پرتوى از سيره و سيماى امام جواد(ع)

به گزارش گروه دين و انديشه "مهر" ،  در تاريخ ولادت حضرت امام محمّد تقى، ملقب به جواد، اختلاف است. قول مشهور اين است كه آن حضرت در دهم رجب سال 195 قمرى در مدينه چشم به جهان گشوده است. كنيه آن حضرت ابوجعفر و پدر گرامى اش حضرت على بن موسى الرّضا و مادر بزرگوارش سبيكه، معروف به خيزران است.

دوران زندگى جوادالائمّه(ع)مصادف با دوران حكومت مأمون و معتصم عبّاسى بود و معتصم در بغداد تصميم به قتل آن حضرت گرفت و سرانجام به وسيله أُمّالفضل، همسر امام و دختر مأمون، آن پيشواى معصوم را در 25 سالگى، مسموم كرد و به شهادت رساند.

زندگانى امام محمّد تقى، جوادالائِمة(ع)، ادامه راه خط و روش پدرش حضرت امام رضا(ع ) بود.مأمون كوشش مى كرد كه دل امام را به دست آورد و او را به دارالخلافه نزديك كند. او توطئه خود را براى از ميان بردن جنبش و حركت تشيّع در چهارچوب خلافت عبّاسيان همچنان ادامه مى داد و هدفش اين بود كه بين امام و پايگاه مردمى او فاصله اندازد و آن حضرت را از مردم دور سازد، ولى مى خواست به طريقى اين نقشه را اجرا كند كه مردم تحريك نشوند. مأمون، بر اساس همان نقشه قديمى، در جامه دوستدار امام ظاهر شد و «امّالفضل» دختر خود را به ازدواج او درآورد تا از تأييد امام(ع) برخوردار باشد و اصرار كرد كه با كمال عزّت در كاخ مجلّل او زندگى كند. اما امام پافشارى مى ورزيد كه به مدينه بازگردد تا نقشه مأمون را در كسب تأييد امام براى پايدارى خلافتى كه غصب كرده بود، نقش بر آب سازد و مشروعيت حكومت او را در دل مردم خدشه دار نمايد.

امام جواد(ع) خط پدر بزرگوارش را ادامه داد و به آگاهى فكرى و عقيدتى دست يازيد، فقيهان را از بغداد و شهرهاى ديگر، پيرامون خود، در مدينه فراهم آورد تا با او مناظره كنند و از او بپرسند و از راهنماييهاى او بهره برگيرند. شيخ مفيد - رضوان اللّه عليه - گويد : «مأمون، امام جواد را دوست مى داشت، زيرا با وجود كمىِ سن، شخصى فاضل بود و به درجه والا از علم و دانش رسيده بود و در ادب و حكمت و كمال عقل، مقامى داشت كه هيچ يك از مشايخ زمان، با او برابرى نمى توانست كرد» .

صغر سن امام(ع) از پديده هاى اعجازآميز اوست كه در روحيه حاكمان آن زمان اثرى فوق العاده گذاشته بود. وقتى پدر بزرگوارش درگذشت، از عمر امام جواد حدود هشت سال بيش نگذشته بود و در همان سن، عهده دار منصب امامت گرديد.
امام(ع ) با پايگاههاى مردمى طرفدار و مؤمن به رهبرى و امامتش به طور مستقيم در مسائل دينى و قضاياى اجتماعى و اخلاقى در تماس بود.

وقتى مأمون، امام(ع) را به بغداد يا مركز خلافت آورد، امام(ع ) اصرار ورزيد تا به مدينه بازگردد، مأمون با اين درخواست موافقت كرد و آن حضرت بيشتر عمر شريف خود را در مدينه گذراند. معتصم از فعاليت و كوششهاى او برآشفته بود، از اين رو، آن حضرت را به بغداد فراخواند و هنگامى كه امام(ع ) وارد عراق گرديد، معتصم و جعفر، پسر مأمون، پيوسته، توطئه مى چيدند و براى قتل آن بزرگوار حيله مى انديشيدند، تا اين كه آن حضرت در سال 220 هجرى در آخر ماه ذيقعده، به شهادت رسيد.


