به گزارش خبرنگار مهر، نشست نقد و بررسی رمان «شوهر آهوخانم» نوشته علی‌محمد افغانی در قالب سومین نشست بازخوانی رمان‌های شاخص ادبیات معاصر ایران، با حضور حسین پاینده و حسن میرعابدینی در فرهنگسرای ارسباران برگزار شد.
میرعابدینی در این برنامه گفت: رمان «شوهر آهوخانم» 800 صفحه است ولی تا سال 87 بیش از 15 بار چاپ شده است و فیلمی هم براساس آن ساخته شده است. این رمان یکی از رمان‌های موفق ادبیات فارسی است که ویژگی‌های رمان رئالیستی ایرانی را دارد. در ادبیات معاصر کشورمان دو جریان عمده داریم. یکی جریان رئالیستی است که آغازش با رمان‌هایی چون «از تهران مخوف» به بعد است و شکل جدی و هنری‌اش باید در کارهای صادق هدایت باید جستجو شود.
وی افزود: این جریان، آن برداشتی است که نویسندگان ما از رئالیسم دارند و به دلیل آمیخته شدنش با مسائل سیاسی تاریخ معاصر، جنبه‌های هنری و ادبی‌اش زیاد قوی نشده است. این موضوع باعث شده که آثار این جریان عمدتا شبه رئالیستی باشند. شاید دلیلش این باشد که مکتب‌های ادبی و ایسم‌ها را مثل کشوری چون فرانسه به ترتیب طی نکردیم و در یک زمان، ملغمه‌ای از چند جریان را با هم داشتیم. به همین دلیل است که در رمان رئالیستی ما، جنبه‌های رمانتیک و دیگر مکتب‌ها کم نیست.
«شوهر آهو خانم» متعلق به جریان رمان تجربه‌گراست
نویسنده کتاب «فرهنگ داستان نویسان ایرانی از آغاز تا امروز» گفت: «شوهر آهوخانم» در لبه یک دوران تاریخی یعنی سال‌های دهه 40 قرار گرفته است و دارای ویژگی‌های دوگانه‌ای است. پس از این رمان است که «سووشون»، «همسایه‌ها» و بقیه رمان‌های طیف رئالیستی پدیدار می‌شوند. این جریان نوگرا یا تجربه‌گراست که بیش از آن که به مسائل عینی و اجتماعی توجه داشته باشد و بخواهد زمان و مکان مشخصی را مطرح کند، به فضاهای ذهنی شخصیت‌ها و مکان و زمان‌های نامشخص می‌پردازد. مانند رمان‌های «ملکوت»،«شازده احتجاب» یا «بوف کور». افغانی شوهر آهوخانم را وقتی نوشته است که در زندان به سر می‌برد. او در سال 1304 متولد شد و پدرش هم شاعر و اهل ادبیات بود. پدر افغانی برای دور بودن از آشوب‌های جنگ جهانی اول از نجف‌‌آباد به سمت عراق حرکت می‌کند تا در کنار عتبات عالیات مستقر شود ولی وقتی به کرمانشاه می‌رسد، در همین شهر ساکن می‌شود و علی محمد افغانی هم در این شهر متولد می‌شود.
این محقق در ادامه گفت: افغانی جوانی را در کرمانشاه می‌گذراند و 22 ساله است که به تهران می‌آید و به خدمت نظام می‌رود. با بورس نظامی به آمریکا اعزام می‌شود، زبان انگلیسی را آن‌جا فرا می‌گیرد و با رمان جدید آشنا می‌شود. وقتی که به ایران بازمی‌گردد، کودتای 28 مرداد رخ می‌دهد که او هم به دلیل این که جزو سازمان افسران حزب توده بوده است، دستگیر و زندانی می‌شود. «شوهر آهو خانم» را در زندان می‌نویسد و وقتی که از زندان بیرون می‌آید، چون حجم رمانش بسیار زیاد بوده، هیچ ناشری حاضر به انتشار آن نمی‌شود. در نهایت خود افغانی کتاب را چاپ می‌کند که در زمان چاپش مورد توجه قرار می‌گیرد. نجف دریابندری که در آن زمان جزو منتقدان ادبی در مطبوعات بود، بعد از انتشار این رمان می‌نویسد که انتظارش نمی‌رفت چنین رمانی در چنین دورانی نوشته شود و افغانی بزرگ‌ترین رمان فارسی را نوشته است و من جرات می‌کنم یک رمان ایرانی را با کارهای بالزاک و تولستوی مقایسه کنم. دلیلش هم این است که افغانی توانسته عمق زندگی مردم ایران را نشان بدهد.
«شوهر آهو خانم» در دورانی نوشته شد که نویسندگان به ترجمه رو آورده بودند
میرعابدینی گفت: «شوهر آهو خانم» در زمانی نوشته می‌شود که دوران بعد از کودتا است و سال‌های سیاه و امیدزده‌ای بر مردم ایران می‌گذرد؛ اکثر نویسنده‌ها برای نوشتن انگیزه ندارند و به ترجمه رو آورده‌اند. سیمین دانشور هم می‌گوید که نویسندگان زمان من، قربانی ترجمه شدند. بنابراین رمان‌هایی هم که در این دوره نوشته شدند، تمثیلی بودند. اما با نوشته شدن رمان‌هایی مانند «شوهر آهو خانم»، یک رمان رئالیستی در ایران به وجود می‌آید. این رمان به دوران سلطنت پهلوی اول می‌پردازد و یک دوره 7 ساله از زندگی شخصیت اصلی‌اش را در برمی‌گیرد. اگر «بوف کور» هدایت را توصیفی از وضعیت روشنفکران دوره رضاخان بدانیم و «چشمهایش» بزرگ علوی را وضعیت روشنفکران مبارز بدانیم، «شوهر آهو خانم» ضلع سوم این مثلث است یعنی زندگی مردم عادی را در آن زمان نشان می‌دهد. اگر امروز «شوهر آهو خانم» را بخوانیم، بسیار سخت آن را خواهیم خواند چون بسیار حجیم است و هشو اضافات زیادی دارد. به علاوه مطالبی هم دارد که متعلق به این دوره و زمانه نیستند.
