به گزارش خبرنگار مهر، در سالهای اخیر از بین 43 مورد حادثه غیرمترقبه رخداده در جهان، ایران با 31 مورد به کرات روبرو بوده و این امر باعث شد کشور ما یکی از 10 کشور حادثه خیز جهان محسوب شود.
از نظرتعداد وقوع، سیل دومین بلیه طبیعی در جهان محسوب شده که حدود 10 درصد مرگ و میر، 36 درصد آسیبهای جسمی، 71 درصد افراد بی خانمان، 48 درصد افرادی که به نحوی تحت تأثیر وقوع بلایا بوده و 43 درصد خسارات مالی(سالیانه) ناشی از وقوع بلایا در جهان، مربوط به سیل است.
43 درصد سیلابهای جهان مربوط به قاره آسیا است و 55 درصد خسارتهای سیل در جهان مربوط به این قاره بوده که کشور ما در آن قرار دارد.
در یک دوره 50 ساله اخیر خسارت ناشی از سیل در ایران بیش از 20 هزار میلیارد ریال بوده و در ده سال گذشته وقوع بیش از 600 مورد سیل حدود دو هزار نفر تلفات در کشور داشته است.
آنچه مسلم است، سیل و بارندگیهای شدید به تنهایی مشکل ساز نیست، بلکه دخالت انسان در طبیعت و عدم آمادگی و هوشیاری مردم بوده که می تواند باعث تشدید خسارتهای ناشی از سیل و مرگ و میرهای ناشی از آن شود.
با وقوع سیل در هر منطقه از کشور، شاهد تخریب بخشهای زیادی از تأسیسات زیربنایی از جمله راه و ابنیه فنی، شبکه های آبرسانی، خطوط برق، تخریب محیط زیست، تخریب اماکن مسکونی و عمومی مردم، تخریب اراضی کشاورزی و زراعی و کاهش حاصلخیزی خاک هستیم.
از نمونه های بارز آن سیل شنبه شب مورخ 22 مهرماه 91 در مناطق وسیعی از شهرستان بهشهر مازندران بوده که علاوه بر خسارات فراوان به بخشهای مختلف در این شهرستان، متأسفانه باعث کشته شدن هفت نفر از مردم این منطقه شده است.
براساس تجربه، شواهد و قراین موجود، عوامل متعددی بر خسارتهای ناشی از سیل و تشدید آن موثر بوده، که برخی از این عوامل شامل تخریب پوششهای گیاهی، احداث ابنیه غیر فنی و غیراستاندارد در محلهای عبور آب از جمله رودخانه ها، آبراهه ها و انهار، عدم وجود سازه های پیشگیری کننده سیل از جمله سدها و سازه های آبخیزداری، احداث پلها و راههای غیراستاندارد بدون محاسبه دبی سیلابی در بستر و حریم رودخانه ها، کاهش میزان آبگذری در رودخانه ها، انهار و آبراههها با ساخت و ساز است.
با توجه به این عوامل و سیل خیزی بسیاری از مناطق کشور از جمله مناطق شمالی و استانهای گیلان، مازندران، گلستان و اردبیل، ضرورت دارد به صورت ویژه به این پدیده مهم در ایران توجه کرده و تهدیدهای ناشی از سیل را به یک فرصت برای استفاده درست از این موهبت الهی تبدیل کرد.
عوامل مؤثر در بروز سیل
عوامل متعددی در بروز سیل در یک منطقه مؤثر است، که به طور عمده این عوامل به دو دسته پایدار و ناپایدار به شرح زیر تقسیم می شوند
عوامل پایدار: این عوامل عبارت است از شکل حوزه (گرد یا کشیده)، مساحت حوزه، شیب حوزه، مورفولوژی رودخانه (وسعت، شکل و شیب رودخانه)، زمین شناسی منطقه، مشخصات خاک (نوع خاک، بافت و رطوبت اولیه خاک)، پوشش گیاهی، نوع کاربری اراضی و موارد دیگر است.
عوامل ناپایدار: عوامل ناپایدار در برگیرنده عوامل اقلیمی است. از جمله این عوامل می توان به خصوصیات بارش (نوع، میزان و شدت بارش)، مسیر حرکت ابرهای باران زا، منشأ تولید روانآب سریع، الگوی بارش (رگباری، متناوب و یا مداوم) و موارد دیگر اشاره کرد.
عوامل مؤثر در تشدید سیل
گرچه عوامل متعددی بر تشدید سیلاب مؤثر هستند، ولی از مهمترین عوامل تأثیرگذار در تشدید سیلاب خود انسان و عملکرد وی است.
در بسیاری موارد سیل به خودی خود اثرات چندانی ندارد، اما دخالتهای نادرست انسان در محیط و محل وقوع آن باعث تشدید اثرات و خسارتهای ناشی از سیل می شود.
از عوامل مؤثر در تشدید سیلاب میتوان به دخل و تصرف غیرمجاز در بستر و حریم رودخانه ها، آبراهه ها، انهار و مناطق پائین دست سدها و حاشیه دریاها و دریاچه ها اشاره کرد.