از بيشتر روايات چنين برمى آيد كه وقتى امام رضا(ع ) به درخواست مأمون به خراسان رفت، فرزندش ابوجعفر( امام جواد) را در مدينه به جاى گذاشت و مأمون پس از بازگشت به بغداد در سال 204 هجرى امام جواد را به حضور خود فراخواند تا دخترش امّالفضل را به ازدواج او درآورد، در آن هنگام، امام آن چنان كه در روايت شيخ مفيد و ديگران آمده است، در آغاز ده سالگى بود.

نويسنده متتبّع و معروف، هاشم معروف الحسنى، در كتاب «زندگى دوازه امام» در اين باره چنين اظهار نظر مى كند:«البته من با وجود اين كه از روايات چيزى در دست ندارم كه حكايت از همراه بردن خانواده و فرزند از سوى امام رضا(ع ) به خراسان، داشته باشد بعيد مى دانم كه ايشان را در حجاز جا گذاشته و به تنهايى عازم سفر گرديده باشد، بويژه كه خود نسبت به اين سفر بدبين بود و وداعش با قبر پيامبر در مدينه و با كعبه در مكه، وداع كسى بود كه اميد زيارت مجدّد  نداشت. فرزند ايشان حضرت جواد(ع )، با وجود خردسالى، بيم و نگرانى پدر را به هنگام طواف وداع كاملاً درك و احساس مى كرد. همچنانكه من ازدواج ايشان را در اين سنِّ اندك با دختر مأمون، پس از گفت وگويى كه ميان مأمون و بنى عبّاس از يك سو و امام جواد و قاضى القضات از سوى ديگر به همين مناسبت جريان يافت بعيد مى دانم. ترجيح مى دهم كه ايشان در خراسان نيز همراه پدر بودند و جز مرگ امام رضا(ع)، چيزى ايشان را جدا نكرد. آن حضرت پس از وفات پدر با خانواده پدرى به مدينه بازگشتند و بعد از بازگشت مأمون به بغداد و محكم شدن جاى پاى او، ايشان را به بغداد فراخواند و به خود نزديك ساخت و اظهار ارادت و دوستى نمود و دخترش را به ازدواج وى درآورد تا از تهمت ترور پدر ايشان، رهايى يابد كه ناگزير در چنين هنگامى، در سنى باشند كه بتوانند ازدواج كنند».

راويان روايت كرده اند كه امام جواد(ع) پس از ازدواج با دختر مأمون، به اتفاق همسرش «امّالفضل» با بدرقه مردم، راهى مدينه گرديد و هنگامى كه به دروازه كوفه رسيد با استقبال پرشور مردم روبه رو گرديد، و آن چنان كه در روايت شيخ مفيد آمده است به دارالمسيّب وارد شدند و در آنجا به مسجد رفتند. در محوطه اين مسجد، درخت سدرى بود كه هنوز به بار ننشسته بود، حضرت كوزهاى آب خواستند و پاى اين درخت به وضو پرداختند و سپس برخاسته، نماز مغرب را به جاى آوردند و پس از پايان نماز، اندك زمانى به دعا پرداختند و سپس نمازهاى مستحبى خواندند و تعقيبات آن را به جاى آوردند و در اين هنگام وقتى به سوى درخت سدر بازگشتند، مردم ديدند كه اين درخت به بار نشسته، در شگفت ماندند و از ميوه اش خوردند، ميوه شيرين و بدون هسته اى بود، آن گاه امام را وداع گفته و در همان زمان، امام(ع ) راهىِ مدينه شدند و تا هنگامى كه معتصم در آغاز سال 225 ايشان را به بغداد فراخواند، در آنجا اقامت داشتند؛ از اين پس در بغداد بودند تا اين كه در پايان ذىالقعده همان سال، وفات يافتند.
راويان، سالى را كه امام، همراه همسرش امّالفضل از بغداد عازم مدينه شدند و نيز تاريخ سال ازدواجشان را معيّن نكرده اند.

