کاپیتولاسیون از کلمه لاتین "capitulare" مشتق شده و به معنی انعقاد عهدنامه، قرارداد و یا خود عهدنامه آمده است. مفهوم عام حقوقی کاپیتولاسیون عبارت است از نظام قضاوت کنسولی وبرخی تضمینات وامتیازات ومصونیتهای قضایی که به موجب تصمیمات یکجانبه یا عهد و یا اسناد قضائی دیگر به اتباع دول بیگانه داده میشود. به طوری که اتباع بیگانه بدون رعایت اصل عمل متقابل از حدود و صلاحیت مقامات محلی خارج شده و تابع صلاحیت مقامات و به ویژه مامورین کنسولی و سیاسی دولت متبوعه خود محسوب میشدند و دعاوی و شکایات و محاکمات مربوط به امور جزائی آنان به وسیله کنسول یا نماینده دولت متبوع آنان حل و فصل می گردید.
آنچه که مربوط به کاپیتولاسیون میباشد دارای تاریخ پر فراز و نشیبی است اما بروز این امر در تاریخ ایران را باید رسما از دوره حاکمیت قاجار و دقیقا متعاقب جنگهای ایران و روس دانست. در آن دوره به موجب عهدنامه ترکمانچای از طرف دولت روسیه تزاری این قانون بر ایران تحمیل می گردد و در دوران های بعد نیز کماکان ادامه می یابد.
در دوران پهلوی نیز قانون کاپیتولاسیون همواره از سوی دول آمریکا وانگلیس بر ایران تحمیل شده است. نقطه اوج این اتفاق که موجب اعتراضات وروشنگریهای امام خمینی (ره)می شود در اسفند 1340بروز می نماید. در اسفند 1340 قانون کاپیتولاسیون از سوی دولت آمریکا به دولت اسدالله علم داده شده و به موجب آن دولت آمریکا و تمام اتباع آمریکایی که در ایران حضور دارند مصون از هر نوع قضاوت و محکمه قضائی میشوند. این قانون در مرداد 1343 و با موافقت مجلس در آن دوره به تصویب مجلس سنا میرسد.
امام خمینی (ره) در سخنرانی خود خطاب به حاضران فرمودند: "انا لله واناالیه راجعون. ای حضار من تاثرات قلبی خود را نمیتوانم اظهار کنم، قلب من در فشار است. استقلال مارا فروختند عزت ما پایکوب شد، عظمت ایران از بین رفت، عظمت ارتش ایران را پایکوب کردند. قانونی را به مجلس بردند که در آن تمام مستشاران نظامی آمریکا با خانوادههایشان با کارمندهای فنیاشان، با کارمندان اداریشان با خدمهاشان از هر جنایتی که در ایران بکنند مصون هستند.
آقا من اعلام خطر میکنم ای ارتش ایران من اعلام خطر میکنم، ای سیاسیون من اعلام خطر میکنم، ولله گناهکار است کسی که فریاد نکند. ای سران اسلام به داد اسلام برسید، ای علمای نجف به داد اسلام برسید، رفت اسلام، بداد اسلام برسید.
گرچه پس از سخنرانی تاریخی امام خمینی در این روز رژیم پهلوی نتوانست در برابر افشاگری هوشیارانه و مدبرانه ایشان سکوت کند و امام را به ترکیه تبعید کردند اما امام خمینی (ره) با اقدامی به موقع و با آگاهی بخشی ارزشمند به آحاد ملت بیان داشتند که تصویب قانون کاپیتولاسیون در ایران در درجه اول باعث وابستگی ایران به آمریکا شده و از همه مهمتر زمینههای رشد فساد را در کشور افزایش میدهد.
در نهایت سه ماه پس از پیروزی انقلاب اسلامی ایران در 23 اردیبهشت 58 با تصویب شورای انقلاب، کاپیتولاسیون لغوگردیده و برای آمریکایی ها محدودیتهای جدی در ایران ایجاد میشود.
به حق اگر هدایتها و سخنان امام خمینی (ره) در آن برهه از تاریخ نبود قطعا و یقینا سند بردگی ایران در قالب کاپیتولاسیون به انجام میرسید.
نظر شما