محمد ناصری، مدیرکل دفتر انتشارات کمک آموزشی در گفتگو با خبرنگار مهر در پاسخ به سوالی درباره برخورد منفعلانه کتاب‌های درسی با موضوع دفاع‌مقدس در سال‌های اخیر اظهار کرد: به نظر من این اشتباه است که فکر کنیم هرچه در متن کتاب درسی بیاید، سندیت دارد، مهم است و می‌تواند محور آموزش قرار بگیرد. رویکرد دو دهه قبل آموزشی ما محور و عمودش کتاب بود، اما الان حداقل 10 سال است که آموزش و پرورش در حال داد زدن است که کتاب درسی سلطان و محور بلامنازع برنامه درسی نیست. ما اصلا در این ماجرا سلطان نداریم. درست است که نباید ارزش کتاب را پایین بیاوریم، اما در دنیایی زندگی می‌کنیم که برخی رسانه‌ها قدرت بیشتری نسبت به کتاب برای طرح موضوعات آموزشی دارند.
وی افزود: به خاطر محدودیت‌های کتاب درسی و مجال کم آن برای طرح برخی از موضوعات در خود و حضور نوعی ادبیات خشک و زمخت در آن، باید دیگر رسانه‌ها را برای بیان موضوعاتی مثل دفاع مقدس جدی بگیریم و همه چیز را از کتاب درسی نخواهیم. ما در آموزش و پرورش یک رسانه قدیمی و پرسابقه به نام مجلات رشد داریم که به صورت اختیاری در دسترس مخاطبش در آموزش و پرورش قرار می‌گیرد. در کنارش موضوع فیلم آموزشی هم مطرح است که امسال جشنواره چهل و دوم آن در آموزش و پرورش در حال برگزاری است. از همه اینها مهم‌تر نقش معلم در طرح یک مفهوم است.
نقش معلم را در کنار کتاب درسی دست کم نگیریم
ناصری ادامه داد: گیریم که ما در متن کتاب درسی قصه و شعر و متن درباره شهدا داشته باشیم، اما چه کسی می‌خواهد این متن را طوری جا بیندازد که در رگ و پی دانش‌آموز بنشیند؟ بدون شک معلم. اوست که می‌تواند مفهوم یک متن را برای دانش‌آموز جا بیندازد، ولی به این موضوع کمتر توجه می‌شود. من خودم دیده‌ام شاگردان معلمی مثل شهید حبیب‌غنی‌پور را که به خاطر وجود او به حافظ و سعدی به شکلی عجیب علاقه‌مند شده‌اند و از خوانش آنها لذت برده‌اند.
مدیرکل دفتر انتشارات کمک آموزشی ادامه داد: کتاب درسی باید تنها به مخاطبش تلنگری بزند که برخی و باقی مجال را برای هنرمندی معلم باز بگذارد. از سوی دیگر باید شرایطی ایجاد کنیم که فضا برای آموزش از محیط درسی خارج شود. آنچه که امروز ما در آموزش به دنبال آن هستیم و گاه هم نسبت به آن انتقاد می‌شود، ناشی از فقدان این موضوع است. مثلا فراموش می‌کنیم که یک معلم در کوهنوردی و اردوهای آموزشی است که می‌تواند یک مفهوم را جا بیندازد و نه در ارجاع صرف دادن به کتاب درسی. بر سر مزار شهید فهمیده است که مفهوم شهادت برای دانش‌آموز جا می‌افتد؛ نه تنها در میان صفحات کتاب درسی.
نباید کتاب درسی را موضوعی وزن‌کشی کرد
ناصری همچنین گفت: موضوع دفاع مقدس در آموزش و پرورش در انحصار یک کتاب نیست، البته کتاب درسی بسیار بسیار مهم است، اما همه چیز کتاب درسی نیست. گاهی پیش آمده که ما در حال مرزبندی هستیم. مثلا می‌گوییم فلان موضوع دینی و یا اعتقادی از فلان موضوع اجتماعی مانند جنگ مهم‌تر است و مثلا باید بیشتر در کتاب درسی بیایید؛ در حالی که اساسا جای اینگونه نگاه کردن به کتاب درسی نیست. نمی‌شود به کتاب درسی اینطور نگاه کرد که مثلا چند کلمه درباره شهید دارد و برایش وزن قائل شد. این طور انتظار داشتن کاملا اشتباه است.