دخل و تصرف بستر و حریم رودخانه عامل تشدید کننده سیل
برداشت بی رویه مصالح: این کار علاوه بر انحراف مسیر آب و تخریب اماکن و اراضی، سبب افت و کف شویی بستر رودخانه و تخریب بسیاری از سازه های حفاظتی، تأسیسات و ابنیه از جمله پلها، راهها می شود. عموماً این عمل برای تأمین مصالح مورد نیاز برای ساخت و ساز بدون رعایت اصول فنی در رودخانه صورت می¬گیرد. قابل ذکر است، برداشت اصولی و ساماندهی رودخانه‌ها چنانچه با رعایت اصول مهندسی رودخانه صورت گیرد، در کاهش خسارت سیل بسیار مؤثر است.
تخریب پوشش گیاهی و از بین بردن جنگل‌ها و مراتع: با تخریب پوشش گیاهی و قطع درختان جنگلی، علاوه بر تشدید سرعت روانآب سطحی و کاهش جذب آب توسط زمین، باعث شده تا آورده رودخانه ها از محل قطع این درختان و سایر موارد بیشتر شود و با مسدود کردن مسیر و جمع شدن درختان و سرشاخه ها در پشت ابنیه غیر استاندارد خسارت سیل را چندین برابر می کند.
اجرای غیراصولی سازه¬های متقاطع بر روی رودخانه ها، آبراهه ها و انهارباعث انسداد مسیر، کاهش میزان آب گذری، برگشت و یا انحراف مسیر آب رودخانه ها شده و خسارت سیل را در مناطق جمعیتی، اراضی کشاورزی و محیط زیست چندین برابر افزایش می دهد.
فرهنگ عمومی جامعه نسبت به سیل و عوامل آن به هر میزان که آگاهی و شناخت مردم از خطرات سیل و عوامل تشدید کننده آن بیشتر باشد، به همان میزان اقدامات آنها در جهت کاهش اثرات منفی سیلاب بیشتر و بهتر خواهد بود.
نتیجه گیری و پیشنهاد
پیشنهاد می شود جهت پیشگیری از خسارتها و تلفات ناشی از سیل در آینده اقدامات زیر به عنوان عملی پیشگیرانه در قالب کار و فعالیت مشترک توسط دولت و مردم صورت پذیرد.
اطلاع رسانی و اعلام بموقع هشدارها به منظور جلوگیری از غافلگیری مردم و ضرورت آمادگی و هوشیاری مردم در چنین حوادثی و بررسی کارشناسانه تر وقوع اینگونه حوادث توسط متولیان امر
رعایت و اجرای درست قوانین موجود، نظارت و ارزیابی بر اجرای این قوانین، بازنگری و وضع قوانین مناسب جدید جهت برخورد شدیدتر با متجاوزان به حریم و بستر رودخانه ها، انهار و آبراهه ها
توجه ویژه دولت به زیرساختها و طرحهای پیشگیرانه از سیل از جمله تقویت پوششهای گیاهی در مسیرهای سیل گیر، احداث سدهای کوچک و بزرگ در مناطق سیل گیر، هدایت درست آبهای سطحی در شهرها و آبادی های کشور با احداث سازه های مناسب از جمله کانال های جمع آوری آبهای سطحی، دیوارهای حفاظتی، اجرای طرحهای آبخیزداری
آزادسازی تدریجی حریم رودخانه ها، آبراهه ها و انهار با جابجائی اماکن مسکونی، زمین های کشاورزی توسط دولت با همکاری و مشارکت مردم و پرداخت تسهیلات مناسب از جمله پرداخت وام، کمکهای بلاعوض، تأمین زمین مناسب در حد مقدورات توسط دولت و آنهم به عنوان کمک به مردم و همکاری و جلب مشارکتهای مردمی در این خصوص
اصلاح، بهسازی، جابجائی تدریجی ابنیه غیرفنی ساخته شده در گذشته که به صورت تقاطعی در مسیرهای عبور آب قرار گرفته و یا ابنیه غیرفنی که در بستر و حریم رودخانه ها قرار دارند
قطع اشجار و درختان مزاحم در مسیر رودخانه ها، آبراهه ها و انهار
تقویت بیمه و حضور بیشتر بیمه در منازل مردم با فرهنگ سازی قویتر و بیمه نمودن ابنیه فنی عمومی و دولتی، ساختمان و لوازم زندگی مردم، در برابر حوادثی همچون سیل
هماهنگی بین دستگاههای اجرایی و شفاف سازی خدمات آنها در اجرای طرحهای پیشگیرانه در برابر سیل
ارزیابی کارشناسانه کمی و کیفی خسارتها و تلفات ناشی از سیل و ارائه راهکارهای عملی در جلوگیری از تکرار اینگونه حوادث و ارزیابی عملکرد دستگاههای متولی و مردم قبل و پس از بحران توسط دستگاههای نظارتی
ایجاد و تقویت مدیریت واحد و هماهنگ در بحرانهای ناشی از سیل به منظور استفاده بهینه از منابع و امکانات موجود در کشور
تقویت منابع و نظارت بر عملکرد آن در دستگاههای دولتی و عمومی
آموزش و فرهنگ سازی در بخش مردمی و تقویت شناخت مردم در خصوص سیل و عوامل تشدیدکننده آن، تقویت همکاری و مشارکت در جلوگیری از تشدید سیل، اجرای طرحهای پیشگیرانه در بخش مردمی، آمادگی و انجام اقدامات به موقع در زمان وقوع سیل و بسیاری موارد مؤثر دیگر
______________
بهزاد پورمحمد - کارشناس ارشد مدیریت بحران کشور
:
نظر شما