گفت وگوي مشروح "مهر" با رئيس و بنيانگذار مركز مطالعات و تحقيقات اديان و مذاهب

حجت  الاسلام و المسلمين نواب در گفت وگو با خبرنگار گروه دين و انديشه "مهر"  اظهار داشت : ما در جهاني زندگي مي كنيم كه حدود شش ميليارد جمعيت دارد. 25 درصد از اين جمعيت را مسلمانان تشكيل مي دهند و ما به عنوان مسلمان 25% و به عنوان شيعه 4% را تشكيل مي دهيم. به تعبيري نود و شش درصد جمعيت جهان غير ما شيعيان با همه ي تنوع دروني فكر مي كنند. دنيا با همه اين جمعيت به دهكده اي جهاني تبديل شده و جهان امروز به شكلي نيست كه هر كسي هرگونه خواست فكر كند و به ديگران بي توجه باشد. مهاجرت ها به كشورهاي غربي و توسعه يافته از جمله مهاجرت مسلمانان گسترده است. بنابراين ارتباط بين افراد و فرهنگها و تمدنها بسيار زياد است. دنياي امروز كاملا تغيير كرده و در اين تغيير زود هنگام ما با مابقي دنيا چه بايد كنيم؟ آيا بايد تسليم آنها شويم و از اعتقاداتمان دست برداريم؟ و يا اين كه با آنها گفت و گو كنيم و يا اين كه نسبت به آنها بي توجه باشيم؟  بي توجهي به جهان در هيچ مرام و مكتب و عقيده اي نيست. مخصوصا اين كه ديگري درخواست گفت و گو داشته باشد و ما بي توجه باشيم. اين شيوه نوعي ضعف و بي احترامي تلقي خواهد شد. به هر حال با هيچ منطقي اين شيوه قابل قبول نيست. قرآن نيز تكليف ما را در اين مورد مشخص كرده است كه ما بايد ديگران را به حكمت و موعظه حسنه ترغيب كنيم.

وي در توضيح تاريخچه تاسيس مركز دين پژوهي اديان و مذاهب و زمينه هاي فكري آن گفت : با توجه به سفرهايي كه به اقصي نقاط جهان داشته به اين نتيجه رسيدم كه ما جهان را نشناختيم و آنها نيز ما را نشناخته اند. شيعه را كمتر جايي مي شناسد و ما نيز آنها را نمي شناسيم  به خصوص كه جهان با چالش هاي جديدي مانند: عدالت جهاني، صلح جهاني، تفاهم جهاني مواجه شده است. بر اين اساس، شناخت ما از ديگران بايد زير بنايي باشد و با جلسات و نشست هاي صوري چيزي از شناخت حاصل نمي شود. از امور زيربنايي در شناخت ديگران معرفت پيداكردن به دين و اعتقاد آنهاست؛ اديان پايه فرهنگ و تمدن هر ملتي هستند لذا بايد به اين امور بنيادين پرداخت.  در سال 74 مركز مطالعات و تحقيقات اديان و مذاهب را، به عنوان محلي براي شناسايي بنيادين مذاهب و اديان جهان، با كمك و مشاوره اي برخي محققان حوزوي تاسيس كرديم. 

حجت الاسلام نواب افزود : شناخت اديان وگفت و گو ميان اديان و مذاهب را برخي از افراد شبح هولناكي ساخته اند و ثمره ي آن را چند آييني يا اعتقاد به كثرت گرايي ديني مي دانند و حال آنكه به واقع چنين نيست. مشتركات اديان و آموزه هاي بنيانگذاران آنها اموري است كه براي انسان امروز مفيد است. مقام معظم رهبري در اين مورد فرموده اند :  «بي شك اديان همگي فلاح و رستگاري  و نجات انسان را هدف خود دانسته اند و هر يك به تناسب زمان و مكان و ظرفيت مخاطبان برنامه اي را از سوي خداوند به ميان مردم آورده اند. آنها براي ابلاغ و تحقق پيام خود متحمل مجاهدت هاي دشوار و طولاني گشته اند و نمونه هاي ممتازي از فداكاري در راه عقيده و راه خود را در يادها ماندگار ساخته اند». (گزيده اي از پيام ايشان به اجلاس سران اديان جهان) .
 