هرچند كه روايت شيخ مفيد گوياى اين است كه آن حضرت بعد از پيروزىاش بر يحيى بن اكثم در آن مناظره معروف در سنّ نه سالگى، موفق به ازدواج با دختر مأمون شد، ولى عبارت مسعودى در كتاب « اثبات الوصيّة» القاگر آن است كه امام پس از آن كه به سنّ مناسب ازدواج رسيد، تن به اين كار داد. در « اعيانالشّيعه» آمده است : آن گاه امام جواد(ع ) از مأمون اجازه رفتن به حج خواست و به اتفاق همسرش از بغداد، قصد مدينه كرد. پس از عزيمتِ امام جواد(ع ) به مدينه، مأمون در طرطوس وفات يافت و با برادرش معتصم بيعت شد، سپس معتصم، امام جواد(ع ) را فراخواند و ايشان را به بغداد آورد. بدين گونه مى توان گفت در مورد مدت اقامت ايشان در مدينه و بغداد و تاريخ ازدواج و وفات ايشان در روايات، مطلب اطمينان بخش و قابل اعتمادى كه به طور قطع بتوان برداشت شخصى از آن كرد، وجود ندارد. آنچه مسلم است اين كه ايشان بيشترين دوره زندگى خود را در زمان مأمون طى كرد و در اين فاصله در تنگنا قرار نداشت و كنترلى بر او صورت نمى گرفت.

امام، چه در بغداد و چه در مدينه، از اين فرصت براى انجام رسالت خود بهره بردارى كرد؛ شيعيان نيز در مورد امامت او اتفاق نظر داشته و راويان، دهها روايت را در موضوع هاى مختلف از وى نقل كرده اند. زماني كه  كه امام (ع)  وارد عراق شد، معتصم و جعفر، پسران  مأمون، پيوسته، توطئه  قتل آن بزرگوار را مي چيدند ، تا اين كه آن حضرت در سال 220 هجرى در آخر ماه ذيقعده، به شهادت رسيد. معتصم در بغداد تصميم به قتل آن حضرت گرفت و سرانجام به وسيله ام الفضل ، همسر امام و دختر مأمون، آن پيشواى معصوم را در 25 سالگى، مسموم كرد و به شهادت رساند.

كلمات شريفه

1. قالَ الْجَوادُ (ع) : عِزُّ الْمُؤمِنِ غِناهُ عَنِ النَّاسِ .
عزّت مؤمن در بى‏نيازى او از مردم است.

2. قالَ (ع): لاتَكُنْ وَلِيّاً لِلَّهِ فِى الْعَلانِيَةِ وَعَدُوّاً لَهُ فِى السِّرِ.
دوست خدا در آشكار و دشمن او در پنهان مباش.

3. قالَ (ع): مَنِ اسْتَفادَ اَخاً فِى اللَّهِ فَقَدِ اسْتَفادَ بَيْتاً فِى الْجَنَّةِ.
كسى كه براى رضاى خداوند، برادر دينى‏اش را استفاده رساند، خانه‏اى را در بهشت به استفاده خواهد برد.

4. قالَ (ع): اِيَّاكَ وَمُصاحَبَةِ الشَّريرِ فَاِنَّهُ كَالسَّيْفِ الْمَسْلُولِ يَحْسُنُ مَنْظَرُهُ وَيَقْبَحُ آثارُهُ.
از رفاقت با آدم بد بپرهيز؛ چه اين كه او به مانند شمشير كشيده‏اى است كه منظرش نيكو و آثارش زشت است.

5. قالَ (ع):اَلْمُؤْمِنُ يَحْتاجُ اِلى‏ ثَلاثِ خِصالٍ: تَوْفيقٍ مِنَ اللَّه، وَواعِظٍ مِن نَفْسِهِ، وَقَبُولٍ مِمَّنْ يَنْصَحُهُ‏ .
هر مؤمنى به سه خصلت نيازمند است : توفيق الهى، واعظى از نفس او كه پيوسته او را موعظه كند، و قبول كند از آن كه او را نصيحت كند.