۱۲ بهمن ۱۳۸۳، ۱۴:۲۴

بخش نخست

اختصاصي مهر / اظهار نظر شاعران و كارشناسان ادبي در خصوص توفيق ها و آسيب هاي " شعر انقلاب "

اشاره : " شعر انقلاب " بي ترديد يكي از شاخه هاي اصيل و باورمند هنر و ادبيات متعهد پس از انقلاب است كه در زمان خود به جريان سازي هاي فرهنگي ، اجتماعي پرداخته است ، گروه فرهنگ و ادب خبرگزاري مهر ، طي يك نظرخواهي تلاش كرده است تا به بررسي جايگاه فعلي اين نوع از ادبيات در مجموعه ي اهل ادب و از زبان خود آنها بپردازد كه مي خوانيد :

مشفق كاشاني : پس از انقلاب اسلامي ، درد مردم وارد " شعر " شد / در زمان ستمشاهي حق بيان نارسايي ها را نداشتيم

مشفق كاشاني - شاعر ، گفت : آثار بسيار ارزنده اي در شعر " پس از انقلاب " وجود دارد ، شاعر معاصر ما مي تواند مطالب را خيلي خوب مطرح كند ، در حالي كه قبل از انقلاب ، شعر و شاعر ، اساسا وضعيت ديگري داشت .

عباس كي منش - متخلص و مشهور به مشفق كاشاني در گفت و گو با خبرنگار فرهنگ و ادب مهر ، با بيان اين مطلب افزود : اگر در زمان ستمشاهي ، يعني قبل از انقلاب اسلامي كه  دردهايي گريبانگيرمردم بود ، شاعري مي خواست در اين زمينه چيزي بگويد ، افراد ساواك با او برخورد شديدي مي كردند و اگر حرف هاي او در شعر پا را از مرز استعاره فراتر مي گذاشت ، گريبان او را مي گرفتند . 


مشفق كاشاني : قبل ازانقلاب ،  استفاده ي شاعر از واژه هايي مثل " شب " ، " جنگل " ، " تاريكي " و ... در شعر ممنوع بود ، شاعر حق نداشت از اين گونه واژه ها و تركيبات استفاده كند ، بيان نارسايي هاي زندگي در شعر مجازات داشت .

مشفق كاشاني تصريح كرد : قبل ازانقلاب ،  استفاده ي شاعر از واژه هايي مثل " شب " ، " جنگل " ، " تاريكي " و ... در شعر ممنوع بود ، شاعرحق نداشت از اين گونه واژه ها و تركيبات استفاده كند ، بيان نارسايي هاي زندگي در شعر مجازات داشت .


رئيس خانه ي شاعران ايران ياد آور شد : خود من غزلي داشتم كه شبي آن را در يك انجمن خواندم ، مطلع غزل اين بود : گربا طراوت تو ، گلي در چمن يكي است / آن تازه گل تويي تو ، نگارا سخن يكي است ... در ادامه ي آن غزل كه خواسته بودم رژيم ستمشاهي را در يك بيت معرفي كنم ، اين طور سروده بودم كه : ايمن به جان خويش نشستن ، ز ابلهي است / آنجا كه نقش راهبر و راهزن يكي است ... ، بعد ازاتمام آن انجمن وانتشار اين غزل ، ماموري يادداشتي به من داد و مرا به مكاني درخيابان اميريه ي تهران احضار كردند .


رئيس شوراي شعر وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامي ياد آور شد : يكي از روش هاي رژيم ستمشاهي اين بود كه براي مردم ، از جمله اهل فرهنگ و هنر ، ايجاد دلهره كند ، با من هم همين كار را كردند و مدت ها مرا پشت در در انتظار و دلهره گذاشتند و خلاصه پس از دو ساعت و نيم ، مرا مورد مواخذه قرار دادند و گفتند كه به مقام سلطنت اهانت كرده اي !   

