به گزارش خبرنگار مهر، نشست "بازخوانی نقش دین در توسعه" از سلسله نشست های الگوی اسلامی - ایرانی پیشرفت با سخنرانی دکتر علیرضا شجاعی زند استاد جامعه شناسی دانشگاه تربیت مدرس عصر امروز سه شنبه هشتم آذرماه در دانشکده اقتصاد دانشگاه تهران برگزار شد.
دکتر علیرضا شجاعی زند استاد دانشگاه تربیت مدرس با اشاره به اینکه بحث های نسبت دین و توسعه از آغاز جمهوری اسلامی ایران به اعتبار درس های صورت گرفته در گذشته به 3 دسته قابل تفکیک هستند گفت: هم اکنون در آستانه ورود به سطح چهارم این بحث ها هستیم. این بحث ها یک نسبت ترتیب و ترتب دارند، باید بحث های سطح اول اجمالا منتج به نتایجی شده باشند تا بحث های سطح دوم شکل بگیرد.
وی یادآور شد: بحث هایی که در مرحله نخست در نسبت دین و توسعه مطرح شده اند در واقع نگرش دین به توسعه بوده است. بحث های سطح دوم تأثیر توسعه بر دین بوده است، در دهه اخیر درگیر بحث نقش دین در توسعه بوده ایم که ما را وارد مرحله چهارم بحث کرده که تأمل در توسعه ناشی از دین را منجر شده است.
استاد دانشگاه تربیت مدرس گفت: بحث های سطح چهارم احتمالا در سالهای آتی جدی تر خواهد بود، باید توجه داشت که از بحث سطح اول یعنی تأثیر دین بر توسعه در حال حاضر عبور کرده ایم و این بحث دیگر موضوعیت ندارد. در این بحث منظور از دین اسلام است. بحث سطح دوم یعنی تأثیرات توسعه بر دین هم امروز دیگر موضوعیت ندارد و این موضوع مورد توافق قرار گرفته است.
شجاعی زند تصریح کرد: بحث سوم نقش دین در توسعه است یعنی بررسی نقش دین و تأثیرات دین است بر توسعه و بررسی اثر بیرونی و زمینه ساز بر توسعه و تأثیرات درونی محتوایی بر آن. در این بررسی باید به تعریف دین و توسعه توجه داشت.
مؤلف جامعه شناسی دین تأکید کرد: در علوم انسانی تعاریف امری دشوار هستند و روی تعاریف قبلی، تعاریف جدیدی عرضه می شوند. در مورد توسعه هم همین امر صادق است. یک تعریف حداقلی از توسعه که در مورد آن اجماع است این شاخص را برای توسعه قائل است. در توسعه یک شاخص این است که اهتمام به دنیا در آن موضوعیت دارد. شاخص دوم توسعه، تلاش برای تغییر به منظور بهبود زندگی است.
وی افزود: اساسا گمان می شود که دین به دلیل تنش هایی که با دنیا دارد و نسبت به تغییر نوعا دچار التهاب و نگرانی می شود یک پدیده ضد توسعه است. این تلقی تنش دین با دنیا و مقاومت با تغییر تحت تأثیر تجربه مسیحیت در غرب است.
شجاعی زند یادآور شد: در دهه دوم انقلاب این بحث جدی بود و با اتخاذ الگوی سازندگی این بحث جدی دنبال می شد. توسعه جامعه را دستخوش تمایز بخشی می کند در چنین وضعیتی دین به یک نهاد و خورده نهاد تنزل پیدا می کند. این بحث ها در حال حاضر از اهمیت چندانی برخوردار نیستند. بحث های ذیل عنوان سنت مدرنیته و بحث های عرفی شدن در ذیل موضوع اثرات توسعه بر دین قرار می گیرد.
این استاد جامعه شناسی تأکید کرد: بحث های مرحله سوم بحث بررسی نقش دین در توسعه است. امروزه پذیرفته شده است که توسعه در دین اثراتی می گذارد. باید توجه داشت که اسلام نسبت به مسائل توسعه مقابله ندارد بلکه به آن تمایل دارد. امروزه بحث این است که آیا جایز است که نقشی برای دین در توسعه قائل شد اگر بله این نقش چگونه باید ایفا شود و آیا علاوه بر زمینه سازی و انگیزه بخشی و مداخله محتوایی در مسیر توسعه نیز دین باید نقش ایفا کند.
وی افزود: نقش دین در توسعه با تردیدهای زیادی مواجه شده است. این تردیدها از 3 ناحیه مطرح شده اند یکی تردیدهای سکولارهاست که نقشی برای دین قائل نیستند این گروه با دین مخالف نیستند ولی دین را به عرصه های شخصی و فردی می برند. دسته دیگر تردیدهای روشنفکرانه دینی است و دسته سوم تردیدهای عملگرایانه است. تردید سکولارها برخواسته از نگاه منفی و نامؤثر از دین است. اینها معتقدند که دین منفی و یا حداقل نامؤثر و متأثر از تجربه مسیحیت است. این تردید همچنین صرفا ناشی از علمی و مدیریتی بودن از توسعه است.
وی یادآور شد: روشنکفران دینی معتقدند دین نقشی در توسعه ایفا نخواهد کرد. آنها معتقدند دین حداقلی است و ساحت توسعه محل مداخلات دین نیست و نباید باشد. از سوی دیگر علاوه بر تشکیک در قلمرو دین در راهبردهای دین نیز تشکیک کرده اند.
شجاعی زند تصریح کرد: تردید سوم از ناحیه عملگرایان است. این تردید مبنای تئوریک ندارد و ناشی از عملکرد دولتمردان در یک نظام مرامی است.
استاد دانشگاه تربیت مدرس در پایان تاکید کرد: باید توجه داشت که توسعه حاوی سه بخش است که یکی تعریف توسعه است و دوم غایت توسعه که این غایت برآمده از تعریف است. سومین بخش توسعه نیز تمهید ابزار مناسب و تعیین مسیر توسعه است. اگر بپذیریم تمهید ابزار و شرایط مناسب نیل به توسعه فنی و مدیریتی است باید توجه داشت 2 جزء دیگر توسعه فلسفی و ایدئولوژیک هستند که علم قابل به تعریف و غایت توسعه نیست. هدف و غایت توسعه را ارزشهای انسانی توسعه می کند و نه علم.
نظر شما