اعتیاد از دید اسلام/ علل اعتیاد؛ از عوامل سیاسی تا زمینه های فردی

اعتیاد از دید اسلام

درمتون و مدارک اسلامی اعم از قرآن، روایات و کتب فقه اسلامی دلایل متعددی را برای اثبات حکم تحریم مواد مخدر می شود یافت. در قسمتی از آیه 157 سوره مبارکه اعراف این طور آمده است. خداوند برای مردم چیزهای پاک و پاکیزه را حلال کرده و پلیدی ها را حرام نموده است. خبائث جمع خبیث است و خبیث به معنای زیانبار و ناملایم است. مواد مخدر با آثار زیانباری که در جسم و روح انسان می گذارد از مصادیق بارز خباثت است.

برای اینکه استعمال و خرید و فروش آن علاوه بر اینکه سود معقول و مشروعی برای جامعه ندارد مفاسد و زیان ها و نکبت هایی هم درپی خواهد داشت، می شود گفت مواد مخدر هم جزء خبائث می شود.

در سوره مبارکه بقره آیه 195 آمده که "با دست خویش، خویشتن را به هلاکت نیندازید". می شود نتیجه گرفت که شخص معتاد، ویرانگر خود و خانواده خویش است و اثرات منفی مواد مخدر در جان و جسم او معلوم و مشخص است و در نسل آینده هم تاثیر می گذارد و هیچ تردیدی در آن نیست اسلام در آیات سوره مائده و روایات (کتاب های وسایل الشیعه) و امام خمینی در تحریرالوسیله دیگر هم در این زمینه پرهیز از خباثت توصیه هایی نموده اند.

علل اعتیاد

با توجه به بررسی های انجام شده و مطالعات فراوانی که در زمینه اعتیاد انجام گرفته می توانیم به پنج عامل مشترک که محققان زیادی به این موارد اشاره نموده اند بپردازیم و به عنوان علل اعتیاد شمرده شده اند نام ببریم و هر یک را به اختصار توضیح دهیم.

عوامل سیاسی
در قرن 18 از یک سو قرن گسترش مواد مخدر در سطوح وسیعی و از سوی دیگر قرن اوج استعمار ملت ها می‌باشد، تقارن و همزمانی این دو پدیده همراه با سایر قرینه ها ما را به این نتیجه می رساند که میان این دو یک رابطه منطقی وجود دارد.

آنچه از بررسی دوران های مختلف و گسترش مواد مخدر نتیجه گیری می شود این است که استعمارگران اروپایی نخستین روزهایی که به قصد تاراج سرزمین ها به لشکرکشی پرداخته اند. تریاک و سپس در طول زمان استفاده از سایر مشتقات آن را به عنوان یک حربه سیاسی مورد استفاده قرار داده اند. 

عوامل فردی
معمولا مواد مخدر بر روی سلسله افراد تاثیرات متفاوت می گذارد.

اول: اگر مصرف مواد برای انسان مثبت باشد یعنی شخصی از استعمال این مواد احساس لذت کند. معمولا سعی می کند روزهای دیگر به هر طریقی از هر راه ممکن مقداری مواد مخدر به دست آورد تا مصرف کند. فی المثل اگر اولین باری که فرد مواد مخدر مصرف نموده در یک میهمانی مجلل و خاطره انگیز بوده است ولی با مصرف مواد توانسته خود را به لذات جسمی و روحی برساند، سعی می کند در مجالس و میهمانی های دیگر شرکت کند تا همان خاطره خوش برایش زنده شود.

دوم: اگر پاداش منفی باشد ممکن است فرد با مصرف اولین بار حالش به هم خورده و دیگر به فکر مصرف مجدد نیفتد و هیچ وقت به دنبالش نرود و متاسفانه درصد این گونه افراد خیلی کم است.

سوم: کنجکاوی، عده ای در مجالس دوستانه پاداش اولین مواد مخدر مصرفی برای آنها ارضاء حس کنجکاوی است و همین کنجکاوی آنان را به مصرف مواد معتاد می کند.

چهارم: تمتع، چون پس از مصرف مواد احساس لذت و ضعف و حالت های شادی به فرد دست می دهد که در مواقع عادی برایش مثل یک رویاست. بنابراین وی سعی می کند هر طور که شده روز دیگر نیز برای کسب چنین حالتی خود را به مواد برساند و پس از چند بار مکرر شخص معتاد می شود.

پنجم: برخی افراد فکر می کنند که با مصرف مواد گرفتاری های فردی آنها به دست فراموشی سپرده می شود زیرا مواد اثرات تخدیری دارد و تا مدتی آنها را نسبت به مشکلات و مسائل بی تفاوت می کند و جستجوی راهی برای فرار از مشکلات فردی، عامل مهمی برای کشش افراد متخلف به طرف مواد مخدر است.

