بیضایی: خوشحالم که «هزار افسان کجاست؟» به چاپ رسید

در ابتدای این مراسم که به همت انتشارات روشنگران و مطالعات زنان و خانه ی هنرمندان ایران برگزار ‌شد، شهلا لاهیجی به همکاری توأم با موفقیت انتشارات روشنگران و مطالعات زنان و بهرام بیضایی اشاره کرد و گفت: امشب شبی است که یکی از درخشان ترین آثار بیضایی رونمایی می شود، اگرچه من با کلمه ی رونمایی چندان موافق نیستم، چرا که اصالت کتاب با پوشیدگی در منافات است.

بهرام بیضایی نیز در پیام ویدئویی خود در این مراسم گفت: خوشحالم که این کتاب به چاپ رسید و امیدوارم که خوانده شود.
اگر قرار بود در این کتاب به نتایج دقیق‌تری برسیم، باید فصل جدیدی در کتاب باز می‌کردم و این موجب می‌شد که کتاب بزرگتری فراهم شود و من نمی‌دانم در شرایط کنونی به چاپ چنین کتابی خواهم رسید یا نه.

 

وی همچنین از اسفندیار رسولی حروفچین، سامان خادم که یادداشت و تصاویر کتاب را از راه دور در اختیار او قرار داده شده بود، محمد رضایی راد به عنوان ویراستار، محسن بدیهی به عنوان کتاب‌آرا و شهلا لاهیجی به عنوان ناشر این کتاب تشکر کرد.

محمد رضایی‌راد از دیگر سخنرانان این مراسم بود که سخنانش را با تقسیم بندی ادبیات دانشگاهی و ادبیات غیر رسمی آغاز کرد و گفت: در تاریخ ما، ادبیات فارسی برای حضور در آکادمی‌ها باید مجوزی از شرایط حاکم بر زمانه نیز دریافت می‌کرد. برای مثال رودکی از آل سامان مجوز گرفت و حافظ از آل اینجو. همه این مسائل این واقعیت را بازتاب می‌دهد که تاریخ ادبیات ما برآمده از گفتار مسلط ما است. اما در کنار این ادبیات، مواردی هم در تاریخ ما وجود داشته که تدریس نشده و دچار سرکوب پنهان بوده و «هزار و یک شب» یکی از این موارد بوده است.

رضایی‌راد افزود: این کتاب به دلیل چند صدایی بودن و آشکارشدن صداهای سرکوب شده جایگاه مهمی در ادبیات حاشیه‌ای ما داشته است. کتابی که استوار بودنش به عنصر قصه‌گویی‌اش وابسته است اما متاسفانه یا به ریشه بنیادین آن توجه نشده است و یا آن را عربی پنداشته‌اند.

وی گفت: بیضایی در «هزار افسان کجاست؟» به این مسائل توجه نداشته است و کار اصلی‌اش کشف اصل و منشاء بنیادین هزار و یک شب بوده و اهمیت کتاب هم در تولید نظریه است. نکته جالب این است که بیضایی در کنار ارائه این نظریه‌ها می‌گوید که این پایان همه حرف‌ها نیست و کسان دیگری می‌توانند بر آن بیفزایند.

در ادامه  مراسم، حمید امجد با بیان این مساله که بیضایی نیاز به معرفی ندارد، گفت: ما در این کتاب با تحلیل بنیادین متنی از ادبیاتمان روبه رو هستیم. کتابی که وجه مشترکی میان 6 اثر پژوهشی و 120 اثر هنری بیضایی است و ویژگی اصلی‌اش جامع الاطراف بودنش است. یعنی در ارائه نظریه به اسناد تصویری، شفاهی و مکتوب پایبند بوده است. بیضایی سعی کرده تکه‌های گم شده این ادبیات را یافته و کنار هم بگذارد و حتی در بخش‌هایی به کشف دست زده است. او در این کتاب حقیقت‌ها و سندهایی را پیشنهاد می‌دهد و اعلام می‌کند که کدام را یافته و کدام حاصل گمان اوست.

 

وی همچنین اضافه کرد: یکی از ویژگی‌های این کار و دیگر کارهای بیضایی تاریخ دانی اوست. چرا که در آثارش با زبان خطی رو به رو هستیم و نه زمان بازگشت پذیر و اسطوره ای. همین مساله زمینه شناخت تاریخی مخاطب را نیز فراهم می‌کند. از این رو می‌توان بیضایی را شهرزاد زمانه ما به حساب آورد.

 

شهلا لاهیجی نیز در پایان این مراسم گفت: سیمای زن در آثار بیضایی تحولی دیگر یافته و زنان قهرمان او، هم حامل فرهنگ هستند و هم قهرمان؛ قهرمانی که به دوران شکست تعلق دارند. بنابراین هرگاه که اثری از او می خوانیم، سرمان را کمی بلند می‌کنیم و می گوییم ما هم زن ایرانی هستیم.

در پایان مراسم، هدایای بهرام بیضایی به رضایی راد، رسولی، خادم و بدیهی اهدا شد. خوانش نمایشنامه «آرش» بیضایی نیز بخش دیگری از این مراسم بود.

 

کتاب «هزار افسان کجاست؟» حاصل پژوهش و تحقیقات بهرام بیضایی در زمینه فرهنگ و تاریخ ایران و نیز ریشه‌های کتاب هزار و یک شب است.