زن و مرد؛ نفس یگانه‏ با دو تجلی

انسان، هر روز سعی در تأمین نیازهایی دارد که نتایج آن، برای خود او فایده ایجاد می‎کند، حیوان نیز چنین حالتی دارد، اما تفاوت انسان با حیوان در این است که انسان در تلاش و حرکت و سعی خود، تنها کارهایی را که نتیجه آن، منافع صرفاً مادی او را تأمین کند، نمی‎پردازد، بلکه منافع کلی‎تری مانند دفاع از مظلومان، سیرکردن گرسنگان و آموزش به افراد نیازمند تعلیم، و به طور کلی کارهایی را که در آن خدمت به مردم وجود دارد، در نظر می‎گیرد. در این نوع کارها، شخص هویت انسانی و ارزش وجودی خود را باز می‎یابد، زیرا انسان، تنها یک ظاهر انسانی نیست، بلکه مفهوم و محتوایی دارد که مظهر آن، در عدل و رحمت و رأفت نسبت به دیگران و عدم پذیرش ظلم و جور تجلی می‎کند.

فیلسوفان اتفاق نظر دارند که هر شخص، سعی در رسیدن به بهره و لذت و دوری از درد و رنج دارد، اما در تشخیص تلاش و نوع آن دچار اختلاف شده‏اند. گروهی معتقد به حمایت از اصالت فرد هستند و عده‏ای دیگر قائل به اصالت جامعه و گروهی دیگر، جمع بین منافع فرد و منافع جامعه را مقدم می‎دارند که مسلمانان همین عقیده را دارند، اما همگی بر یک چیز اتفاق نظر دارند و آن، ضرورت احساس مسئولیت انسان برای محقق کردن ماهیت و هویت انسانی و رسیدن به بهره و لذت است.

وقتی اسلام بیان می‎کند که زن از نظر ارزش انسانی همانند مرد است، باید ماهیت و هویت زن را هم با پذیرش مسئولیت از طرف وی به اثبات برسانیم. تفاوت اسلام با دیگر مکاتب و ایدئولوژی ها در آن است که اسلام، هم مرد و هم زن را به طور یکسان به پذیرش مسئولیت انسانی در راستای آبادانی اجتماعی و طبیعی زمین فراخوانده است. زن، درست مثل مرد، در رویارویی با ظلم و برپایی عدالت نقش دارد.

پس واجبات و عبادات در اسلام تنها مربوط به مردان نمی‎شود، بلکه تا به جایی که جانشینی و خلافت خداوند در زمین به وسیله انسان (زن و مرد) را محقق ‏کند، زنان را نیز بر می‎گیرد. از دیدگاه مکتب اهل بیت(ع)، بویژه در عرصه‏های سیاسی و واجب شرعی ( از لحاظ دفاع از اسلام و فرضیه امر به معروف و نهی از منکر و تولی و تبری) زن نیازی به اجازه و اذن دیگران ندارد.

امام خمینی(ره) به خاطر حضور آگاهانه در صحنه‎های اجتماعی و خصوصاً سیاسی، افتخاری را برای زن ایرانی رقم زد که جا دارد برای این افتخار به خود ببالد، ایشان می‏فرمایند: " ما مفتخریم که بانوان و زنان پیر و جوان و خردو کلان در صحنه‎های فرهنگی و اقتصادی و نظامی حاضر و همدوش مردان یا بهتر از آنان در راه تعالی اسلام و مقاصد قرآن کریم فعالیت دارند، و آنان که توان جنگ دارند، در آموزش نظامی که برای دفاع از اسلام و کشور اسلامی از واجبات مهم است شرکت می‎کنند".

حضور در عرصه سیاست، علاوه بر اینکه یک ضرورت شرعی است، ضرورتی است عقلی؛ زیرا عقل انسان، بی تحرکی و سکون را نمی‎‏پذیرد و در برابر بحران‎ها و رنج‏هایی که بر اثر استبداد رژیم‎های حاکم، عالم را فراگرفته است، سکوت را روا نمی‏دارد.

اهمیت دادن انسان به یاری مظلومان، نشانه انسانیت و احساسات انسانی اوست، پس آیا درست است که به زن بگوییم" این کارها در شأن و وظیفه تو نیست و به مردان مربوط می‏شود؟!"

همانطور که قاعده اصولی بیان می‏دارد که"هرکس ضرری را می‎پذیرد، منفعت آن نیز به او می‏رسد".اگر مسئولیت‏پذیری انسان، راهی برای درک و رسیدن به لذت باشد، و شخصیت و هویت فرد را اثبات کندتلاش برای برپایی حکومت مبتنی بر حق و کمک به مستضعفان و جلوگیری از ظلم و گسترش عدالت اجتماعی، از بزرگترین مصداق مسئولیت‎پذیری انسانی است که زن نیز از این طریق کمال مطلوب خود را در می‎یابد که دانشمندان روانشناس از آن به عنوان اثبات کننده شخصیت و هویت نام می‏برند.

از آنجا که شارع مقدس، زن را در مقابل حوادث جامعه بی‎طرف و خنثی قرار نداده است و توصیه‏های کتاب و سنت در این زمینه مرد و زن را در بر می‏گیرد تنها اختصاص به مردان ندارد، زن می‎تواند به شناسایی جامعه و امت بپردازد و اعمال دولت و سیاستمداران، و مواضعشان را در پرتو آشنایی با نیازهای جامعه و امت زیرنظر بگیرد و در موافقت، مخالفت و یا انتقاد بر آن عملکردها، ابراز عقیده کند و برای برآوردن نیازها و حل مشکلات تلاش کند و در صورت ضرورت مسئولیت بپذیرد.

فرمان خدا نیز مؤید پذیرش این نوع مسئولیت است و بلکه بالاتر از آن، آن را یک تکلیف بر زن و مرد مسلمان می‎داند و چنین می‏فرماید: مردان مؤمن و زنان مؤمن دوستان یکدیگرند و به نیکی فرمان می‏دهند و از ناشایست باز می‎دارند و نماز می‎گزارند و زکات می‎دهند و از خدا و پیامبرش فرمانبرداری می‎کنند خدا اینان را رحمت خواهد کرد؛ خدا پیروزمند و حکیم است.

امام خمینی(ره) می‏فرمایند: "زنان از نظر اسلام، نقش حساسی در بنای جامعه اسلامی دارند، و اسلام را تا حدی ارتقا می‏دهد که او بتواند مقام انسانی خود را در جامعه باز یابد و از حد شیء بودن بیرون بیاید و متناسب با چنین رشدی می‎تواند در ساختمان حکومت اسلامی مسئولیت‎هایی به عهده بگیرد".

اصولاً وقتی اسلام محور قانون‎گذاری را انسان و حقیقت انسانی می‎داند چرا بعضاً تلاش می‎شود تفکیک دو جنس زن و مرد را به عنوان دو عنصر متقابل با یکدیگر معرفی کنند؟انسان نفس یگانه‏ای است که در دو وجود تجلی یافته است و همانطور که در مظاهر وجودی نفس، دوگانگی نیست، ژرفای مفهوم نفس نیز دوگانگی را بر نمی‏تابد.سوره نساء آیه 18 می‏فرماید:"ای مردم بترسید از پروردگارتان، آنکه شما را از یک تن آفرید".