عشایر؛ مرزداران بی دفاع/ قشری که از امکانات فرهنگی محرومند

به گزارش خبرنگار مهر، امروزه عشایر کشور به ویژه در استان آذربایجان شرقی از کمترین امکانات فرهنگی محرومند و در خلاء برنامه های دینی و فرهنگی، خوراک معنوی آنها از آنسوی مرزها تامین می شود.

درحالیکه عشایر از داشتن برنامه های فرهنگی و در پاره ای موارد حتی برنامه های مذهبی محرومند و حتی اغلب، قادر به دریافت برنامه های رسانه ملی نیستند، شبکه های رسانه ای آنسوی مرزها به راحتی جای خالی کانال‌های داخلی را پر کرده بطوریکه تاثیرات آن حتی با چشم غیر مسلح نیز در این جوامع به راحتی نمایان است!

نمونه ای از تغییرات فرهنگی که با چشم غیرمسلح هم دیده می شود!

آذربایجان شرقی، چهارمین استان عشایرنشین کشور

محمدحسن آل هاشم، ‌مدیرکل امور عشایر آذربایجان شرقی این استان بعد از فارس، خوزستان و کهکیلویه و بویراحمد، در رده چهارم استانهای عشایرخیز کشور قرار دارد افزود: از جمعیت 1.5 میلیون نفری عشایر کشور، جمعیت عشایری آذربایجان شرقی در ییلاق با 13 هزار و 295 خانوار به 70 هزار و 572 نفر و در فصل قشلاق هم این رقم با هشت هزار و 97 خانوار به 43 هزار و 857 نفر می رسد.

وی با بیان اینکه این استان شش درصد ییلاق و چهار درصد قشلاقات عشایر کشور را در اختیار دارد تصریح کرد: 2.5 درصد جمعیت آذربایجان شرقی را عشایر تشکیل داده و این قشر با 1.5 میلیون واحد دامی و یک میلیون هکتار مرتع، 22 درصد مواد پروتئینی استان را تامین می کنند.

عشایر در برنامه های فرهنگی دولت جایی ندارند

با نگاهی به کمبودهای موجود در حوزه آموزش، برنامه های مذهبی و فرهنگی در بین قشر عشایر، به راحتی می توان دریافت که این بخش از جامعه که اتفاقا در خط مقدم هجمه های فرهنگی نیز قرار دارند، در اولویت برنامه های فرهنگی دستگاه های ذیربط قرار ندارند.

بر این اساس، ارگان های فرهنگی اغلب برنامه های خود را برای شهرها و بخشی از فعالیتهایشان را نیز در روستاها متمرکز کرده و بدین ترتیب، نقاط دوردست مرزی و مناطق عشایر نشین از دسترس مسئولان امر خارج است!

محمدحسن آل‌هاشم، مدیرکل امور عشایر آذربایجان شرقی در این خصوص به خبرنگار مهر گفت: درحالیکه اغلب مردم و حتی برخی از مسئولان از وجود عشایر در این استان بی اطلاعند، ‌نهادهای مختلف تمام امورات مربوط به این قشر را متوجه اداره کل عشایر دانسته و در حوزه های مختلف خود را کنار می کشند.

در نبود امکانات فرهنگی،‌ ماهواره در بین عشایر یکه تازی می کند

وی با بیان اینکه عشایر منطقه به شدت از نبود برنامه های فرهنگی، ‌مذهبی و البته پوشش برنامه های رسانه ملی دچار کمبود هستند افزود: در تمام مناطق عشایری، بشقاب های ماهواره همراه با موتورهای برق دایر است.

آل هاشم با اشاره به نبود پوشش برنامه های صدا و سیمای جمهوری اسلامی ایران در نقاط مرزی آذربایجان شرقی اظهار داشت: عشایر منطقه به جای استفاده از شبکه های داخلی، توسط کانال‌های کشورهای منطقه تغذیه می شوند.

تمرکز ارائه خدمات به عشایر در حوزه های عمرانی

به نظر می رسد اغلب فعالیتهای دولتی در خصوص ارائه خدمت به عشایر در حوزه پروژه های عمرانی تمرکز یافته و بدین ترتیب، مباحث فرهنگی در این خصوص مغفول مانده است.

بهسازی جاده های عشایری، تامین آب و برق، مخابرات، ‌مسکن، سوخت و البته مباحثی مانند حفاظت از منابع طبیعی از جمله برنامه هایی است که در اولویت پروژه های رفاهی عشایر قرار دارد اما از برنامه های فرهنگی و مذهبی اثر چندانی دیده نمی شود.

