به گزارش خبرنگار مهر، فرش دستباف اردبیل با رنگ و طرح بومی خود بیش از 400 سال عمر دارد و با وجود دارا بودن ویژگی های منحصر به فرد نتوانسته است جایگاه مطلوبی در میان تولیدات سایر استانها از آن خود کند.
در این میان برگزاری نمایشگاههای استانی که بهانه ای برای معرفی تولیدات این خطه به بازارهای ملی و فراملی است در نمایشگاه امسال نیز رونق قابل قبولی نداشته و به نظر می رسد مشکلات فرش اردبیل با برگزاری نمایشگاهی با 70 غرفه و حضور هفت استان مرتفع نخواهد شد.
بطوریکه یکی از حاشیه های این نمایشگاه نشست هم اندیشی روسای ادارات فرش استانهای شرکت کننده با حضور رئیس مرکز ملی فرش ایران بود که در سکوت کامل و بی خبری رسانه ها انجام شد.
اما بی توجهی به فرش اردبیل که به عقیده کارشناسان برآمده از ضعف برنامه ریزی ها و عدم برخورد تخصصی با موضوع فرش استان است دلیل بر بی کفیت بودن تولیدات بافندگان این منطقه نیست.
طرحهای اقتباسی قفقاز، اقتباسی هریس، هندسی، شکسته، انواع ماهی هراتی، گردان اسلیمی و ختائی و شکسته لچک و ترنج دار از جمله مهمترین طرحهای فرش دستباف اردبیل است که در سه حوزه شهری، روستایی و عشایر ایل شاهسون با نقش و رنگ بومی هر حوزه بافته می شود.
عهد صفوی؛ دوره طلایی فرش اردبیل
فرش اردبیل در دوران حکومت صفوی به دلیل توجه ویژه به هنر اصیل منطقه رشد و شکوفایی قابل توجهی داشت که قالی معروف مجموعه بقعه شیخ صفی الدین اردبیلی سند اثبات این مدعا است.
رواق بقعه یا قندیل خانه تالاری است که معروف ترین فرش اردبیل کف آن را در گذشته می پوشانده که امروزه جز عکس کوچک قاب شده ای از آن باقی نمانده و در حال حاضر اصل این اثر در موزه ویکتوریا آلبرت لندن نگهداری می شود، طرح این فرش که گفته می شود با آئینه کاری و طلا کاری در سقف تالار نقش شده کاملا از بین رفته و به جای مرمت سفید کاری شده است.
یکی از کارشناس میراث فرهنگی اعتقاد داردقالی اردبیل یک جفت قالی ایرانی معروف است که متعلق به آرامگاه شیخ صفی‌الدین اردبیلی بوده و در فهرست ۵۰ شاهکار هنری برگزیده جهان رتبه بیست و نهم را به خود اختصاص داده است.
یاور دارابی تصریح کرد: قالی اردبیل که پس از بافت در قندیل خانه مورد استفاده قرار می گرفته است یک سند تاریخی است که دارای تاریخ و امضا بوده و در سال ۹۱۸ خورشیدی در سیزدهمین سال پادشاهی شاه طهماسب بافته شده است.
وی با بیان اینکه تار و پود آن ابریشمی و گره‌های فارسی داشته، افزود: . در هر اینچ مربع آن حدود ۱۷×۱۹ گره وجود دارد و برخلاف دیگر قالیهای مشهور آن زمان، این قالی طرحی آرام دارد و نگاره‌های جانوران و انسان بر آن نقش نشده زیرا برای استفاده در مکانی مقدس بافته شده بود.
دارابی با تاکید به اهمیت تاریخی این اثر یادآور شد: متولیان بقعه به منظور تهیه وجه نقد، یکی از این دو قالی را به کمپانی "زیگلر" و دیگری را به "رابینسون" فروختند و یکی از مهمترین آثار تاریخی کشور از مرزها خارج شد.
