عزاداری بازار؛ سنتی اصیل به قدمت تاریخ/هویتی ثبت شده در اسناد ملی

به گزارش خبرنگار مهر، بازار تبریز در طول تاریخ نبض فعالیت های اقتصادی، سیاسی و مذهبی بوده و یکی از مراسم های ویژه در بازار، عزاداری در محرم است که دسته های مختلف عرب، عجم و زنجیر زنان به این مکان می آیند.

هیئت های عزاداری که از محله های قدیمی تبریز به بازار تبریز برای عزاداری می روند از قدیمی ترین و اصیل ترین هیئت ها هستند که هویت آنها جزو افتخاراتشان محسوب می شود.

مراسم عزاداری در بازار تبریز از روح خاصی برخوردار بوده و با صفا و بی ریا برپا می شود و بازاریان دل پر عشق خود را به عاشقان آن امام پیوند داده و کسب و کار بیش از همه رنگ حسینی به خود می گیرد و تمامی حجره ها برای پذیرایی سوگواران آماده می شود.

استقبال از محرم در بازار تبریز

پیش از آغاز ماه محرم بازار تبریز رنگ و بوی دیگری به خود گرفته و تمامی گذرهای آن حسینی می شوند.

پرچم های سیاه و سبز در و دیوار و حجره های عاشقان حسینی را آراسته کرده و لباس های مزین به نام امام حسین (ع) و پرچم و سربندهای سیاه بیش از هر چیزی در حجره های بازار خود نمایی می کند و در این ایام خرید و فروش می شود.

بازاریان هم حجره های خود را برای پذیرایی از دسته های عزاداری و مهمانان امام حسین (ع) آماده می کنند.

حجره‌های فرش‌فروشی و چای‌فروشی و قند فروشی در طول ایام عزاداری میزبان عاشقان حسین(ع) و حاضران در بازار هستند و چای، خرما، نان، پنیر و شربت از میهمانان خود پذیرایی می‌کنند و در برخی از تیمچه‌ها سفرهای نذری برای عزاداران حسینی پهن می شود.

 نام نویسی دسته ها برای حضور در بازار 

یوسف قدرتی یکی از موسسان دسته های عزاداری در بازار تبریز در این باره می گوید: بیش از 50 سال است که در دسته های عزاداری در بازار تبریز حضور دارم که حدود 20 سال در دسته محله" نوبر" تبریز و 30 سال هم در دسته محله "خیابان "تبریز حضور داشتم.

وی ادامه می دهد: در گذشته دسته جات عزاداری از چند ماه قبل از محرم در مسجد بازار تبریز برای شرکت در مراسم بازار اسم نویسی می کردند زیرا محلات زیادی برای شرکت در این مراسم داوطلب بودند و اولویت شرکت با دسته جاتی بود که زودتر نام نویسی می کردند.

قدرتی می افزاید: حدود 27 دسته در بازار تبریز در ماه محرم عزداری می کنند که این دسته ها از محلات قدیمی و اصیل تبریزی از جمله محله نوبر، سیلاب،اهراب ، ششگلان، خیابان و چند محله دیگر هستند.

وی عزاداری بازار تبریز را یکی از قدیمی ترین و باسابقه ترین دسته جات عزاداری می داند و میگوید:عزاداری بازار تبریز از لحاظ قدمت و رسمیت یکی از بزرگترین دسته جات در کشور است  که علاوه بر دسته جات محلات، افراد زیادی هم برای نظاره این مراسم به بازار می آیند.

دسته کوچه باغ و خیابان خبر آوران محرم به بازاریان

هفتم محرم که می رسد دسته محله های کوچه باغ و خیابان فرارسیدن عزای حسینی را به یاد بازاریان آورده و ندای اتمام کسب و کار را برای آنها سر می دهند.

یکی از خادمان امام حسین و کسبه های بازار تبریز دسته های کوچه باغ و خیابان را خبرآوران محرم عنوان کرد و می گوید: هفتم محرم که می شود این دو دسته وارد بازار می شوند تا اعلام آمادگی کنند و از رسیدن موسم عزاداری حسینی خبر می دهند.

محمد تقی شهیری ادامه می دهد: مغازه ها از آن پس تعطیل شده و عزاداری ها تا سوم امام ادامه پیدا می کند.

