به گزارش خبرنگار مهر، نشست تخصصی «اهمیت جواهرات ملی در تاریخ ایران بر پایه اسناد» توسط پژوهشکده اسناد سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران و با سخنرانی دکتر سیدمسعود سیدبنکدار، سندپژوه صبح امروز دوشنبه 3 مهر در ساختمان آرشیو ملی ایران برگزار شد.
وی با اشاره به پیشینه ساخت و نگهداری از جواهرات سلطنتی در تاریخ 500 ساله اخیر ایران گفت: تاریخچه ساخت و نگهداری از جواهرات سلطنتی را می‌توان به دوره صفویه و زمانی که شاه اسماعیل صفوی به قدرت رسید، بازگرداند که برآمده از یک خاندان ریشه‌دار بود و اجدادش مخازن گرانبهایی داشتند که به او رسیده بود.
بنکدار افزود: یکی از مهمترین نقش‌های جواهرات سلطنتی در دوره شاه اسماعیل اول، خلعت و بخشش این جواهرات بود و این از خنجر گرفته تا پارچه‌های زربفت را شامل می‌شد. از طرف دیگر امرای کشور برای نشان داد سرسپردگی خود به شاه اسماعیل اول، پیشکش‌های گرانبهایی به او می‌دادند.
این پژوهشگر حوزه اسناد اضافه کرد: متاسفانه ما در ایران نمونه‌ای از جواهرات دوره صفوی نداریم؛ البته ممکن است سنگ‌های پیاده‌ای را داشته باشیم که در بانک مرکزی نگهداری می‌شود اما اشیاء ساخته شده، نداریم.
وی از وجود سندی در موزه توپقاپی ترکیه خبر داد که مربوط به فهرست بلندبالایی است از جواهرات همراه زن یکی از پادشاهان ایرانی که در یکی از جنگ‌ها به اسارت عثمانی‌ها درآمده است.
بنکدار گفت: تعداد جواهرات در دوره شاه طهماسب اول افزایش یافت و بسیاری معتقدند دلیل این مسئله، خسّتی بود که او - بر خلاف شاه اسماعیل صفوی - در بذل و بخشش جواهرات به خرج می‌داد. گفته می‌شود در خزانه او 600 شمش طلا وجود داشته که هر شمش 3500 مثقال شرعی وزن داشته است.
این پژوهشگر ادامه داد: البته او (شاه طهماسب اول) جواهرات زیادی را به اماکن مذهبی در ایران و عراق هدیه کرده است. در هر حال جواهرات سلطنتی دربار در این دوره و استفاده از آنها هم زیاد شده است.
وی با اشاره به تحولات پیش از آغاز سلطنت شاه عباس اول افزود: در این دوره خزانه خالی شده بود؛ از یک طرف ازبک‌ها و از طرف دیگر عثمانی‌ها به مملکت حمله کرده بودند. به هر حال شاه عباس اول بر این آمد که خزانه‌اش را از زر و سیم پر کند. در این زمینه اقدامات مختلفی انجام داد و سعی کرد مالیات‌های سنگینی را برای خروج طلا و سکه از کشور، وضع کند.
بنکدار با اشاره به وسواس شاه عباس اول در مورد جواهرات سلطنتی خود تاکید کرد: او حتی در جنگ‌هایش، این جواهرات را که عمدتاً ظروف طلا بودند، همراه خود می‌برد.
این پژوهشگر حوزه اسناد ادامه داد: در دوره شاه عباس اول جواهرات سلطنتی وقف شد و این اقدام برای جلوگیری از پراکنده شدن آنها بود. در دوره شاه عباس دوم هم جواهرات و نگهداری از آنها به شدت مورد استقبال شاه بود.
سیدبنکدار همچنین به تاثیرات حمله محمود افغان به ایران بر جواهرات سلطنتی اشاره و تاکید کرد: وقتی محمود افغان به ایران حمله کرد و پایتخت را به تصرف خود درآورد، جواهرات سلطنتی پراکنده نشد. البته او سعی کرد همه جواهرات را به تصرف خود درآورد، ولی بیماری جنون او در اواخر عمرش باعث شد جواهرات سلطنتی تا حدودی پراکنده شود.
وی افزود: در دوره نادرشاه و با توجه به اینکه او بیشتر قدرت سیاسی برایش مهم بود و همواره در جنگ بود، از جواهرات برای پیشبرد روابط خارجی و سیاست مذهبی خود استفاده می‌کرد. او همه جواهراتش را به کلات نادری منتقل کرد و همین باعث نوعی رکود اقتصادی در کشور شد.
این پژوهشگر حوزه اسناد اضافه کرد: در دوره زندیه هم نقش جواهرات در سیاست بسیار کمرنگ شد، اما پس از مرگ کریم خان زند اهمیت یافت. همچنین در دوره ناصرالدین شاه تاثیر فرهنگ اروپایی بر چگونگی استفاده و کاربرد جواهرات سلطنتی در نمایش قدرت سیاسی و اقتصادی پادشاه، بارز است. در دوره مظفرالدین شاه ارزش اقتصادی جواهرات بالا رفت، اما در دوره محمدعلی شاه و با وقوع انقلاب مشروطه و با تغییر نگاه به قدرت، نگاه به جواهرات هم تغییر یافت.
سیدبنکدار گفت: در اوایل دوره پهلوی و با توجه به اینکه انتقال قدرت از قاجار به پهلوی آرام صورت گرفت، جواهرات سلطنتی مورد تعرض قرار نگرفت و در وقایع سال 1320 هم شایعاتی پیرامون سرقت جواهرات سطلنتی مطرح شد که البته صحت نداشت. بعد از انقلاب اسلامی هم جواهرات از سلطنتی به ملی تغییر عنوان داد و با وجود یک جنگ تحمیلی 8 ساله از آنها صیانت شد. مهمترین کار در مورد این جواهرات، مرمت آنها بود.
در این نشست اسدالله بادامچیان جانشین معاونت نظارت مجلس شورای اسلامی هم با بیان اینکه گزارش ارائه شده درباره اهمیت جواهرات ملی در تاریخ ایران بر پایه اسناد را به رئیس مجلس شورای اسلامی و نسخه فشرده آن را به مقام معظم رهبری تقدیم کرده است، باید سیاستگذاری مشخصی درباره سرنوشت جواهرات ملی در کشور وجود داشته باشد.
وی افزود: در دوره انقلاب اسلامی در زمینه نگهداری و صیانت از جواهرات، دقت زیادی صورت گرفته است و باید در این زمینه از کارکنان خزانه بانک ملی هم تشکر کرد. سیاست کلی نظام ساماندهی این جواهرات و حفظ و نگهداری از آنها است.
بادامچیان اضافه کرد: نگاه جمهوری اسلامی به این جواهرات نگاه امانتی است. این جواهرات متعلق به مردم است و یک ثروت ملی و بیت‌المال محسوب می‌شود. باید از این حوزه بهره‌برداریهای مختلف از جمله نمایش آنها و حتی تاسیس رشته دانشگاهی به این نام صورت گیرد.
جانشین معاونت نظارت مجلس شورای اسلامی همچنین از ارائه پیشنهادی به محمود بهمنی رئیس بانک مرکزی برای تاسیس موزه بانک خبر داد.
نظر شما