مشفق كاشاني با اشاره به موفقيت ادبيات و شعر پس ازپيروزي انقلاب اسلامي اظهار داشت : شعر امروز بايد شناسنامه ي زمان را ضميمه ي خود داشته باشد ، شاعراني بوده و هستند كه با وجود 90 سال سن از هجر ياري ناله مي كند كه اصولا وجود ندارد ! عده اي ديگر هم در شعرهاي خود مرتب از يكديگر استقبال مي كردند ، اين مسئله قبل از انقلاب باب بود ، پس ازانقلاب فضايي واقعگرايانه در شعر به وجود آمد و شعري مورد توجه قرار گرفت كه از درد مردم بگويد ، جوهره ي شعري داشته باشد  و از رمز و رازهاي شعري بهره مند باشد .      

دكتر محمود اكرامي فر : تحولات محتوايي شعر انقلاب ، بر تحولات فرمي و قالبي آن غلبه يافت / پايان نامه اي با موضوع شعر انقلاب ، استادان دانشگاه مشهد را حيرت زده كرد
دكتر محمود اكرامي فر - شاعر و منتقد ادبيات ، گفت : رخدادي بزرگ در جامعه كه پي آمد سياسي ، اجتماعي ، فرهنگي و اقتصادي داشته ، طبيعي است كه " ادبيات " و گفتمان خاص خودش را نيز مي طلبد ، وقتي سخن از ادبيات و شعر انقلاب به ميان مي آيد ، منظور شعرهايي است كه هم عصر با انقلاب اسلامي ايران متولد و سروده شدند ، شعرهايي هم كه درباره ي انقلاب سروده شده اند ، جزئي لاينفك از شعر انقلاب هستند .

اين شاعر و منتقد ادبيات ، در گفت و گو با خبرنگار فرهنگ و ادب مهر ، با بيان اين مطلب افزود : ادبياتي كه محصول تحولات فكري ، اجتماعي و فرهنگي دوران انقلاب اسلامي است ، بي ترديد بايد در همين مجموعه ملاحظه و به حساب بيايد ، ارزيابي و نقد  آن هم بايد با توجه به شرايط دوره ي ياد شده صورت بگيرد .


دكتر محمود اكرامي فر تصريح كرد : در كشورهاي ديگر هم پديده هايي مانند اصلاحات و رفورم اتفاق افتاده كه متعاقب آن ، ادبيات و هنر مربوط به آن به وجود آمده است ، در كشور ما هم هيچ كس نمي تواند ادبيات و شعر انقلاب اسلامي را انكار كند و آن را به حساب نياورد ، ما ادبيات انقلاب داريم .

اين شاعر و منتقد ادبيات ياد آور شد : پس از وقوع انقلاب اسلامي در ايران ، ادبياتي پديد آمد كه نمونه هايي از آن هنوز گفته و شنيده مي شود ، اما اين كه ادبيات متعلق به انقلاب اسلامي داراي چه قوت ها و ضعف هايي است ، بايد اصولا ملاك ها براي ارزيابي آثار مشخص شود ، يعني اين كه اثر قوي از ديد ما چه اثري است و يا كدام شعرها در نظر ارزيابي كننده به عنوان شعر ضعيف ناميده و شناسايي مي شوند ؟


اكرامي فر با تاكيد بر اين كه نبايد راجع به ادبيات انقلاب قضاوت شتابزده داشت ، خاطرنشان ساخت : در حوزه ي ادبيات انقلاب هم دو بحث " فرم " و " محتوا " مطرح است ، آنچه كه بيش از همه - به اعتقاد من - در ادبيات انقلاب خودش را نشان داد و همان عنصر ، باعث متمايز شدن آن از ادبيات قبل از انقلاب شد ؛ محتوا است ، ورود معاني و ارزشهاي جديدي به حيطه ي شعر در شعر انقلاب ، يك سر و گردن بالاتر از ساير عناصر ادبي و شعري خودش را نماياند ، نكته ي جالب توجه اين است كه در اكثر قالب ها هم اين گونه سرودن آزموده شد .


محمود اكرامي فر :  آنچه كه بيش از همه - به اعتقاد من - در ادبيات انقلاب خودش را نشان داد و همان عنصر ، باعث متمايز شدن آن از ادبيات قبل از انقلاب شد ؛ محتوا است ، ورود معاني و ارزشهاي جديدي به حيطه ي شعر در شعر انقلاب ، يك سر و گردن بالاتر از ساير عناصر ادبي و شعري خودش را نماياند .

