خوارج جزء آن دسته از فرقی است که می توان از آن به عنوان یک انحراف شدید فکری و جریان ضد ارزشی خطرناک یاد کرد. چنانچه بخواهیم برای خوارج بدو پیدایشی را ذکر کنیم، شاید بتوانیم بنابر قول مشهور واقعه صفین در زمان حضرت علی (ع) را بیان کنیم. اما با دقت درعقاید، اندیشه ها و سازماندهی این گروه می توان مبدا پیدایشی قبل تر از زمان علی (ع) را ذکر کرد.
خوارج آنطور که در منابع تاریخی آمده است، یا از قبیله بنی ربیع و یا از قبیل بنی تمیم بودند. لیکن ریشه اصلی این گروه به زمان جاهلیت و زمان حضرت رسول (ص) بازمی گردد، اما به علت آنکه در زمان پیامبر (ص) بافت سنتی متناسب با ساختار قبیله ای تغییر محسوسی نمی کند، این گروه فرصتی برای ابراز وجود نداشته و خطری را احساس نمی کردند.
پس از رحلت رسول اکرم (ص) و در دوران حاکمیت ابوبکر، عمر و عثمان بروز مسائلی چون فتوحات، انباشتن ثروت، طبقه ای شدن جامعه و مسائلی از این دست باعث می شود تا خوارج نتوانند با موقعیت جدید خود را تطبیق داده واز بافت سنتی قبیله ای خویش کناره گیری کنند. به بیان دیگر مرگ تدریجی سنت قبیله ای، خوارج رابرآن داشت تا تمام تلاش خود رابرای تثبیت در جامعه در پیش بگیرند. اما نباید از نظر دور داشت که قول مشهور در خصوص خوارج اشاره به واقعه صفین دارد.
در آن واقعه پس ازآنکه سپاه شام به فرماندهی معاویه در مصاف با سپاه حضرت علی (ع) قرار می گیرد، چند قدمی به پیروزی سپاهیان علی(ع) نمانده بود که با حیله گری های عمروعاص، بی خردی ابوموسی اشعری و بی بصیرتی برخی سپاهیان، سرنوشت جنگ به نفع معاویه رقم می خورد.
نقش پر رنگ خوارج در این بین آن است که این افراد در ابتدا با تحمیل حکمیت بر حضرت علی(ع) وی را به قبول آن واداشته و پس از آنکه مشاهده کردند حضور معاویه برای آنان بسیار ناگوارتر ازعلی (ع) است، دانستند در تحمیل حکمیت به حضرت عجله کرده اند.
خوارج امام را به خاطر قبول حکمیت که خود آنان بر وی تحمیل کرده بودند مورد انتقاد قرار داده واز وی خواستند تا توبه کند. حضرت هرچه سعی کرد تا این گروه را متقاعد کند و با بیان مختلف با آنان سخن بگوید، اما این عده در مقابل حضرت جبهه گیری کرده و با تمرد از امام علی(ع) به خوارج مشهور گشتند.
ضربت خوردن حضرت علی (ع) در 19 رمضان سال 40 هجری به دست ابن ملجم مرادی که خود او نیز از قبایل حمیدی عرب و جزء خوارج بود، اوج حرکات و ضربه خوارج به اسلام به حساب می آید.
با توجه به مطالب فوق الذکر، می توان گفت: تعصبات قبیله ای در شکل گیری این فرقه نقش اساسی داشته وافراط و تفریط آنان درامر دین، به علاوه توجه بیش از اندازه به ظواهر کم کم از خوارج گروهی مستقل در جامعه می سازد.
خوارج پس ازدوران حضرت علی (ع) نیز در جامعه حضور دارند، اما پس از چندی و بنابر دلایلی انشعاب یافته و برخی نیز موفق به تشکیل حکومت می گردند. این گروه در اواخر دوران بنی امیه به بین النهرین آمده، ولی کم کم میزان تاثیر گذاری خودرا از دست می دهند و بیش از آنکه تاثیر گذارند، تاثیر می پذیرند. حضور خوارج تا جایی پیش می رود که در اواخر قرن اول هجری تنها از آنان یک صفت باقی می ماند.
-------------
زهرا سمیعی، کارشناس تاریخ
نظر شما