در ادامه اين گفت وگو رياست مركز مطالعات و تحقيقات اديان و مذاهب قم گفت : كار ما شناخت بنيادي اديان است كه در گفت وگو  هم به كار مي آيد. گفت و گو يك مقدمه ضروري دارد و آن شناخت است من تا شما را نشناسم نمي توانم با شما گفت و گو كنم . شناخت يك فاصله زماني طولاني لازم دارد و دليل آن هم اين است كه ما در اين زمينه بسيار عقب مانده ايم. آنها دويست سال قبل دايرة المعارف دين  نوشته اند و ما هنوز فكر ترجمه آن را در ذهنمان هم نمي توانيم راه دهيم.  در اين زمينه هيچ چاره اي جز ترجمه نداريم . ما در باره اديان الهي كه در قرآن تصريح  شده و پيشينه فكري - اعتقادي با آنها داريم كار سترگي انجام نداده ايم. ما اطلاع چنداني از ساير اديان و فرق غير ابراهيمي نظير آيين هندو، بودا، كنفوسيوس، شينتو، جين، سيك نداريم، حتي درباره اديان ابراهيمي نيز اطلاعات ما در خور توجه نيست . براي مثال اطلاعات ما از مسيحيت به سه شاخه اصلي آن ، يعني كاتوليك، پروتستان و ارتدوكس  محدود مي شود و از ديگر انشعابات و فرقه هاي آن كه تعداد آنها اندك هم نيست اطلاعي نداريم . بنابراين هدف ما شناسايي بنيادين است و در رسيدن به اين هدف به تمامي اديان جهان با همه زير شاخه هايشان توجه داريم و سعي ما بر اين است كه آنها را آنگونه كه منابع معتبر و شخصيت هاي دين و علمي مورد قبول خودشان معرفي، بررسي و حتي نقد كرده اند و مي كنند بشناسيم و بدون دخل و تصرفي به جامعه بشناسانيم. بي شك در اينجا ما يك محقق شيعه هستيم؛ شيعه ي دينداري كه در تبعت از امام اولش علي(ع) مي خواهد آناني كه "شبيه اويند در خلقت" را بشناسد اگرچه "برادر ديني او" نباشند كه شايد اگر امام علي(ع) در جهان كنوني مي بودند، آنها را نيز برادر ديني ما مي شمردند . ما به گفت و گو با يكديگر معتقديم منتهي گفت و گوي مبتني بر شناخت كامل، شناخت بدون تعصب و داوري، و شناخت همه جانبه و ما آثار و بركات اين روش را بسيار ديده ايم .

وي در ادامه افزود : پس اولين گام در شناخت مي بايست گام محكم باشد و ضمن بررسي مشتركات به تفاوت ها هم توجه داشته باشد. همچنين جهت گيري شناخت ما نزديكي با آنهاست، ما به گفت و گو با يكديگر معتقديم منتهي گفت و گوي مبتني بر شناخت كامل، شناخت بدون تعصب و داوري، شناخت همه جانبه و ما آثار و بركات اين روش را بسيار ديده ايم. به طور مثال در بخش مذاهب اسلامي كتاب "اسماعيليه" را همكارانمان در مركز مطالعات و تحقيقات اديان و مذاهب قم،  تاليف كرده اند و پژوهش برگزيده نيز شناخته شده است. وچون اين كتاب علمي بود و به دور از جانبداري يا خرده گيري از طرف جمعيت اسماعيليه مورد توجه و قدرداني قرار گرفت و دكتر دفتري از متخصصان اسماعيليه و مديريت بخش پژوهشي مركز اسماعيليه لندن نيز  بر اين كتاب  مقدمه اي نوشت و كار ترجمه آن به زبان انگليسي در مركز اسماعيليه لندن در حال انجام است.

حجت الاسلام نواب در پاسخ به اين پرسش كه براي گام اول رويكردهاي مختلفي مي توان داشت . به نظر شما در ابتدا كتابها بايد ترجمه شود يا با نماينده اديان مختلف ديدار شود و يا اين كه  مجله خاصي در اين مورد داشته باشيم ، اظهار داشت : همه اديان معارف و آموزه هاي شان را در مجموعه هايي تاليف كرده اند. بنابراين ما مي توانيم آنها را مورد مداقه و بررسي قرار دهيم و در صورت لزوم براي رفع برخي از نيازها به دوره هاي تكميلي بپردازيم. مثلا فردي كه بودا را خوب مطالعه كرده باشد چه بسا كه براي مطالعه ميداني  نياز باشد به يكي از كشورهايي كه آيين بودا در آنجا مطرح است مانند سري لانكا، تايلند و تبت برود . با توجه  به اين كه امروزه غير از كتاب منابع  ديداري و شنيداري بسياري نيز موجود است  اما اگر ضرورت  ايجاب كند قطعا اين كار را خواهيم كرد. البته ديدن مراسم ديني بسيار اثر گذار است . به طور مثال، خواندن كتاب درباره حج  لطافت و عمق مراسم حج مسلمانان را ندارد چراكه شبيه حج مسلمانان در اديان ديگر نيز  وجود دارد يا خواندن درباره مراسم تطهير رود مقدس در ميان هندوها و سيك ها مفيد است اما ديدن و مشاهده ي اين مراسم به بقين مفيدتر خواهد بود.
 