اين شاعر و منتقد ادبيات گفت : رشد جهشي شعر از مرحله ي " مداحي " به " تغزل " و دستيابي به برخي نازك خيالي ها از ويژگي هاي شعر انقلاب است ، در دهه هاي گذشته شعردر ايران ، شعرما مراحل مدح و كوچه و بازار را از سر گذراند ، بعدها به ادبيات و گفتمان و گلايه هاي اجتماعي و انزجار از مسائلي مانند " فقر " رسيد ، به عنوان مثال ،  ما شعرهاي زمستان و كتيبه ي اخوان ثالث را نمي توانيم فاقد زيرساخت اجتماعي بدانيم ، اما بعدها به زير ساخت اعتقادي - اجتماعي رسيديم و تفكري ايجاد شد كه پرداختن به ارزش هاي فرازمان ، فرامكان و فرامخاطب را تبليغ و تبيين كرد ، موضوعاتي مانند ايثار ، وطن دوستي ، عشق ( از نوع نابش ) ، فداكاري ، شهادت و ...   در شعر بعد از انقلاب به اوج خود رسيدند .


دكتر اكرامي فر اضافه كرد : به اعتقاد من ،  تحولات محتوايي شعر انقلاب ، چشمگيرتر از تحولات فرمي و قالبي آن است ، البته اين نظريه به مفهوم آن نيست كه تحولات زباني را نفي كنيم و واژگان به روز را ناديده بگيريم ، اصولا يكي از دلايل به روز بودن واژه ها و معاصر بودن زبان با زمان ، به اين موضوع برمي گردد كه شاعران انقلاب ، فرزندان همين " زمان " بودند و طبيعتا بايد با زبان مردم عصر خودشان شعر مي گفتند و حرف مي زدند .


اين شاعر و منتقد ادبيات ياد آور شد : " زبان " چيزي به جز محمل معاني نيست ، و مجموعه اي از نمادهايي است كه " معنا " را منتقل مي كند و بيش از اين نيز كاركرد ندارد .


اگرعده اي نتوانستند خورشيد را ببينند ، نبايد وجود آن را انكاركنند .    

شاعر شعر مشهور " يا علي گفتيم و عشق ، آغاز شد " گفت : به نظر من ؛ بعد از انقلاب در شعر ما ، هم صحبت هاي خوبي شد و هم خوب صحبت شد ، هم محتواي خوبي وارد حوزه ي شعر گرديد و هم شعرهاي خوبي سروده شد . شايد آنهايي كه ادعا مي كنند پس از انفلاب ، شعرهاي اندكي سروده شده ، كمتر با " شعر انقلاب " آشنا و مانوس هستند ، براي نمونه مي توانم به پايان نامه اي ادبي در دانشگاه آزاد اسلامي سبزوار اشاره كنم كه استاد راهنما و اساتيد مدعو مجموعا روي اين نكته متفق القول بوده اند كه آيا شعرهايي هم با اين قوت در مجموعه ي ادبيات انقلاب وجود داشته  و ما تا امروز بي اطلاع بوده ايم ؟!    


اكرامي فربا اشاره به اين كه برخي در به حساب نياوردن ادبيات انقلاب ، تعمد مي ورزند ،  افزود : اگر عده اي نتوانستند خورشيد را ببينند ، نبايد وجود آن را انكاركنند .    



بيژن ارژن : شعر بعد از انقلاب ، شعري كاملا متفاوت است / قالب هاي مهجور ادبي ، در شعر انقلاب تولدي ديگر يافتند
بيژن ارژن - شاعر ، گفت : جامعه ي ادبي تافته ي جدا بافته اي نيست كه تحت تاثير جامعه اي كه در آن به سر مي برد ، قرارنگيرد .

