به گزارش خبرنگار مهر، قلعه شاهدژ نهبندان در ارتفاع 1410متری از سطح دریای آزاد ،در فضای وسیع قله کوهی منفرد که از اطراف به دشتهای باز و وسیع اشراف دارد،قرار گرفته است.
یکی از ویژ گی های این اثر موقعیت استراتژیک وسوق الجیشی آن است به گونه ای که در نقطه ای قرار گرفته که در چهار راهی مسیر های کاروانرو تاریخی از سه مسیر سیستان ،بلوچستان ،کرمان و قهستان واقع شده است.
در فاصله حدود 5 کیلومتری غرب قلعه شهر تاریخی نهبندان و حدود یک کیلومتری شمال آن روستای خوانشرف یا خوشاره قرار گرفته است که این موقعیت ویژه باعث شده همواره مورد توجه ویژه حاکمان قرار گیرد.
این قلعه که در اواخر دوران قدرت اسماعیلیان از اوایل قرن هفتم ه.ق در اختیار آنان قرار داشته را میتوان حد نهایی وآخرین دژ این فرقه در جنوب قهستان دانست.
وجه تسمیه قلعه
در مورد وجه تسمیه آن اختلاف نظر وجود دارد به گفته عوام نام این قلعه شاه دزد می باشد و صاحب آنرا فردی به نام شاه دزد می دانند که معاصر با زال پدر رستم بود و حتی زال را خراج گذار خود می کند تا این که رستم در جنگی بر علیه او غلبه می کند در پژو هش های میراث فرهنگی از این قلعه به نام شاه دژ نام برده شده چرا که نام این قلعه را همانند دیگر قلعه ها ی مشهور اسماعیلیه ذکر کرده اند.
ویژگیهای معماری
قلعه تاریخی شاهدژ به نوعی مجتمعی بزرگ از عناصر و اجزای معماری مختلف با کارکردهای گوناگون است که در کنار یکدیگر قرار گرفته اند.
وجود بعضی عناصر مانند گذرها و کوچه ها ،آب انبارها و ارگ در کنار اطاقک های متعدد و متنوع نشان دهنده این است که در حقیقت این محل کار کردی شبیه پادگان بزرگ نظامی داشته که برای مدت طولانی مورد استفاده قرار گرفته است.
اجزاء تشکیل دهنده این اثر متنوع بوده و دارای کارکردهای گوناگون نظیر دفاعی، مسکونی، حکومتی، خدماتی و عام المنفعه بوده اند.
اولین عنصر معماری که هنگام ورود به قاعه به چشم میخورد، باروی آن است که به همراه برجها کارکرد دفاعی داشته و دور تا دور قلعه وجود داشته اند.
بیشتر مصالح مورد استفاده در ساخت بارو قطعات سنگی است که از محل بدست آمده کیفیت بارو و میزان استحکام و دقتی که در ساخت آن می شده در قسمتهای مختلف قلعه متفاوت است به گونه ای که در نقاطی که دسترسی و امکان نفوذ به قلعه آسانتر بوده، باروها مستحکم تر ساخته شده اند تا دیوارها ی دفاعی مناسبی در مقابل تهاجم باشند اما در قسمتهایی که به دلیل شرایط طبیعی (کوه ) امکان نفوذ از آن قسمتها وجود نداشته زیاد به بارو توجهی نشده است.
در کنار بارو ها، عنصر مهم دیگری که در تکمیل جنبه دفاعی فلعه نقش داشته، برجها می باشند.
برجها عموما متصل به بارو و به صورت نیم دایره اند که البته بسته به محل قرار گیری ،ابعاد و اندازه آنها متفاوت است و دارای دو عملکرد عمده هستند اول اینکه به عنوان پشت بند تکیه گاههایی برای بارو به شمار میروند و بر استحکام بارو می افزایند و دوم اینکه میتوانند عملکرد دیده بانی داشته باشند تعدادی برجهایی که قابل تشخیص بوده وآثاری از آنها باقی مانده 25 مورد است که تمامی آنها در قسمت غرب، جنوب غربی و شمال قلعه قرار گرفته اند.
در جبهه غرب قلعه ، یعنی قسمتی که مشرف به نهبندان است ، و در انتها مسیر دسترسی از پای کوه به قلعه ورودی قرار دارد.
از این عنصر معماری نیز مانند بیشتر بخشها تنها دیوار هایی به ارتفاع حدود یک تا 1.5 متر باقی مانده اما نقشه این قسمت و موقعیت قرار گیری آن نشان دهنده عملکرد آن به عنوان ورودی است.
معماری ایرانی این قلعه زبان زد است چرا که سنگ هایی در این قلعه دیده می شود که بدون ساروج و هیچگونه ملاتی دیوارهای این قلعه را تشکیل می دهد.
مهمترین سؤال پیش آمده برای هر بیننده این عظمت و کهن دژ تأمین مایحتاج و آب آشامیدنی آن است.
آب آشامیدنی این قلعه و دژ نظامی از طریق آبادی های اطراف که کارگران آن را به ارتفاع هزار و 400 متری آن منتقل می کردند تأمین می شده و در زمان بارندگی و فصل سرما نیز از طریق جمع آوری آب باران بوده است.
قلعه سنگی نهبندان می تواند همان شهر "نه" باشد که با پلان دایره‌ای شکل خود بیانگر مجتمع سازی مسکونی در دوره پیش از اسلام است.
سفالهای پراکنده بر سطح محوطه و آوارهای قلعه از نظر فرم و تزیینات به کار رفته، موید قدمت قلعه تا دوره صفویه می باشد.
موقعیت اقتصادی:
قلعه شاهدژ به ابعاد 250-370 متر طول و عرض و حدود 53 هزار و 272 متر مربع مساحت به عنوان بزرگترین و وسیع ترین قلعه کوهستانی شرق ایران و یکی از بزرگترین قلعه های کوهستانی ایران یکی از منابع بالقوه اقتصادی در منطقه به شمار می رود.
اهمیت تاریخی و معماری اثر موقعیت مناسب اثر و نزدیکی آن به مرکز شهری دسترسی آسان و قرار گرفتن در مسیر اصلی ترانزیتی شرق کشور از مزیتهای این اثر تاریخی است.
وسعت زیاد و گسترش فراوان آثار تاریخی ، دارا بودن عناصر و اجزای گوناگون مانند بارو، برجها، آب انبار ها، ارگ، کوچه ها و گذرها، خانه ها و فضای های مسکونی با ویژگی حیاط مرکزی ، استفاده زیاد و انبوه از مصالح سنگی که باعث بوجود آمدن شکلی همگون و هماهنگ با محیط پیرامون شده ، تنوع محیطی و قرار گیری فضا های معماری در شیب های تند و کند طبیعی کوه، چشم انداز گسترده و زیبا به مناظر پیرامون، قرار گیری در کنار مسیر اصلی ترانزیتی کشور ، سهو لت در دسترسی، استفاده از سنگ به عنوان مصالح قالب که آن نیز در بخشهای زیادی به صورت خشکه چین و بدون استفاده از ملات بکار گرفته شده از مهم ترین شاخص های گردشگری این قلعه سنگی است.
بنای یاد شده با شماره 1934 در فهرست آثارملی کشور به ثبت رسیده است.
نظر شما