به گزارش خبرنگار مهر، در گذشته های نه چندان دور طراحی و شکل خیابان های همدان به نحوی بود که کوچه‌های اصلی محله به این چمن ها منتهی می‌شد.
در واقع چمن ها در حکم مرکز تجمع یا کانون محله ها بودند و در اکثر موارد در اطراف این چمن ها مسجد، حمام، چشمه، زیارتگاه، سقاخانه و چند دکان نانوایی، بقالی، کفاشی، عطاری، سبزی فروشی، قصابی وجود داشت.
برخی چمن های همدان همچنان پابرجا هستند
با وجود اینکه در حال حاضر چندین چمن در همدان همچنان پابرجاست و در برابر شهرسازی های جدید محکم و مقاوم ایستادگی کرده و شکل و شمایل خود را حفظ کرده اما خبری از کارکرد اجتماعی آن ها نیست.
در ساخت این چمن ها درختان تنومند و کهنسالی وجود داشته که مردم در زیر سایه آنها روی گیاهان سبز می‌نشستند، استراحت می‌کردند، از اوضاع و احوال هم باخبر می‌شدند و به رتق و فتق امور می‌پردازختند.
در این میدانگاه اجتماعی، صبح‌ها بنایان و کارگران ساختمانی و کشاورزی با بیل و کلنگ و ماله و شاغول گرد می‌آمدند، تا کسانی که به کار آنان نیاز دارند، آنها را به خانه یا کشتزار خود برده و کار کنند.
در گوشه‌ای دیگر از این چمنها مستمندان می‌نشستند و کسانیکه قصد یاری آنها را داشتند، با کمکهای نقدی خود نیازشان را برطرف می‌ساختند.
در اطراف این چمنها افراد امینی بودند که مردم به آنها مراجعه کرده و هنگام سفر امانتهای خود را به او می‌سپردند و پس از بازگشت از سفر، امانات خود را پس می‌گرفتند.
این افراد که اغلب از حال مستمندان محل آگاه بودند، کمکهای افراد نیکوکار را هم به آنها می‌رساندند.
چمن ها محل تجمع دسته‌های عزاداری در ایام سوگواری بوده است
از طرفی ناگفته نماند که این چمن ها عرصه و میدان معرکه گیران، مار افسایان، شعبده بازان، پهلوانان زنجیر پاره کن، درویشهای شمایل گردان و خصوصا محل تجمع دسته‌های عزاداری در ایام سوگواری‌های سالانه بوده است.
بنا بر صحبت های اهالی این محله های قدیمی گاهی نیز در اطراف این محوطه‌ها پزشکی سنتی منزل یا مطب داشت که بیماران را معالجه می‌کرد، کمااینکه در محوطه چمن محله حاجی همدان، مرحوم "سیدخسرو" به این حرفه اشتغال داشته است.
مسجد اطراف چمن نیز محل برگزاری مجالس ترحیم، نماز جماعت و در ماه محرم و صفر محل سینه‌زنی و عزاداری بود و در روزها و شبهای سوگواری، دسته‌های عزادار از آنجا به سوی محله های دیگر شهر حرکت می‌کردند و یا پذیرای عزاداران سایر محله ها بودند.
حمام اطراف چمن نیز کارکردهای خاص خود را داشت و چشمه‌های اطراف چمن نیز علاوه بر تأمین آب آشامیدنی بسیاری از اهالی محل، جای شستشوی لباس، ظروف و گاهی قالی و گلیم و جاجیم و مانند آن بود.
امامزاده‌ای که گاهی در اطراف چمنها قرار داشت، محل زیارت اهالی و نذر و نیاز آنان بود و شبهای جمعه و روزهای تاریخی مذهبی مردم محل در آنجا گرد می‌آمدند و ضمن زیارت، دعا و ثنا می‌خواندند و نذر و نیاز خود را به صندوق امامزاده می‌ریختند.
برخی از چمن های همدان بر اثر خیابان کشی از بین رفته اند
چمن ورمزیار، چمن کلپا، چمن کبابیان، چمن محله حاجی، چمن غزلان (قزلان)، چمن چوپان‌ها، چمن سبزوار (توت قمی‌ها) از معروفترین چمن های همدان هستند که برخی از آنها مانند چمن ورمزیار و چمن چوپان‌ها در اثر خیابان‌کشی یا به کلی از بین رفته و یا تنها بخشی از آنها باقی مانده است.
اما آنچه مسلم است در حال حاضر شماری از این چمن ها با ظاهر قدیمی خود همچنان پابرجا هستند و شاید دور از ذهن نباشد که بتوان با احیا این چمن ها صفا و مروت حاکم در بین همسایگان را قوت داد.
هرچند که رفته رفته با احداث خیابانها و میدانهای جدید، از اهمیت چمنها کاسته شده و امروزه تنها آثاری از آنها پابرجاست اما به طور حتم اگر این چمنها دوباره احیا شوند و همچون مراکز تجاری و محل رفع و رجوع گرفتاریهای مردم از آنها استفاده شود، تا حدودی از تمرکز امور در مرکز شهر و ازدحام و شلوغی آن کاسته خواهد شد.
از سوی دیگر آنچه مسلم است اینکه از این مکانهای تاریخی می توان به عنوان ابزار و اهرمی در راه پیشبرد اهداف و مقاصد اجتماعی و اقتصادی بهره گرفت.
بنابراین مبرهن است که استفاده از ظرفیت های قدیم شهر و استان همدان نه تنها راهی برای کسب آرامش های گذشته محسوب می شود بلکه شاید بتوان چنین استدلال کرد که احیاء چمن های قدیمی همدان حتی اگر در حد چند مغازه کوچک انجام شود، فرصتی برای جذب گردشگران به استان همدان محسوب می شود چراکه معماری محله های همدان در کمتر جایی از کشور دیده می شود.
____________
یادداشت: مهیا ترابی
نظر شما