اين شاعر در گفت و گو با خبرنگار فرهنگ و ادب مهر ، با بيان اين مطلب افزود : شعر بعد از انقلاب ، شعري متفاوت است شما كافي است كه بسامد رباعي و دوبيتي قبل و بعد از انقلاب رامقايسه كنيد بسياري از قالب هاي مهجور تولدي ديگر يافتند و بسياري از معاني و تعابير جاي خود را به واژه ها وانديشه هايي تازه دادند .

بيژن ارژن تصريح كرد : غزل امروز متفاوت از غزل پيشينيان است و رباعي امروز مي رود تا بماند ، درشعرسپيد يا آزاد هم خوانش هاي مختلفي هست كه هر كدام رنگ و آهنگ  و درنگ خود را دارند ، شعركودك و نوجوان هم به مرزهاي تازه اي قدم گذاشته و شعرعاميانه هم با بسامدي بالا مي رود تا شاعرانه گي را تجربه كند.

وي در اين خصوص كه چه بايد كرد تا شعرجواناني كه از نظر زباني و زماني با شعر انقلاب فاصله گرفته اند ، به بالندگي و پختگي لازم برسد؟ ، خاطرنشان ساخت : پختگي  به دوران ميان سالي برمي گردد و بالندگي از شاخصه هاي شعر جوان است شاعران جوان به واسطه ي جسارت جواني ، دنياهاي تازه تري را پديد مي آورند اما به شرط آنكه ازصافي هنر گذشته باشد بسياري از تازه هاي امروزي هنري نيستند و بسياري از كهنه سرايي ها، امروزي نشده اند يك اثرادبي و هنري زماني مي تواند اثر گذار باشد كه هنجارهاي رايج را بشكند به شرط آنكه مولف اين اثر  با اشراف كامل بر اين هنجارها دست به هنجارشكني زده باشد كسي كه راهي تازه را پي مي افكند مي بايد به سرانجامي هم بيانديشد چرا كه راه پيوند دو مكان است.





دكتر صديقه وسمقي : " شعر اعتراض " را تداوم " شعر انقلاب " مي بينم / " شاعر " وقايع اجتماعي را با افكار و بينش خودش منعكس مي كند
دكتر صديقه وسمقي - شاعر و مترجم ادبيات ، گفت : هر پديده ي مهم اجتماعي كه در جوامع مختلف ، رخ مي دهد در تمام شئونات آن جوامع تاثير مي گذارد ، از جمله هنر و فرهنگ در اشكال مختلفش كه يكي از نمونه هاي بارز آن " شعر " است ، انقلاب اسلامي نيز به عنوان يك پديده ي فراگير اجتماعي ، شعر و ادبيات ما را متاثر كرد .


اين شاعر و مترجم ادبيات در گفت و گو با خبرنگار فرهنگ و ادب مهر ، با بيان اين مطلب افزود : بررسي همه ي انقلاب هاي بزرگ دنيا مانند انقلاب روسيه ، انقلاب فرانسه و انقلاب چين ، براي مخاطب بازگو كننده ي همين فراگير بودن و تاثير بزرگ بر همه ي بخش هاي جامعه است ، در ايران ما هم آثار شعري دوران انقلاب ، انعكاس دهنده ي اين جنبش بزرگ ملي و فراگير بودند ، البته شعر دوره ي مشروطه ي ايران نيز برآيندي از تحولات زمان خود بود ، چرا كه شعرا ازحساس ترين آحاد جامعه ي خودشان هستند و بديهي است كه زودتر از ديگران ، تحت تاثير اين پديده ها قرار مي گيرند ، اما با افكار و بينش خودشان ؛ وقايع را در اثر متجلي مي كنند .


دكتر صديقه وسمقي تصريح كرد : در انقلاب 57 آثاري درحوزه ي شعر توليد شد كه برآيندي ازاتفاقات زمان بودند ، اما اين كه چرا اين شعر نتوانست با جوهره ي خاص خود به شعر و گفتمان ادبي نسل هاي بعدي تعميم پيدا كند  ؛ معلول علت هاي متعددي مي تواند باشد .


وسمقي : به اعتقاد من لزومي ندارد تب انقلاب را در ادبياتي كه با زمان خودش فاصله گرفته ، نظاره گر باشيم .