رئيس مركز مطالعات و تحقيقات اديان و مذاهب قم در پاسخ به اين پرسش كه شناخت مستقيم ابزارش زبان است. قاعدتا مركز شما در گام اول بايد آموزش زبان و بعد پژوهش را مد نظر قرار دهد گفت : آغاز كار مركز با آموزش بوده و براي زبان انگليسي، محققان دوره هاي تخصصي را نيز گذرانده اند كه برخي از اين برنامه ها تحت نظر و راهنمايي هاي استاد مصطفي ملكيان بوده است. ما آموزش زبان را بنيادي ترين كار مي دانيم بنابراين اين كار در اولويت قرار گرفته است .

حجت الاسلام نواب در ادامه اين گفت و گو به حضور محققان مركز مطالعات و تحقيقات اديان و مذاهب قم در عرصه هاي مختلف دين پژوهي اشاره كرد و گفت : اين مركز از كساني كه بخواهند در حوزه هاي مختلف ديني دست به كار توليد فيلم و سريال و نمايش بشوند نظر مشورتي مي دهد چنانكه تا كنون برخي كارها در اين زمينه انجام شد كه به عنوان نمونه بررسي برخي فيلمنامه هاي صدا و سيما در زمينه تاريخ دين و انبيا بوده است و همچنين ما به حضور در عرصه هاي عمومي جامعه توجه داريم . به طور مثال به كتابهاي بازاري توجه داشته و به آنها منتقديم براي اين منظور توصيه ما اين است كه آثاري كه با هدف شناخت و شناساندن دقيق توليد مي شوند حمايت شده و ذائقه جامعه را به اين سمت سوق دهيم. همچنين در اين مركز اولويت ما پس از ارائه بحثهاي  تاريخي، بحث هاي كلامي اديان است. مباحث ديگر نيز داراي اهميت فراواني هستند .  در رشته هاي آموزشي نيز ما بهترين درسهاي آموزشي را ارائه كرده ايم به طوري كه سازمان تدوين كتب دانشگاهي براي تاليف اثري علمي در زمينه تشيع با اين مركز قرار داد دارد. در حوزه نشر نيز كارهايي در زمينه روانشناسي دين و جامعه شناسي دين در دست داريم.

متاسفانه ديگران را به هيچ انگاشتن باعث شده كه ما از راه خودمان به بيراه سوق پيدا كنيم. وقتي كه ما بي غرض ديگران را بشناسيم و با آنها تعامل و گفت و گوي سازنده داشته باشيم آنان نيز به هر حال تحت تاثير اين نگرش، به شناخت سالم و خالي از پيشداوري ما مي پردازند. اما وقتي كه ما حق مطلق و شما ياطل مطلق هستيد راهي براي گفت و گو و شناخت متقابل گشوده نمي شود .

مدير مركز مطالعات و تحقيقات اديان و مذاهب قم شناساندن اسلام و تشيع را وظيفه ديگر مركز اديان و مذاهب معرفي كرده و اظهار داشت :  ايجاد جاذبه براي ديگران وقتي است كه ما از معارف آنها اطلاع داشته باشيم . متاسفانه ديگران را به هيچ انگاشتن باعث شده كه ما از راه خودمان به بيراه سوق پيدا كنيم. وقتي كه ما بي غرض ديگران را بشناسيم و با آنها تعامل و گفت و گوي سازنده داشته باشيم آنان نيز به هر حال تحت تاثير اين نگرش، به شناخت سالم و خالي از پيشداوري ما مي پردازند. اما وقتي كه ما حق مطلق و شما ياطل مطلق هستيد راهي براي گفت و گو و شناخت متقابل گشوده نمي شود .

وي در پايان ضمن تاكيد بر اين نكته كه اهتمام ما بر شناخت بنيادين در واقع به نوعي  شناساندن خودمان نيز هست گفت : ما به مباحث درون ديني و برون ديني به يكسان توجه داريم و در اين راه گام هايي مهم برداشته ايم. شناخت متقابل و دقيق زماني حاصل مي آيد كه هم "تفاوت ها" و هم "مشتركات" دروني اديان مورد توجه قرار گيرد و اين راهي است كه مركز اديان در طي اين ده سال طي كرده است و امروز نهادهايي در همين راستا با الگو گرفتن اين حركت شكل گرفته اند كه نويدبخش آينده اي پر از آگاهي و شناخت و همزيستي خواهد بود. گفتني ها بسيار است و اديان سهم زيادي بر گردن ما و جامعه بشري دارند اما باشد تا وقتي ديگر.