به گزارش خبرنگارمهر، سفال "مند" گناباد یکی از منحصربفردترین سفالینه‌ها در کشور است که نشانگر اصالت فرهنگی و تمدن کهن خراسان رضوی است.
سفال سازی در گناباد و حومه در گذشته رونق فراوانی داشته ولی به مرور زمان و به دلایلی رونق خود را از دست داده به خصوص در سالهای اخیر که تعدادی از سفال سازان تغییر شغل داده مشغول پخت آجر و کوره آجر پزی شده اند.
در حال حاضر مسئولین شهرستان گناباد بویژه اداره میراث فرهنگی شهرستان برای بالا بردن کیفیت سفال گناباد و حمایت کار سفال آموزشگاهی با تمام تجهیزات تدارک دیده و کلاسهای آموزشی سفال را در این مرکز به طور رایگان در اختیار جوانان گنابادی قرار داده اند.
ایجاد نمایشگاه دائمی سفال در گناباد در دور چهارم سفرهای استانی ریاست جمهوری به گناباد از مصوباتی بود که فعالان این عرصه را به آینده روشن این هنر دیرینه در گناباد امیدوار ساخت.
رئیس اداره میراث فرهنگی و صنایع دستی و گردشگری گناباد اظهار داشت: سفالهای پراکنده در محوطه باستانی و جمع آوری شده از لایه های تمدنی به دنبال حفاریهای باستانی شناسی تا اواخر دوران صفویه همانند سفالهای دیگر محوطه ها و زیستگاههای خراسان بوده و وجه مشخصی ندارد.
امان الله نوروزی اظهارکرد: از اوایل قرن دوازدهم هجری نوعی سفال جدید با ویژگیهای خاص در گناباد ظاهر شدکه در کارگاههای متعدد روستای مند در حاشیه شمالی شهر گناباد ساخته می شود.
وی ادامه داد: با توجه به اینکه صنعت سفالگری در روستای مند در حال حاضر رواج دارد و آموزش صنایع دستی در رشته های مختلف به ویژه سفال به صورت دوره ای در مرکز آموزش صنایع دستی شهرستان در مجاورت کارگاههای سفالگری مند و همچنین در صورت نیاز در مراکز آموزشی و دانشگاهی نیز برگزار می شود.
نوروزی گفت: با این وجود ایجاد بازارچه صنایع دستی و معافیت بیمه کارگاههای تولیدی سفال ضروری به نظر می رسد که در این خصوص پیگیری لازم صورت گرفته که در صورت تحقق و ایجاد بازارچه صنایع دستی ضمن تشویق هنرمندان و علاقمندان به سفالگری در رونق اقتصادی شهرستان نیز تاثیرگذار است.
فرماندار گناباد نیز گفت: با توجه به برنامه ریزیهایی که در استان شکل گرفت مصوبات خوبی در سطح استان و شهرستان در این سفر صورت گرفت.
محمد صفایی با اشاره به اخذ 57 دستور از معاون رئیس جمهور در گناباد اظهار داشت: از معاون رئیس جمهور 57 دستور برای شهرستان اخذ شد که 40 دستور جنبه عمومی دارد.
ایجاد نمایشگاه دائمی سفال در گناباد مصوب شد
وی ادامه داد: در این سفر مصوب شد که نمایشگاه دائمی سفال در گناباد بر پا شود و برای این منظور زمینی به مساحت 5000متر مربع در ضلع شمال شرقی میدان مند اختصاص خواهد یافت که برای اجرای این پروژه 900ملیون تومان اعتبار در نظر گرفته شد.
وی افزود: ایجاد نمایشگاه دائمی صنایع دستی و سفال که برای شهرستان بسیار آورده دارد و ایجاد 100 شغل با ایجاد این نمایشگاه اغراق نخواهد بود.
صفایی تاکید کرد: دولت به تعهدات سفر خود در همه مصوبات عمل کرده ولی برخی پروژه ها برای بهره برداری نیاز به زمان بیشتری دارد.
یکی از استادان سفالگری گناباد که همه اجدادش سفال ساز بوده اند و 40 سال است که مشغول کار سفال سازی است و امروز عهده دار تدریس در کلاسهای میراث فرهنگی گناباد است درباره اهمیت سفال و جایگاه آن در میان مردم به خبرنگار مهر گفت: در شهرستان گناباد سفال با نام "مند" شناخته می شود و آن چنان که از نام آن برمی آید این سفال در یکی از روستاهای گناباد موسوم به روستای مند تولید می شود.
حسن ترابی افزود: سفال مند با مصالح و تزئینات متفاوت به شکل پدیده ای نوظهور از اواخر قرن یازدهم هجری در مند رایج شده و با سفال های میبد یزد، اصطهبان فارس و شهرضای اصفهان شباهت بسیار دارد.
ترابی تصریح کرد: نقش سفال در درآمد کسانی که در این زمینه فعالیت می کنند بی تاثیر نبوده و حتی در بعضی از شهرستانهای همجوار هم موثر بوده است.