این کارشناس معتقد است با وجود اینکه در حال حاضر در حفظ و نگه داری این دو اثر دقت و توجهی دیده می شود که مشابه آن نمی توانست در خود اردبیل و حتی کشور اتفاق افتد، اما به دلیل اشتباه متولیان و فروش این دو فرش اردبیلی ها دیگر نمی توانند مهمترین فرش دستباف را در استان خود ببینند.
دارابی با اشاره به افول بافت فرش در عهد قاجار گفت: بافندگان اردبیلی در هنگام جنگ جهانی دوم که فرشبافی در شیروان و سایر مناطق بافندگی قفقاز با رکود مواجه بود با اقتباس از طرحهای بسیار موفق قفقازی و همچنین نقشهای تبریز از جمله طرح هراتی مشایخی، گلدانی، ظل السلطانی و ترنجدار شیخ صفی و نیز با متابعت از روشهای متداول بافت در آذربایجان از قبیل استفاده از گره ترکی و تار و پود پنبه ای به هنر فرشبافی رونق دادند.
طرح "قیچی" مختص فرش اردبیل است
در حالی که اظهارات کارشناس میراث فرهنگی خبر از اجحاف در تاریخ فرش به عنوان یکی از هویتهای هنری اردبیل دارد، کارشناسان فرش معتقدند طرح های مختص این استان نیز همچنان ناشناخته مانده و اجحاف در حق فرش اردبیل مربوط به گذشته نیست.
یک کارشناس فرش این استان با اشاره به قدمت فرش اردبیل، طرح "قیچی" را مختص این منطقه دانست و گفت: یکی از مهمترین طرحهایی که در اردبیل بافته می شود طرح "قیچی قوبا" می باشد که اقتباسی از طرحهای قفقاز و شیروان بوده و در آنجا به نام نقشه پیربدیل معروف است و در حال حاضر به غیر از اردبیل جای دیگری بافته نمی شود.
اسد نورزاده افزود: طرح قیچی از اجزای مشخص تشکیل شده است که این اجزاء در همه قالیهای قیچی، بکار گرفته می شوند. که اصلی ترین جزء این طرح، همان طرح قیچی است که اساسا به خاطر شباهت ظاهریش به شکل قیچی به این عنوان موسوم شده است.
وی در ادامه عنوان کرد: طرح گل، آیینه، اردک و توسباغا از جمله طرحهای دیگری است که در این نوع خاص از نقش فرش به کار می رود.
نورزاده یادآور می شود نقشه های بسیاری از خلاقیت و هنر بافندگان فرش اردبیل وجود داشته که به دلیل بی توجهی به فراموشی سرپرده شده و فرش اردبیل با وجود قابلیتهای فی نفسه نتواسته است مانند تولیدات استانهای سرشناس در زمینه فرش عرض اندام کند.
صادرات فرش اردبیل بی تاثیر در اقتصاد منطقه
مشکلات فرش اردبیل زمانی بیشتر عیان می شود که وضعیت فرش دستباف اردبیل در بازارهای داخلی و خارجی و میزان تاثیر گذاری آن در اقتصاد منطقه ارزیابی شود.
کارشناسان معتقدند جایگاه فعلی فرش اردبیل در بازار های فروش از آن رو قابل قبول نیست که بازار فرش، اردبیل را نمی شناسد و خروجی نمایشگاههای فرش در سالهای گذشته به دلیل استقبال اندک تولید کنندگان و شهروندان نتوانسته است از بار منفی این گمنامی بکاهد.
این در حالی است که سال گذشته معاون امور تولید مرکز ملی فرش ایران در پاسخ به درخواستهای مکرر ثبت ملی فرش دست باف اردبیل آماده بودن شرایط ثبت ملی فرش اردبیل را نوید داده بود، وعده ای که تاکنون محقق نشده است.
محسن حسن زاده یکی از این کارشناسان است که تحقق این مهم را در دفاع از حقوق مالکیت معنوی طراحان و تولید کنندگان و دست اندرکاران فرش اردبیل مثبت ارزیابی می کند و تاکید دارد با این روش می توان بسیاری از نیازهای جامعه صنعتی شلوغ امروز را با توجه به ویژگی خاص نقش و نگار و زیبایی هر منطقه تامین کرد.
