خانه تکانی سنت ماندگار همدانی ها/ پخت کماج و سمنو در استقبال از بهار

به گزارش خبرنگار مهر، خانه تکانی سنتی دیرین در فرهنگ ایرانیان است که همزمان با آغاز بهار و آغاز نوشدن جهان هستی به عنوان آیینی زیبا جایگاه معتبری در باور و فرهنگ مردم یافته است.

نکوداشت نوروز، رسمی همه ساله است که هر سال با وجودی که با آیین هایی خاص از جمله خانه تکانی و زدودن هرگونه غبار کهنگی تکرار می شود، تنها تکرار شدنی ایست که ملال آور نیست.

نزدیک شدن بهار، آغاز حیات دوباره طبیعت و آغاز نور و روشنایی پیام آور پایان هرگونه سیاهی و تاریکی به جامانده بر کالبد و روح آفرینش است.

خانه تکانی سنت زدودن زنگارهای زشتی و پلشتی است

در همین خصوص خانه تکانی، سنت زیبای به جا مانده از اجداد نیاکانی برای زدودن زنگارهای زشتی و پلشتی از در و دیوار خانه است.

در این میان مردم استان همدان نیز همگام با دیگر مردم پاک سرشت ایران زمین، با شروع ماه اسفند با خانه تکانی به استقبال عید و سال جدید می روند.

در گذشته خانه های قدیمی خشت و گلی بودند و حتی اتاقها به ندرت رنگ شده بودند و بعضی از خانه ها سفید کاری هم نشده بودند و آنها هم که سفیدشده بودند اگر با کتیرا اندود نشده بود لباس مهمانها را سفید می کرد.

در شروع خانه تکانی زنان همدانی دیوارها و سقفها را با جارو از تار عنکبوت که به آن (کتانه) می گفتند تمیز می کردند.

آجرهای سفالی کف اتاقها و حیاط، نظافت ویژه ای می طلبیدند هرچند نظافت حیاط باید هر روزه به دلیل طوفان و غبار انجام می شد.

در گذشته اتاق بسیاری از مردم قالی نداشت و با پلاس پوشیده می شد

در گذشته اتاق بسیاری از مردم قالی نداشت و با پلاس (نوعی زیلو) و زیلو و فرش نمدی پوشیده شده بود و روی آن را با پارچه های کلفتی که به آن روفرشی می گفتند می پوشاندند.

دور اتاقها با پتو پوشیده می شد و بالش و متکا یا پشتی مخملی برای راحت نشستن میهمان ها در کنار دیوارها قرار داده می شد.

در گذشته زیلوها را تا نجس نمیشد نمی شستند بلکه با ضربه به پشت آنها خاکشان را می گرفتند و آن را برای عید آماده می کردند.

پرده های کوچکی در بعضی خانه ها برای هرشیشه دوخته شده بود که به آن تجیر هم گفته می شد و پرده های دیگری هم ممکن بود سرتاسری جلوی پنجره ها را بپوشاند.

بخش عمده ای از شستشوها به پرده اتاق ها مربوط می شد

همچنین ورودی اتاقها هم با پرده هایی با نقش و نگار پوشیده می شد و بنابراین بخش عمده ای از شستشوها به پرده ها می رسید.

استکان و نعلبکی زی دستی ها و قابها و دیسها و......باید همه شسته می شدند تا بهار را با نظافت و پاکی آغاز کنیم.

این جملات گفته های پیرزنی است که 80 و اندی سال از عمر خود را سپری کرده و در بیان هر یک از این جملات خاطرات آن دوران را در ذهن خود مرور می کند.

اما آنچه در این گزارش مد نظر است اینکه امروزه برخی از این آداب و رسوم هنوز در بین مردم مرسوم و برخی دیگر در طول زمان به فراموشی سپرده شده است.

خانه تکانی سنتی ماندگار در بین مردم است

کارشناس مردم شناسی سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری در این باره خانه تکانی را از آدابی برشمرد که هنوز در بین مردم مرسوم است.

فاطمه رضاپور افزود: مردم همدان در روزگار قدیم قبل از عید خانه تکانی می کردند و اگر اتاقها به علت دودزدگی در ایام زمستان سیاه شده بود حتما آنها را مجددا کاهگل می کردند.

وی گفت: مردم بر این باور بودند که اگر این کار را انجام ندهند تا پایان سال جدید همه چیز در زندگی برای آنها به شکل نامطلوب اتفاق خواهد افتاد.

این کارشناس مردم شناسی، آماده کردن لباس نو را از دیگر موارد مرسوم شب عید ذکر و بیان کرد: در گذشته اگر بزرگترها توانایی خرید لباس نو برای خودشان نداشتند حتما دست کم برای کودکان لباس نو می خریدند.

پختن کماج و سمنو از مراسم خاص مردم همدان قبل از ایام عید بود

وی پختن کماج و سمنو را از دیگر مراسم خاص مردم استان همدان قبل از ایام عید برشمرد و گفت: برای این کار گندم را دو سه روز در آب خیس می کنند و سپس آب را خالی کرده یک شب آن را در قابلمه در بسته قرار می دهند تا جوانه بزند.

رضاپور گفت: سپس جوانه ها را داخل یک سبد یا کیسه قرار می دهند و هر روز آن را خیس می کنند تا جوانه ها کاملا درهم فرو برود، سپس جوانه های درهم تنیده شده را خشک و آرد می کنند و سمنو می پزند.

وی افزود: خیرات کردن شیرینی، غذا و میوه بر مزار مردگان در پنجشنبه آخر سال که به آن عید مرده ها می گویند از دیگر آیین های قدیمی نوروز در همدان است.

وی اظهار داشت: مردم استان همدان از قدیم به هنگام تحویل سال سفره پهن می کردند و هرچه در منزل داشتند از کماچ، نان و سبزی گرفته تا شیرینی و آجیل و تخم مرغ رنگ شده بر سر سفره قرار می دادند و بر این باور بودند که هنگام تحویل سال تخم مرغ رنگی روی آینه تکان می خورد.

این کارشناس مردم شناسی افزود: معمولا چند ساعت مانده به تحویل سال سفره هفت سین چیده می شود.

در گذشته آیین مربوط به نوروز از آخرین چهارشنبه سال شروع می شد

یکی از محققان همدانی نیز چنین گفته که در گذشته آیین مربوط به نوروز از آخرین چهارشنبه سال با برافراختن آتش در هرمحله وگذر آغاز می شده است.

بنا بر اسناد موجود، مرحوم عباس فیضی راوی تاریخ همدان در توضیح این سنت در همدان آورده است: در این شب مراسم دیگری همچون فالگوش ایستادن که بیشتر توسط زنان انجام می گیرد و قاشق زنی که به صورت پوشیده و پنهان بر درخانه های اهل محل وآشنا انجام می گیرد، مرسوم بود.

اما آنچه مسلم است اینکه زدودن غبار از دل در استقبال از بهار و آغاز سالی نو بیش از هر ضرورتی احساس می شود کما اینکه از گذشته های دور نیز بر این اصل تاکید شده است.