وی افزود: به طور مثال در شهرهای تربت جام، تایباد، خواف، باخزر، تربت حیدریه ، قائن، بیرجند و نیشابور کسانی هستند که به کار فروش سفال مشغولند که بیشتر محصولاتشان از گناباد تهیه و تامین می شود و از این راه کسب درآمد می کنند.
وی ادامه داد: در همه کارها و در همه رشته ها مشکلاتی وجود دارد که سفال هم از این قاعده مستثنی نیست.
ترابی تصریح کرد: هزینه سنگین مواد سوختی- هزینه برق مصرفی و گرانی بیمه کارگران که هزینه زیادی به دوش سفال سازان می گذارد.
وی گفت: در آمد مالی در هر کاری بستگی به فعالیت افراد شاغل در آن رشته و کار را دارد هر کس بیشتر فعالیت کند بیشتر درآمد دارد، ولی روی هم رفته درآمد سفال بد نیست و ناراضی نیستیم کارگاهی هست که در ماه بیش از 2 میلیون تومان درآمد دارد کارگاهی هم یک میلیون و حتی کمتر از یک میلیون هم وجود دارد.
ترابی بیان داشت: در گناباد بیش از 100 کارگاه سفال دایر و فعال بوده که در حال حاضر 10 کارگاه مشغول به کار و فعالیت هستند و در هر کارگاه بین 2 تا 6 نفر مشغول به کارند.
وی گفت: افراد مشغول در این کارگاهها از استاد کار و کارگر و فروشنده حدود 25 نفر بوده که از این کار کسب درآمد می کنند.
ترابی اظهارکرد: در این سال با همت همکاران و پشتیبانی دستگاههای دولتی سعی بر آن داریم ضمن بالا بردن کیفیت کار بر تولید نیر بیفزاییم و همچنین جهت معرفی بیشتر سفال گناباد در نمایشگاههای داخلی و خارجی شرکت کنیم.
وی افزود: سفال سازی در گناباد و حومه در گذشته رونق فراوانی داشته ولی به مرور زمان و به دلایلی رونق خود را از دست داده به خصوص در سالهای اخیر که تعدادی از سفال سازان تغییر شغل داده مشغول پخت آجر و کوره آجر پزی شده اند.
راه اندازی دوره های آموزشی برای حمایت از سفال
وی گفت: در بعضی از شهرهای ایران که سابقه کمتری نسبت به گناباد دارد فعالیت کارگاههای سفال بیشتر بوده و هر روز بر تعدادشان افزوده می شود.
ترابی بیان کرد: مسئولین شهرستان برای بالا بردن کیفیت سفال گناباد و حمایت و راه اندازی کار سفال سنگ تمام گذاشته اند از جمله اداره میراث فرهنگی که در این راستا آموزشگاهی با تمام تجهیزات تدارک دیده و کلاسهای آموزشی سفال، آموزش معرق و منبت چوب، آموزش گلیم بافی، آموزش پلاس بافی را در این مرکز به طور رایگان در اختیار جوانان گنابادی قرار داده اند.
وی افزود: همچنین با حمایت فرمانداری شهرستان و اداره تعاون و اداره میراث فرهنگی دو سا ل گذشته به تعداد زیادی از هنرمندان وام با سود پایین پرداخت شد تا حمایت شوند.
یکی دیگر از استادان سفالگر گنابادی گفت: منابع تاریخی، پیشینه سفالگری در گناباد را قدمتی ۵ هزار ساله داده‌اند اما سفال مند از اواخر قرن ۱۱ هجری قمری در روستای مند از توابع گناباد رایج شد که این هنر در حال محوشدن است.
هادی توسلی افزود: ماده اولیه سفال‌مند یعنی خاک رس از رسوبات سیلابی وارد شده به بندهای اطراف گناباد برداشت می‌شود خاکی که هم قرمز است و هم نرم و به همین دلیل برای آن که گلش ترک نخورد، به آن ماسه بادی هم اضافه می‌کنند.
وی افزود: از آنجا که استحکام این سفال به سبب نوع خاکش، زیاد است می‌توان از گل آن ظرف‌های بزرگ مانند قدح‌های بزرگ و کشک ساب و کوزه‌های پرحجم پدید آورد.
وی ادامه داد: از دو نوع لعاب، لعاب یک رنگ برای پرکردن منافذ بدنه سفالینه و نوع دیگر لعاب شیشه ای بی رنگ که برای حفظ نقش ها و درخشندگی بدنه ظرف کاربرد دارد استفاده می‌شود.
توسلی بیان کرد: نقش و نگارهایی که روی ظرف سفالی را منقش کرده، همگی برگرفته از عناصر طبیعت است و در این میان تصاویر درهم تنیده گیاهان بیش از هر چیز به چشم می‌آید.
وی بیان کرد: وجود خاک سرخ رنگ در اطراف گناباد سبب شده است تولیدات سفالی گناباد رنگ و ظاهری متفاوت از سفال دیگر نقاط کشور داشته باشد.