وی داشتن چله پشمی و تمام پشم را مشخصه اصلی فرش اردبیل برشمردو افزود: این ویژگی می تواند مشخصه خاصی برای ثبت ملی فرش اردبیل باشد، چرا که اردبیل به لحاظ داشتن فرش مرغوب، نیازمند ایفای نقش واقعی خود در معرفی و صادارت فرش است.
لزوم ساماندهی معیشت و خدمات رفاهی بافندگان
در عین حال یکی از بافندگان فرش اردبیل نیز در گفتگو با خبرنگار مهر با تاکید به معیشت سخت بافندگان فرش گفت: به جز عشایر که بیشتر تولیدات فرش خود را به استفاده شخصی می رسانند، بافندگان فرش شهری و روستایی از طریق این شغل امرار معاش می کنند.
فاطمه علی آبادی با بیان اینکه اکثر بافندگان فرش را زنان و دختران تشکیل می دهند، متذکر شد: این افراد در شرایط سخت و محیطهای غیر بهداشتی دار قالی خود را به پا کرده اند.
این بافنده تصریح کرد: به دلیل ویژگی این حرفه بافنده قالی از سلامتی خود به تار و پود قالی می بخشد و این در حالی است که بسیاری از بافندگان حتی بیمه درمانی ندارند.
اظهارات این بافنده در حالی است که سال گذشته رئیس اتحادیه فرش بافان استان اردبیل از بیمه پنج هزار نفر از بافندگان خبر داده بود و با تکرار وعده چند سال گذشته مبنی بر اینکه تا یک سال آینده تمام قالیبافان استان تحت پوشش بیمه قرار گیرند، در اظهاراتی متفاوت عدم تحقق کامل این طرح را همکاری نکردن بافندگان فرش منطقه عنوان کرد.
رئیس اتحادیه فرش بافان استان هرگز دلیلی برای این اظهارات خود نیاورد تا مشخص نشود که بافندگان فرش چرا باید از پذیرش خدمات بیمه که شرایط تخصیص آن متناسب با وسع بافندگان است، اکراه دارند در حالی که بافندگان خود اشتیاق استفاده از بیمه خدمات درمانی را دارند.
خروجی آموزشهای فرشبافی بررسی شود
در عین حال مسئولان سازمان تجارت، صنعت و بازرگانی با اشاره به موفقیت این نهاد در حوزه آموزش بافندگان فرش از تشکیل سه اتحادیه فرش دستباف در پنج سال گذشته خبر می دهند و تاکید دارند که هم اکنون 18 هزار بافنده فرش زیر پوشش آموزشهای کوتاه مدت و بلند مدت قرار گرفته‌اند.
علاوه براین هشت شرکت تعاونی فرش دستباف روستایی و عشایری نیز در در مشگین‌شهر، اردبیل، خلخال، کوثر و نمین تشکیل شده که با فعالیت آنها پنج هزار روستایی بافنده فرش به عضویت اتحادیه‌ها و تشکلها در‌آمده اند.\
البته نورزاده کارشناس فرش اردبیل در ادامه گفتگو با خبرنگار مهر با اشاره به تاکید مسئولان در درخشش آموزش بافندگان گفت: لازم است خروجی این آموزشها نیز بررسی شود تا رتبه استان که چند سال است جابه جا نشده علت یابی شود.
نورزاده افزود: دوره های آموزشی برگزار شده زمانی می تواند تاثیر گذار باشد که به موازات آن تسهیلات معیشتی بافندگان و برنامه های تبلیغاتی معرفی فرش اردبیل از سوی نهادهای مسئول رشد کند.
سالانه 70 الی 120 هزار متر مربع فرش دستباف در استان اردبیل تولید می شود که به دلیل بی توجهی به قابلیتهای صادراتی و تولید اقتصادی این محصول هنوز نتوانسته است به مانند برخی فرشهای شناخته شده زبانزد باشد.
...........................
گزارش: ونوس بهنود
نظر شما