محمدحسن آل‌هاشم، مدیرکل امور عشایر آذربایجان شرقی با اشاره به وظایف ششگانه این مجموعه با همکاری نهادهای دیگر در قبال این قشر گفت: تامین آب شرب، ارتقای سطح بهداشت، سوادآموزی، ساماندهی صنایع دستی عشایری، تهیه و تدوین برنامه های فرهنگی و در نهایت اجرای آیین نامه ساماندهی عشایر، مهمترین اولویتهای موجود در خصوص این قشر از هموطنان به شمار می آید.

وی با بیان اینکه با اینحال، پروژه های فرهنگی در وظایف یاد شده بر برنامه های فرهنگی و مذهبی چربیده است تصریح کرد: برای اجرای برنامه های فرهنگی و مذهبی ویژه، با ارشاد و سازمان تبلیغات مذاکراتی صورت گرفته است.

مدیرکل امور عشایر آذربایجان شرقی اجرای جشنواره ها و برنامه های مذهبی و فرهنگی را برای این قشر ضروری خواند و افزود: به غیر از اجرای سالانه جشنواره فرهنگی - ورزشی ارسباران، از ابتدای امسال نیز برنامه هایی برای حوزه دینی و فرهنگی عشایر استان نیز تدارک دیده شده است.

آیا جشنواره های مقطعی خلاء برنامه های فرهنگی عشایر را پر کرده است؟

آل هاشم با اشاره به اینکه قرار بود از محل اعتبارات فرهنگی استان، حدود 180 میلیون تومان برای حوزه فرهنگ عشایر آذربایجان شرقی اختصاص یابد، اظهار امیدواری کرد این رقم بدین منظور تخصیص یابد.

وی همچنین با اشاره به همکاری اداره کل امور عشایر با نهضت سوادآموزی برای ارتقای سطح سواد عشایر استان گفت: طبق برنامه ریزی انجام شده، بیسوادی تا دو سال دیگر در بین این قشر در استان ریشه کن خواهد شد.

مدیرکل امور عشایر آذربایجان شرقی با بیان اینکه عشایر تا پیش از این به دلیل بافت خاص خود از هجمه فرهنگی دشمنان مصون بودند هشدار داد: بدلیل کمبود برنامه های فرهنگی و مذهبی و تاثیر شبکه های آنسوی مرزها، بافت فرهنگی این قشر به شدت آسیب پذیر شده است.

شبکه‌های صدا و سیما در مناطق مرزی ارسباران دریافت نمی شود

از سوی دیگر، ارسلان فتحی پور، نماینده کلیبر و هوراند در مجلس، از نبود پوشش شبکه‌های صدا و سیما در روستاهای نزدیک به مناطق مرزی آذربایجان شرقی انتقاد کرد و گفت: دشمنان در آن سوی مرزها سعی در کمرنگ کردن اعتقادات دینی و سست کردن باورهای مذهبی مناطق مرزی را دارند و در این میان روستاییان و عشایر منطقه را مورد هدف قرار داده اند.

وی خواستار برنامه‌ریزی مناسب صدا و سیمای آذربایجان‌شرقی برای پوشش کانال‌های تلویزیونی رسانه ملی در این منطقه شد و تاکید کرد: باید صدا و سیمای استان با تدابیر لازم نگرانی مردم ولایتمدار منطقه را حل کنند.

مشکلات مالی و عوامل سرزمینی مانع پوشش رسانه ملی

علی نواداد، ‌مدیرکل صدا و سیمای مرکز آذربایجان شرقی نیز در گفتگو با مهر، با بیان اینکه به طور میانگین، بیش از 77 درصد جمعیت استان تحت پوشش کانال‌های مختلف رسانه ملی قرار دارند افزود: مشکلات مالی، پراکندگی جمعیتی و نیز شرایط جغرافیایی مانع از پوشش 100 درصدی شبکه های مختلف صدا و سیما در منطقه است.

وی رساندن سطح پوشش برنامه های رسانه ملی در استان را مستلزم صرف امکانات مادی و فنی زیاد دانست و گفت: پیشنهاد ما این است که سازمانهای مختلف در اجرای پروژه های افزایش سطح پوشش، نیمی از هزینه های مربوطه را تقبل کنند.

نواداد در عین حال با بیان اینکه تا سال 91 تمام استان تحت پوشش شبکه دیجیتال قرار می گیرد اظهار امیدواری کرد، در این صورت سطح پوشش رسانه ملی در آذربایجان شرقی به حد قابل قبول برسد.

مدیرکل صدا و سیمای مرکز آذربایجان شرقی عمده ترین مشکل عدم پوشش رسانه ملی در مناطق عشایری و کم جمعیت روستایی است اظهار داشت: اختصاص هزینه های کلان برای روستاهای زیر 20 خانوار چندان به صرفه و منطقی نیست.