وی در ادامه گفت: داستان، خیلی تصویری شروع می‌شود. آغاز کار از یک نمای دور از شهر کرمانشاه است که مرتب به شهر نزدیک‌تر می‌شود. در رمان شخصیت سید میران، آهو و هما را داریم که هما زنی است گاهی بولهوس و گاهی عصیان‌گر؛ زنی که اصول متعارف را نمی‌پذیرد اما چون شناخت درستی از زندگی ندارد و شرایط را به درستی درک نکرده است، همواره با شکست روبرو می‌شود. «آهو خانم» روی دیگر سکه هماست و هر دو به نوعی وضعیت اسفناک زن ایرانی را در آن دوره به نمایش می‌گذارند. هر دو هوو و دشمن هستند ولی انگار سرنوشتشان مشترک است. آهو یک زن بردبار، صبور و سنتی ایرانی است و وقتی که می‌بیند خانواده‌اش در آستانه از هم پاشیدگی است، دست به دامن دعا و ورد می‌شود. یکی از نقاط عطف داستان، زمانی است که شخصیت آهو متحول می‌شود و دست از دعای صرف برمی‌دارد و دست به اقدام می‌زند.
این نویسنده افزود: هر رمانی را باید در چارچوب که خود رمان تعیین می‌کند، نقد و بررسی کنیم. «شوهر آهو خانم» را هم باید براساس چارچوب‌های یک رمان رئالیستی بسنجیم و اگر ملاک‌های رمان مدرن یا پسامدرن، مورد نظرمان باشد باید به کلی آن را کنار بگذاریم. اگر با معیارهای رمان رئالیستی به «شوهر آهو خانم» نگاه کنیم، یک نمونه ژنریک از رمان ایرانی است. این رمان، رئالیستی است چون نویسنده موضوع خودش را از زندگی روزمره مردم انتخاب می‌کند. او سعی می‌کند توهمی از واقعیت ایجاد کند. البته اهمیت این رمان در این است که که هیچ چیز تازه‌ای به رمان ایرانی اضافه نمی‌کند و فرم جدیدی ارائه نمی‌دهد ولی این جسارت را به دیگر نویسندگان می‌دهد که به فضاهای گسترده بپردازند. راوی رمان سوم شخص دانای کل است که در حال گزارش دادن است و گاه در مسیر ماجراها مداخله می‌کند و نظرش را ابراز می‌کند. این راوی به درون و برون شخصیت‌ها می‌پردازد و گاه از خواب‌ها برای پیش بردن داستان استفاده می‌کند.
توفیق افغانی در این کتاب در توصیف صحنه‌های واقع‌گرایانه است
میرعابدینی گفت: مهم‌ترین توفیق علی محمد افغانی در این کتاب، در توصیف صحنه‌های واقع‌گرایانه است و دیگری در خلق شخصیت‌های باورپذیر. شخصیت‌ها هم درون دارند و هم بیرون. یعنی اگر کسی بخواهد با اقتباس از این رمان فیلم بسازد، نویسنده کتاب بیشتر کارها را انجام داده است. شخصیت‌ها همگی درگیری ذهنی دارند و چون این رمان اجتماعی است، همگی تیپیک هستند. این شخصیت‌ها برآمده از درون شرایط اجتماعی هستند. مکان رمان بسیار خوب ساخته شده است و نویسنده کرمانشاه را بسیار خوب توصیف کرده است. افغانی برای این که حس واقعیت را به وجود بیاورد، خیلی به جزئیات می‌پردازد و مطالب را به صورت ریز به ریز توصیف می‌کند. پی‌رنگ این رمان مبتنی بر واقعیت است و وقایع، طوری دنبال هم قرار می‌گیرند که ضرورت داشته داشته باشد.
نویسنده مجموعه کتاب‌های «هشتاد سال داستان کوتاه ایرانی» ادامه داد: این رمان آغاز و مقدمه‌چینی دارد که موجب تعادل بخشی به کار می‌شود. این تعادل در یک حرکت رو به اوج به هم می‌خورد و کشمکش شخصیت‌ها شکل می‌گیرد. نهایتا هم داستان یک فرود دارد. ضعف عمده رمان در ساختار و زبان آن است. شخصیت‌ها خوب ساخته شده‌اند ولی گاه صحبت‌هایشان تبدیل به سخنرانی‌های طولانی می‌شود. همه مثل هم حرف می‌زنند و تمایزی از این جهت میان‌شان وجود ندارد. در برخی مقاطع هم شخصیت‌ها با واقعیت‌شان همخوانی ندارند. مثلا هم یک زن بی‌سواد است ولی می‌بینیم که از شکسپیر یا اساطیر روم باستان، شاهد مثال می‌آورد. نکته مهم این است که این رمان، حشو‌های بسیاری دارد و یک سوم حجم آن باید حذف شود و یک رمان 500 صفحه‌ای در دسترس علاقه‌مندان قرار بگیرد.
نظر شما