وی همچنین گفت: کتاب درسی همواره در آموزش و پرورش ما جایگاه ویژه‌ای داشته، اما رویکرد ما در دهه اخیر، توجه به بسته آموزشی است. البته الان هم عمود خیمه آموزش ما کتاب درسی است، اما نباید حس کنیم فقط کتاب است که ما را به موضوعی حساس می‌کند. کتاب درسی خیلی از مفاهیم را در برمی‌گیرد و این شامل اساسی‌ترین مفاهیمی است که باید در اختیار دانش‌آموز قرار بگیرد، اما این مفاهیم به اندازه‌ای که کارشناسان و خبرگان امر آموزش تعیین کرده‌اند در این کتاب جای می‌گیرد.
ناصری افزود: شما ببینید موضوعی مثل اعتیاد که امروزه مبتلابه قشر جوان حامعه ما نیز هست تا چه اندازه در کتاب درسی حضور دارد. کتاب درسی تنها می‌تواند در موضوعاتی از این دست جای پا و ردپایی بگذارد و عبور کند؛ مابقی آن بر عهده معلم است که دردمند باشد و آن ردپا را شرح و بسط دهد.
شورای عالی وزن طرح موضوعات در کتاب درسی را مشخص می کند
مدیرکل دفتر انتشارات کمک آموزشی تصریح کرد: ما در کشور یک شورای عالی آموزش و پرورش داریم که رئیس آن رئیس جمهور است و در کنار آن هفت تن از وزرا و برخی از خبرگان موضوع آموزش نیز وجود دارند. اینکه هر مقطع تحصیلی دارای چه هدفگیری آموزشی است و می‌خواهد دانش‌آموز را در کدام مقطع به کجا برساند، در این شورا تصویب می‌شود. این شورا برای خودش کمیسیون‌هایی دارد که سرفصل‌های آموزشی را تعیین می‌کند و بر اساس آن تعیین می‌شود که مثلا مقوله دفاع مقدس در چه کتابی از هر مقطع بیاید. در هر کتاب درسی برای هر مقطع هم شورای برنامه‌ریزی وجود دارد که باهم مشورت می‌کنند که هر موضوع در قالب یک متن تالیفی و یا انتخابی در کتاب بگنجد.
وی افزود: اینکه این متن در نهایت چقدر تاثیرگذار است، مساله‌ای است که باید درباره آن تحلیل‌های جداگانه و نقدهای منصفانه انجام شود. اما اصل این ماجرا از شیوه‌ای که گفتم ایجاد می‌شود. برخی فکر می‌کنند هرچه در کتاب درسی آمد، حجت است برای کار در آموزش و پرورش؛ اما آموزش و پرورش یک کل به هم پیوسته است که کتاب هم جزوی از آن است. قرار نیست با خواندن کتاب درسی یک کودک به موضوعی علاقه‌مند شود، باید کل آنچه در بسته آموزشی مطرح می‌شود را برای تاثیرگذاری در نظر بگیریم. کتاب درسی در موارد زیادی جا انداختن موضوعاتی مثل ایثار و شهادت در ذهن مخاطبش را بر عهده خانواده‌ها گذاشته است و خب در این فضا کتاب درسی هم تلنگری می‌زند و دیگر فضای خانواده است که باید برای آن برنامه‌ریزی کند.
تمام کتاب‌های درسی امروز مرجعی برای مطالعه بیشتر معرفی می‌کنند
ناصری تاکید کرد: اگر کسی نوع نگاهش به مقوله آموزش را به همه اجزای آموزش ارتقا دهد، آنگاه نظرش درباره کارکرد صرف کتاب درسی عوض می‌شود. امروز محیط یادگیری و خانواده هم جزوی از بسته آموزشی ما هستند و نباید نقش آنها را برای جا انداختن یک مفهوم دور از دسترس دانست.
وی در پایان افزود: تا 10 سال قبل کتاب درسی ما اساسا در انتهایش مرجعی برای مراجعه بیشتر به منابع مرتبط نداشت، اما از آن زمان به بعد در انتهای کتاب درسی کتاب‌های مناسب برای مطالعه در حاشیه کتاب درسی مطرح و معرفی شده است. مثلا اگر در مورد شهید فهمیده موضوعی در کتاب درسی مطرح شده، پنج رمان هم درباره او در انتهای کتاب درسی مطرح شده است. آموزش و پرورشی که ما امروزه به دنبالش هستیم در آن کتابخانه مثل یک آزمایشگاه مهم است و بر همین اساس کتابخانه‌های کلاسی و ایجاد و تقویت آنها مورد توجه قرار گرفته است.
نظر شما