شاعر " نماز باران "  اضافه كرد : انقلاب ، يك دگرگوني اجتماعي و سياسي است و در مقطعي خاص رخ مي دهد ، اما اهداف بلند مدت آن در زماني طولاني پي گيري و محقق مي گردد ، نبايد انتظار داشت كه انقلاب با همان شوري كه در زمان وقوع وجود دارد ، به گفتمان ، هنر و ادبيات دوره ها و نسل هاي بعد تعميم پيدا كند ، به اعتقاد من لزومي ندارد تب انقلاب را در ادبياتي كه با زمان خودش فاصله گرفته ، نظاره گر باشيم .


دكتر وسمقي گفت : در حال حاضر " اعتراض " را در شعرمعاصران و چهره هاي جديد شعر مي بينم كه به نظرمن ، تداوم همان شعر انقلاب است ، خود اين موضوع پي گيري همان حال و هوايي است كه در بدنه ي شعر انقلاب دنبال مي شد .

محمد جواد محبت : جهاني نشدن " شعر انقلاب " ، دليلي بر عدم آن نيست / منتقدان شعر انقلاب ، با ملاك هاي ادبي جلو بيايند
محمد جواد محبت - شاعر و محقق ادبيات ، گفت : شعر انقلاب ، در واقع ميوه اي عاطفي و حماسي اين درخت ( انقلاب اسلامي ) است ، بديهي است هر باغباني ذوقي دارد و هر درختي با پرورش باغبان خود به شكوفه و ثمر مي نشيند .

اين شاعر و محقق ادبيات در گفت و گو با خبرنگار فرهنگ و ادب مهر ، با بيان اين مطلب افزود : برخي از درخت ها ، محصول خوب دارند و برخي از درخت ها با آفت هايي مواجه مي شوند .

محمد جواد محبت درباره ي اين كه آيا شعر انقلاب به عنوان يك مولود ادبي توانسته است با خود حماسه هم سطح شود يا خير ، گفت : معيارهاي سنجش دراين زمينه بايد دقيق و بر اساس ملاك هاي ادبي باشد ، البته ممكن است عده اي شعر انقلاب را شعري قلمداد نكنند كه در سطح جهاني خوش درخشيده باشد ، چرا كه شعر انقلاب ، متاسفانه فرصت و توفيق ترجمه شدن به زبان هاي خارجي را پيدا نكرد.  

محبت : متاسفانه متوليان فرهنگ ما ، مترجمان و زبان دانهاي با ذوق را به كار نگرفتند تا نمونه هاي موفق شعر انقلاب - كه انصافا كم نيست - به زبان هاي ديگر برگردان شود و به سمع و نظر مخاطب جهاني ادبيات و شعر برسد .

شاعر شعر مشهور " دو كاج " خاطرنشان ساخت : متاسفانه متوليان فرهنگ ما ، مترجمان و زبان دانهاي با ذوق را به كار نگرفتند تا نمونه هاي موفق شعر انقلاب - كه انصافا كم نيست - به زبان هاي ديگر برگردان شود و به سمع و نظر مخاطب جهاني ادبيات و شعر برسد ، اين كار از طريق رايزني هاي فرهنگي امكان پذير بود ، حتي  نسبت به ارائه ي ترجمه ي بخشي از شعر انقلاب در رسانه هاي ايران ، قدم قابل ملاحظه اي برداشته نشد !


محمد جواد محبت تصريح كرد : تا وقتي كه ما نتوانيم به زبان مردم دنيا و زبان هاي زنده ي ديگر مانند انگليسي ، هندي ، ژاپني ، عربي و فرانسه ، آثار شعري خود را ترجمه كنيم ، چگونه مي توانيم انتظار داشته باشيم كه شعر انقلاب مخاطب جهاني هم داشته باشد و ما را در سطوح بين المللي معرفي نمايد ؟

اين شاعر كه مديريت يك نشر را نيز در محل سكونت خود - كرمانشاه - بر عهده دارد ، ياد آور شد : در طول تاريخ ادبيات ايران ، كسي به جديت براي ترجمه ي شعر ما قدم برنداشته ، اما در داخل كشور شعرهايي جريان ساز داشته ايم كه شعر انقلاب مصداقي مثال زدني در اين زمينه است ، اگر هم در زماني يك خارجي اشعار خيام را ترجمه كرده ، روي ذوق شخصي و حس كنجكاوي دست به چنين كاري زده است .

