اعتقاد به حقیقت متعالی رگه مشترک همه ادیان است

دکتر محمد بقایی (ماکان) درمورد دیدگاه سنت گرایان از جمله سید حسین نصر درباره حقانیت دینی که بر این باورند حقانیت یک دین در زمانی قابل طرح است که برای نمونه فرد در یک محیط سنتی زندگی کند و از درک و لمس ادیان دیگر محروم باشد و در مکانی که امکان درک و لمس حقیقت ادیان وجود دارد یا همه ادیان را باید پذیرفت یا اصلا دینی را نپذیرفت" به خبرنگار مهر گفت: پذیرش دین در یک نگاه کلی از آغاز پیدایی چنین اندیشه‏ای در جهان، بستگی به این داشته که پذیرنده آن دین در کدام مکان چشم به هستی گشوده باشد. بنابران می‎توان دین را به لحاظ کاربردی برای هر فرد چیزی دانست شبیه زبان، که هر شخصی با توجه به محیطی که در آن متولد می‎شود و پرورش می‏یابد به آن زبان، تکلم می‏کند.

وی ادامه داد: بنابراین بسیاری از کسانی که امروز در تاریخ ادیان مختلف از چهره‏های معروف به شمار می‏آیند چنانچه اگر مولدشان محل دیگری می‏بود اشتهار را در حوزه دینی دیگری داشتند و طبیعتاً دیدگاهاشان را چه در زمینه سنت‏گرایی و چه در حوزه نوگرایی در عقاید حاکم بر محیط خود دنبال می‏کردند. به ندرت می‏توان چهره‏هایی را یافت که از این دایره مستثنی بوده باشند، حتی عارفان بزرگ به خصوص عرفای طراز اول ایران مانند سنایی و عطار و جامی و عراقی و مولانا، گرچه از فرقه‎گرایی در دین رویگردان بوده‏اند بطوریکه نمی‎توان آنها را به مذهب خاصی منتسب کرد، ولی از حوزه باورهای دینی حاکم بر موطن خویش بیرون نیستند.

این محقق و پژوهشگر حوزه فلسفه ادامه داد: این نمونه را می‎توان در دیگر فرهنگ‏ها و سرزمین‏ها نیز به وفور یافت. ولی آنچه که در این میان تاحدی مشمول تسامح و تساهل می‏شود دیدگاه‏های عرفانی برآمده از فرهنگ ایرانی است که در پی حقیقت مطلق، از دو طریق ممکن هستند و هیچ راهی را برای نیل به آن، بسته و محدود نمی‏بیند.

بقایی  یادآورشد: بنابراین به نظر می‏رسد که در همه ادیان یک رگه مشترک وجود دارد که نهایتاً مفهوم کلی آنها را بیان می‏دارد و آن اعتقاد به وجود حقیقتی متعالی است که فهم آن نه با عقل که با قلب ممکن می‏شود و همین عامل است که مایه پیوند جامعه بشری به یکدیگر می‏شود.

وی درمورد تفاوت آرای سنت‎گرایان با پلورالیست‏ها دراین خصوص  (رگه مشترک حقیقت متعالی ادیان) گفت: سنت‎گرایان چنانکه ازاین اصطلاح پیداست به ریشه‎های عقاید و باورها توجه دارند و جهان بینی آنان مبتنی بر ارزشهای تثبیت شده است، حال آنکه کثرت‏گرایان یا اصطلاحاً پلورالیست‏ها به هرنوع گرایشی که دستیابی به مقصود را میسر سازد متوسل می‏شوند که سنت‎گرایی هم می‎تواند بخشی از این دیدگاه تلقی شود. از این روست که کثرت‎گرایان را می‎توان به تعبیری در زمره نوگرایان و نواندیشان قرارداد که به خلاف سنت‎گرایان، از تساهل و تسامح رویگردان نیستند.