مدل عامی در سنجش دین داری وجود ندارد

 
به گزارش خبرنگار مهر، پنجمین نشست از مجموعه نشست‌های بررسی و نقد سنجش دینداری در ایران با عنوان "به کارگیری مدل در سنجش دینداری" با حضور دکتر سید حسین سراج زاده، دانشیار دانشگاه تربیت معلم و دکتر سیدمحمد میرسندسی، استادیار دانشگاه امام حسین(ع)  عصر امروز  چهارشنبه 12 بهمن ماه در تالار شهید مطهری دانشکده علوم اجتماعی دانشگاه تهران برگزار ‌شد.

"سنجش دینداری در ایران" عنوان یکی از پژوهشهای مهم دفتر برنامه‌ریزی و توسعه پژوهشهای کاربردی معاونت پژوهشی و آموزشی سازمان تبلیغات اسلامی است که این نشست از سوی این دفتر با همکاری موسسه مطالعات و تحقیقات اجتماعی دانشگاه تهران برگزار شد.

در ابتدای این نشست سراج زاده طی سخنانی گفت: جامعه‏شناسی و به‏خصوص جامعه‏شناسی دین در ایران از نارسایی‏های جدی نظری و روش‏شناختی رنج می‏برد. دلیل اصلی آن شاید این باشد که جامعه‏شناسی به عنوان یک علم مدرن نتیجه تأملات نظری روشمند و بیشتر انتقادی در مورد پدیده‏های اجتماعی است.

وی افزود: جامعه‏ای که از پدیده مزمن استبداد در گذشته دور (در همه صورت‏ها و عرصه‏ها) رنج برده است و از نظر معرفت‏شناسی، هنوز عقلگرایی انتقادی در آن جایگاهی ضعیف دارد، به نظر نمی‏رسد که بتواند میراث جامعه‏شناسی سترگی داشته باشد. دلیل آن این است که بررسی روشمند و انتقادی پدیده‏های اجتماعی با موانعی جدی در درون مؤسسات علمی(دانشگاهها و پژوهشگاه‏ها) و نیز در عرصه پخش و نشر روبرو می‏شوند.

این محقق و استاد دانشگاه اظهار داشت: این مسئله در مورد جامعه‏شناسی دین جدی‏تراست، زیرا نهاد دین(شامل همه مؤسسات و سازمان‏ها و کنش‏ها و روابط انسانی و ارزش‏ها و هنجارهای مربوط به آن)در حوزه امور مقدس قرار دارند که مطالعه جامعه‏شناسانه آن ممکن است بسیاری را برآشفته کند.

وی تأکید کرد: بنابراین، ما به دشواری می‏توانیم از میراث جامعه‏شناسی دین در ایران سخن بگوییم.باوجود این، گرانبارترین سنت جامعه‏شناسی دین در ایران را شاید بتوان در آثار و آراء دکتر شریعتی یافت. دکتر شریعتی را هم از نظر غلبه وجهه سیاسی و مبارزه‏جویانه او بر وجهه علمی و آکادمیک و هم از حیث انتقادی و رادیکال بودن رویکردش نسبت به مسائل اجتماعی شاید بتوان با مارکس مقایسه کرد با این تفاوت بزرگ که شریعتی برخلاف مارکس، عمیقا دین‏باور است.

وی تأکید کرد: بنابراین آثار و آراء او هرچند که در خدمت یک اید‏ئولوژی مبارز قرار داشته(همانند مارکس) و کمتر صبغه آکادمیک دارند، اما سرشار از تحلیل‏های جامعه‏شناختی از پدیده‏ها و مسائل اجتماعی و دینی است که می‏تواند زمینه مناسبی برای بسط یک رویکرد دین‏باورانتقادی در جامعه‏شناسی دین در ایران باشد، اما در بین کسانی که پیش از انقلاب جامعه‏شناسی دین را درجهت تخطئه باورهای دینی به کار گرفته باشند، آثار و آراء ممتازی سراغ ندارم که بتواند در خدمت توسعه حوزه جامعه‏شناسی دین قرار گیرد.

وی با معرفی یکی از الگوهای متداول در سنجش دینداری گفت: این الگو ابعادی مانند باور، مناسک، عواطف، احساسات، پیامد و دانش را مورد توجه دارد. پای بندی به اینها فرد دین دار را از فرد غیر دین دار جدا می کند. این ویژگی ها در ادیان مختلف قابل تمییز است.

سراج زاده تصریح کرد: در ارتباط با سنجه های مورد استفاد در ایران از دهه هفتاد شمسی در ابتدا مدل گلاک و استارک بود که تا حدی با محتوای باورهای دینی تشیع در ایران تطبیق داده شد، و ‌سعی شد آن قالب با آن محتوای ایرانی معرفی شود

در ادامه این نشست دکتر میرسندسی به ارائه سخن پرداخت و گفت: ادبیات جامعه شناسی دین در اواخر دهه ۷۰ شاهد رشد چشمگیری بوده و انقلاب اسلامی را می توان عامل توجه جهانی به دین دانست که این عامل مورد توجه جامعه شناسان قرار گرفته است. نتیجه رشد توجه به دین در اواخر قرن بیستم و اوایل قرن بیست و یکم مشاهده می شود.

وی افزود: دین در ایران نیز در مقاطع مختلف تارخی نقش مهمی داشته به طوری که به وضوح از دوره صفویه به بعد دین به عرصه سیاسی وارد شد. تاکنون دین در اولویت مطالعاتی قرار نداشته اما طی چند سال اخیر این روند تغییر کرده و حجم تولیدات جامعه شناسی دین بالارفته که این تغییرات شاخص مثبتی در درک جامعه شناسی دین مطرح می شود.

میرسندسی تصریح کرد: در بررسی انواع دینداری به تیپ های مختلف دینداری توجه داریم و تنها با یک نوع دینداری خاص مواجه نیستیم. دینداری پدیده ای چون منظومه چند وجهی است که نمی توان تمام آن را به عنوان یک تیپ واحد گردآوری کرد و اگر چنین امری صورت گیرد با معضل سنجش رو به رو خواهیم شد. از این رو شناخت انواع دینداری بر دینداری اولویت دارد.

وی گفت: کارهای صورت گرفته برای رسیدن به انواع دینداری در تعاریف دین، ابعاد دین، انواع دینداری و تقسیم بندی های مختلف صورت گرفته که در این میان تعاریف دین به صورت برون دینی و درون دینی تقسیم بندی می شود. دین چشمه جویان و منبع نورانی است و دینداری بازتاب این نور است که این بازتاب میان افراد مختلف یکسان صورت نمی گیرد.