همچون مراکز تجاری و محل رفع و رجوع گرفتاریهای مردم از آنها استفاده شود، می‌توان تا حدودی از تمرکز امور در مرکز شهر و ازدحام و شلوغی آن کاست و از طرفی دیگر می توان از این مکانهای تاریخی به عنوان ابزار و اهرمی در راه پیشبرد اهداف و مقاصد اجتماعی و اقتصادی بهره گرفت.