حسين شنوايي : " شعر " حربه اي نبود كه بتواند پا به پاي مردم در تمام عرصه ها حركت كند
حسين شنوايي - شاعر و منتقد ادبيات گفت : شعر ما در حال گذر است ، ولي راه ها را شناخته و مي رود تا ثبات پيدا كند ، با وجود آسيب هايي كه شعر ما را تهديد مي كند و كساني هم نادانسته به آن دامن مي زنند ، شعر ما آينده ي روشني دارد .

اين شاعر و منتقد ادبيات ، در گفت وگو با خبرنگار فرهنگ و ادب مهر ، با بيان اين مطلب افزود :  انقلاب اسلامي چنان سريع اتفاق افتاد و به دي دامن گسترد و آنقدرمفاهيم داغ انقلاب برذهن وزبانها چيره شد كه واقعا زبان ادبيات وسايرهنرها براي مدتي بند آمد.

وي افزود : شعر، حربه اي نبود كه بتواند پا به پاي مردم درتمام عرصه ها حركت كند و اصلا ازشعرنيزچنين توقعي نبود ، ولي شعربراي آنكه خود را با اين قافله همراه ببيند ، ناچار شد كه به اظهارهيجانات انقلابي و طرح شعارهاي سياسي بپردازد ، البته اين واقعيتي بود كه در دوره ي مشروطه هم شعرما آن را تجربه كرده بود ، تجربه اي كه يك ضرورت بود . 

حسين شنوايي كه در سبزوار اقامت دارد ، خاطرنشان ساخت :  شاعراني كه با انقلاب ، سرودن را آغاز كرده بودند ، ازيك سو نمونه ها و سرمشق هايي براي چنان روزهايي نداشتند و از سويي ديگر مي خواستند آثاري خلق كنند كه با مقتضيات زمان هماهنگ باشد و راه را بيابند ، چرا كه عجالتا نمي خواستند ازرسالتي كه براي خود قائل بودند دور بمانند ، برهمين اساس روشنگري و ستم ستيزي و انقلابي گري و طرح مسائل عقيدتي تسري پيدا كرد ، با شروع جنگ اين حال و هوا رنگ و بوي حماسي به خود گرفت تا جايي كه تهييج حماسي و تقديس عرفاني درونمايه ي آثار شد و به همان مقدار كه ازمفاهيم سياسي كاسته مي شد ، برحماسه خواني و طرح شهادت و بزرگداشت شهيدان افزوده مي شد. 

وي در ادامه ي ارزيابي خود از روند شعر انقلاب ياد آور شد : پس از پذيرش قطعنامه و در سالهاي پاياني دهه ي شصت ، تحولاتي صورت گرفت كه در دهه ي بعد خود را نشان داد.  فضاي آرام پس ازجنگي هشت ساله ، بازسازي ها و ساخت و سازها در تمام زمينه ها ، شاعران را به نوعي در بهت شاعرانه فرو برد ، بهتي كه با طرح جرياني ازاعتراض و بغض آلود شكسته شد ، البته دركنار اين جريان كه شاعران انقلاب را نيز با خود همراه كرد ، جرياني از عاشقانه گويي به راه افتاده بود كه پوشيده و آشكارا به دنبال خلوتي براي زيستن و غنيمت شمردن چمنزاري ازجنس فراغت و رفاه بود تا آلام دروني را التيام بخشد.

کد خبر 153648

نظر شما

شما در حال پاسخ به نظر «» هستید.
  • نظرات حاوی توهین و هرگونه نسبت ناروا به اشخاص حقیقی و حقوقی منتشر نمی‌شود.
  • نظراتی که غیر از زبان فارسی یا غیر مرتبط با خبر باشد منتشر نمی‌شود.
  • captcha