حذف تدریجی گناباد ازعرصه سفالگری
وی تصریح کرد: زمانی در میان چهار شهری که سفالگری دارند یعنی لاله‌جین همدان، شهررضا، میبد و خود گناباد، ما پیشرو بودیم اما اکنون و به تدریج در حال حذف شدن از عرصه رقابت در بازارهای داخلی و خارجی هستیم.
یکی از باستان شناسان گناباد نیز در این زمینه گفت: آثار و شواهد موجود در محوطه های تاریخی شهرستان نشان از کهن بودن و پیشینه تاریخی سفال در این منطقه را می دهد.
علیرضا شناسایی نوقاب افزود: نقاشی روی بدنه ظرف های سفالی از قدمت زیادی برخوردار است و به جهت اینکه نقش های ایجاد شده معمولا از باورها و آداب و محیط اطراف نگارگر الهام می گرفته بسیار با اهمیت و قابل مطالعه هستند.
وی افزود: با توجه به خاستگاه سفال های مند گناباد که به احتمال قریب به یقین یزد است می توان جایگاه آن را در فرهنگ زرتشتی و اساطیری آن سرزمین جستجو کرد و این فرضیه به ما امکان می دهد تا اظهارنظر کنیم که احتمالاً بخشی از نقش ها برخاسته و یادمان از هنر ایرانیان باستان باشند.
شناسایی گفت: برخی از این صنایع به مرور زمان از چرخه تولید حذف اما برخی دیگر تولید و در بازارهای داخلی و خارجی به مشترهای علاقه‌مند عرضه می‌شوند.
وی افزود: پارچه و سفال این شهرستان علاوه بر عرضه در بازارهای داخلی در کشورهای حوزه خلیج فارس و برخی از کشورهای اروپایی نیز عرضه می‌شود.
وی تصریح کرد: با اندک حمایت از تولیدات صنایع دستی این شهرستان از جمله سفال، می‌توان گردشگران بسیاری را جذب و تولیدات را اقتصادی و مقرون به صرف کرد.
یکی دیگر از باستان شناسان گناباد نیز گفت: از اوایل قرن دوازدهم هجری نوعی سفال جدید با ویژگیهای خاص در گناباد ظاهر شده که در کارگاههای متعدد روستای "مند" واقع در حاشیه شمالی شهر گناباد ساخته می‌شود.
هنر سفالگری گناباد در معرض خطر منسوخ شدن
ناصر مصطفوی افزود: سفال مند گناباد به دلیل وجود خاک مخصوص در آن منطقه که سرخ است از ویژگی خاصی نسبت به دیگر سفالهای کشور برخوردار است.
وی افزود: به رغم منحصربفرد بودن این نوع سفال، به دلیل مشکلات مبتلا به سفالگران و بی‌توجهی نسبت به جایگاه این هنر ارزشمند، نام آن در فهرست رشته‌های در معرض خطر و منسوخ شدن قرار دارد.
مصطفوی گفت: نقوش برجسته در سفالهای گناباد شامل گروه‌های انسانی، حیوانی، گیاهی و هندسی هستند که دسته‌ای از آنها صرفا تزیینی و دسته‌ای دیگر ظاهرا ریشه اسطوره‌ای دارند.
وی افزود: سفال مند گناباد در دو نوع سفال "رسی" و سفال "بدل چینی" ساخته می شود که گرچه در ساخت و فرم دادن آنها کارهای همانندی صورت می‌گیرد اما به لحاظ مواد تشکیل‌دهنده ، تهیه و آماده‌سازی مواد با هم تفاوت دارند.
وی ادامه داد: نوعی از سفال گناباد که به آن سفال رسی نیز می‌گویند از نوعی خاک معمولا قرمز رنگ است و نوع دیگر آن سفال بدل چینی است، نوعی سفال با گل سفید رنگ که قدمت آن را از سفال رسی روستای مند بیشتر می‌دانند.
وی گفت: بررسی باستانشناسی در گناباد نشان داده حداقل از هزاره سوم پیش از میلاد سفالگری در این منطقه رواج داشته است.
مصطفوی تصریح کرد: در گذشته جهت تهیه رنگ برای نقاشی از خاکهای رنگ طبیعی و اکسیدهای فلزاتی که وجود داشته استفاده می‌کردند و موضوع نقاشیها عمدتا طبیعت مانند کوه، درخت و خورشید بوده که بیشتر جنبه تقدس داشتند.
وی افزود: در دوره اسلامی کیفیت و موضوع نقشها تا حدودی دگرگون شد و با لعاب شیشه‌ای سبب گشت نقشه‌ها و نقاشیهای سفالگران بر روی محصولات سفالی بیشتر تثبیت شود.
وی گفت: از جمله نقشهای اسطوره‌ای و تاریخی می‌توان به نقش خورشید، ماهی، درخت، پرنده، بته جقه و گل اشاره کرد.
مصطفوی بیان کرد: به هر شکل سفال مند گناباد یکی از منحصربفردترین سفالینه‌ها در کشور است که نشانگر اصالت فرهنگی و تمدن کهن خراسان است.
................................
گزارش: طاهره جوانبخت
نظر شما