وی در عین حال رقم روستاهای زیر 100 نفر در آذربایجان شرقی را 360 مورد عنوان کرد و گفت: این رقم نیز جمعیتی نزدیک به 15 هزار نفر را شامل می شود که خود رقم کمی نیست.

امید به اسکان دائمی عشایر و اجرای برنامه های فرهنگی

در این میان، برخی از کارشناسان، تنها راه تحت پوشش قرار گرفتن عشایر در برنامه های فرهنگی و دیگر امکانات لازم را اسکان دائم آنان عنوان می کنند.

در این خصوص، محمدحسن آل هاشم، مدیرکل امور عشایر آذربایجان شرقی از احداث نخستین شهرک اسکان عشایر کشور در ارسباران خبر داد و افزود: شهرک سلین در منطقه ای به همین نام واقع در شهرستان کلیبر با امکاناتی ویژه برای اسکان دائم عشایر منطقه پیش بینی و احداث شده است.

وی با تاکید بر اینکه اسکان عشایر در این شهرک داوطلبانه است افزود: با سیاستهای حمایتی دولت محترم، آندسته از عشایر منطقه که مایل باشند برای همیشه به یکجانشینی روی آورند با ارائه تسهیلات ویژه در شهرک سلین اسکان داده می شوند.

آل هاشم با اشاره به فواید این طرح گفت: در این شهرک ضمن آنکه قشلاقات پراکنده ارسباران تجمیع می شود، از مهاجرت بی رویه عشایر جلوگیری کرده و حتی قادر خواهیم بود مهاجرت معکوس عشایر را توسط این شهرک تحت پوشش قرار دهیم.

مدیرکل امور عشایر آذربایجان شرقی با بیان اینکه این شهرک در 934 واحد طراحی و در شش فاز به اجرا در می آید افزود: 734 واحد از اماکن احداث شده مسکونی بوده و بقیه شامل واحدهای خدماتی،‌ تجاری و اداری است.

آل هاشم با بیان اینکه "سلین" نخستین و مجهزترین شهرک اسکان عشایر کشور است ادامه داد: از آنجاکه متوسط جمعیت عشایر برای هر خانوار پنج نفر محاسبه می شود، می توان گفت این شهرک پذیرای سه هزار و 600 نفر از عشایر زحمتکش منطقه خواهد بود.

آل هاشم در پاسخ به اینکه با توجه به چه مزیتهایی عشایر از این شهرک استقبال خواهند کرد گفت: شهرک سلین در مجاورت سد ارسباران با 25 میلیون متر مکعب ذخیره آبی احداث شده و علاوه بر داشتن امکانات پیشرفته آب، برق و مخابرات و بهداشت مناسب، دارای امکانات مناسب برای کشاورزی، دامداری و تامین معاش زندگی است.

آیا اسکان دائم پایان خوشی برای عشایر خواهد بود؟

وی ادامه داد: در این شهرک امکاناتی چون: مراکز آموزشی، تجاری، مسکونی، ‌انتظامی و حتی فرهنگی- ورزشی نیز طراحی و ساخته شده است.

آل هاشم در پاسخ به اینکه چرا شهرک اسکان عشایر تنها در شهرستان کلیبر ساخته شده است گفت: واقعیت این است که 60 درصد جمعیت عشایری آذربایجان شرقی در منطقه ارسباران اسکان دارند و تاسیس این شهرک، در یکجانشینی این مردمان سخت کوش بسیار مفید و موثر خواهد بود.

وی با اشاره به پراکندگی جمعیت عشایری آذربایجان شرقی نیز گفت: به غیر از ارسباران که 60 درصد عشایر استان را در خود اختصاص داده، بقیه جمعیت این قشر در شهرستانهای میانه، هریس، سراب و چاراویماق ساکن هستند.

گفتنی است جمعیت عشایری آذربایجان شرقی متشکل از دو ایل عشایر ارسباران و عشایر ائلسون (شاهسون) است که البته هرکدام از طوایف مختلفی تشکیل یافته اند.

با همه این اوصاف، به نظر می رسد درحالیکه اولویت برنامه های فرهنگی و مذهبی دستگاههای مختلف بر شهرهای کشور متمرکز است، جوانان روستایی و عشایر دورافتاده مرزی از نظرها به دور مانده اند.

در این میان، با توجه به شانه خالی کردن نهادهای مختلف، باز هم این سئوال مطرح است که آیا اسکان دائم عشایر برای جبران کاستی های موجود، راه حل مناسبی خواهد بود؟...

----------------------------------

گزارش: مهرداد خوشکار مقدم