عوامل خانوادگی
- زمینه های خانوادگی: متاسفانه اغلب افرادی که در خانواده های معتاد متولد شده اند و پرورش می یابند مصرف مواد مخدر توسط اعضای خانواده برایشان عادی و ترس از تجربه مصرف از آنها دور می شود. ذکر این نکته ضروری است که بین اعتیاد پدر و فرزند از لحاظ ژنتیک رابطه مستقیم وجود ندارد، بلکه عمل مصرف پدر برای فرزندان عادی می شود ولی اگر مادری در دوران بارداری معتاد باشد فرزندش معتاد می شود که قابل علاج است.

- فقر مادی خانواده: با کمال تاسف بیشترین معتادین جوامع را افراد فقیر تشکیل می دهند. مثلا روابط انسانی به نوبه خود عامل مساعدی برای کشش به مواد مخدر است.

- روابط نامطلوب والدین: در ارتباط و تماس با معتادین جوان به عده ای بر می خوریم که به علت روابط نامطلوب والدینشان با یکدیگر، آنها مود را انتخاب کرده اند وقتی محیط خانواده کانون و محیط مناسبی برای زندگی نباشد انسان سعی می کند بیشترین اوقات خود را خارج از محیط خانواده بگذراند و این کار ارتباط او را با دلالانی که چون شکارچیان ماهری به دنبال شکار می گردند زیاد می کند و آنها پس از شناخت مشکل شخصی در نقش انسانی دلسوز متوجه به مشکلات دیگران ظاهر می شوند و برای فرار از این واقعیت تلخ، او را به صرف داروی مخدر دعوت می کنند و پس از چند بار مصرف معتادش می نمایند ولی پس از معتاد کردن، شخص دیگر از آنها به عنوان دوست دلسوز خبری نمی شود.

- رفاه اقتصادی خانواده: تعداد چشمگیری از مشتریان مواد مخدر را افراد ثروتمند و پردرآمد جامعه تشکیل می دهند زیرا در خانواده هایی که رفاه و درآمد اقتصادی زیاد است روابط انسانی به نوبه خود عوامل مساعدی برای کشش به مواد مخدر است.

عوامل اجتماعی
- در دسترس بودن مواد مخدر ؛ یکی از مهمترین عوامل اعتیاد می باشد چون چیزی که به آسانی در اختیار مردم قرار گیرد و گرایش به آن آسان تر صورت می پذیرد.

-  نابرابری اقتصادی - اجتماعی: اختلافات طبقاتی در جامعه نسبت به مشکلات اجتماعی منتهی می شود که افزایش اعتیاد می تواند از نتایج آن باشد.

- بیکاری: به عنوان یک مسئله اجتماعی زمینه مساعدی برای رشد انحرافات اجتماعی و به ویژه اعتیاد است. افراد بیکار بیشترین اوقات خود را در قهوه خانه ها می گذرانند و این گونه مکانها، بهترین و مناسب ترین جا برای فروش و مصرف مواد مخدر محسوب می شود.

- رشد اقتصادی نامناسب: اگر در جامعه ای رشد اقتصادی ضعیف باشد و درآمدها هم به طور عالانه توزیع نشود و کارکنان برای اداره زندگی خود مجبور باشند ساعات بیشتری را به کار اختصاص دهند خود به خود خستگی روحی آنها زیاد خواهد شد و ناگزیر می شوند که این خستگی را از طریق مصرف مواد مخدر برطرف نمایند. بخصوص اگر در آن جامعه برای تفریح و گذران اوقات بیکاری مردم از طرف دولت برنامه ریزی های اجتماعی نشده باشد گرایش به اعتیاد شدیدتر خواهد بود.

علل روانی
عوامل روانی موثر در اعتیاد بر می گردد به یک سری نظریاتی که روانشناسان و جامعه شناسان ارائه داده اند که مشهورترین آنها را فقط فهرست وار نام برده، آن هم به این دلیل که در بررسی موضوع مورد پژوهش به علل روانی، فرد به صورت موضوع اصلی بررسی نشده و موردی برای توضیح راجع به نظریات پیرامون علل اعتیاد از جنبه روانی دیده نمی شوند. اما نظریات و اسامی زیر عبارتند از:

الف- تئوری تداخل عوامل یا چند عامل بودن

ب- تئوری بدن شناسی یا اکولوژیک

د- تئوری مربوط به شخصیت

ه- تئوری احساس گناه و رابطه اش با جرم

و- تئوری عدم رشد عاطفی

ز- تئوری جدید فراگیری بزهکاری

مطالبی که گفته شد خلاصه ای از مطالعات و نتایج حاصله از آن بود. اما در برابر نفوذ و پیشرفت سریع و خطرناک این مواد مهلک آن چه از دست بر می آید روشن ساختن اذهان جوانان و شیفتگان این قبیل آلودگی هاست.