شیوه عزاداری در بازار

محمد تقی شهیری می‌گوید: هر کدام از دسته جات حسینی بر اساس سنت دیرینه برگزاری این مراسم‌ها، نام یکی از خیابان‌‌ها و محلات قدیمی تبریز را بر دوش می کشند و هر کدام با علم‌های ویژه‌ای دسته جات زنجیر‌زنی، سینه‌زنی و مرثیه خوانی مسیر بازار را طی می‌کنند.

وی ادامه می‌دهد: میدان‌داران در وسط این هیئت‌های عزاداری وظیفه میدان‌داری و حفظ نظم و ترتیب را برعهده دارند. میدان داران معمولا از جوانان پر توان و قوی هیکل دسته هستند تا توان هدایت با نظم و ترتیب هیئت را در طول این مسیر نسبتا طولانی را داشته باشند. پیر و جوان در کنار هم و دوشادوش همدیگر به عزای سید و سالار شهیدان می‌گریند و اشک ماتم می‌ریزند.

شهیری با اشاره به ترکیب دسته های بازار می گوید: هر دسته یک عرب، عجم و سینه زن دارد که دسته عرب ها پیش از همه وارد بازار شده و پس از آن عجم و بعد زنجیر زنان وارد می شوند.

بازار در شب تاسوعا نور باران می شود

غروب تاسوعا مسیر عبور عزاداران در بازار تبریز با شمع های روشن نورباران می شود.

نذر شمع، به ویژه در روز تاسوعا و شام غریبان از سنت های دیرینه مردم بسیاری از مناطق آذربایجان شرقی است ودر این ایام آنهایی که نذر کرده اند 41 شمع را در 41 مسجد بر می افروزند تا نشانه ای از روشنی و روشنایی باشد. شمع مایه روشنایی است، می‌سوزد و نور می‌بخشد و بر ظلمت و تاریکی فایق می‌آید.

عصر روز نهم محرم مصادف با تاسوعای حسینی هم ساعاتی پیش از غروب آفتاب، شمع‌گذاران در طول بازار به حرکت در می‌آیند و 41 شمع را در 41 مسجد روشن می‌کنند تا حاجاتشان برآورده‌ شود.

وجود بیش از 15 مسجد در محوطه بازار تبریز سبب شده است تا اکثر شمع‌گذاران از این مسیرها عبور کنند.

مراسم شبیه خوانی و عزاداری در عصر عاشورا

سر دسته محله "خیابان" تبریز به اجرا شدن مراسم شبیه خوانی در بعد از ظهر عاشورا در این بازار اشاره می کند و می گوید: دسته محله "دوچه " در بعد از ظهر عاشورا مراسم شبیه خوانی در بازار اجرا می کند، همچنین محله"ویجویه" در مراسم شام غریبان امام حسین(ع)  با سر دادن جمله " شمع عزا آوردیم تا اهل بیت عصمت در تاریکی نمانند" با در دست داشتن شمع در بازار می گردند.

قدرتی با اشاره به مرثیه خوانی در برخی نقاط بازار تبریز می گوید: در تیمچه های حاج شیخ ، حاج محمد قلی و برخی دیگر از تیمچه های بازار تبریز از اول محرم مراسم مرثیه خوانی توسط وعظا و علمای بزرگ تبریز اجرا می شود.

شهیری هم با اشاره به اینکه مراسم عزاداری در بازار از عصر تاسوعا رسمیت بیشتری به خود می گیرد، اضافه می کند: یکی دیگر از مراسم هایی که توسط هیئت های عزاداری در بازار برپا می شود شبیه خوانی محله شتربان تبریز است.

وی تشریح می کند: محله شتربان با پوست شیری جنگلی در عاشورای حسینی شبیه خوانی کرده و از مصیبت های علی اصغر (ع) گفته و به عزاداری می پردازند.

مکتب عاشورا درس ایمان و برپایی حق برای بازاریان است

محمد تقی شهیری که از بازاریان و عاشقان حسینی است برپایی مراسم های عزاداری در بازار را نعمت بزرگی برای اهالی آن دانسته و می گوید: مکتب عاشورا درس ایمان و برپایی حق به بازاریان می دهد تا در هر حال به یاد داشته باشند از برخورد با دیگران و مبادلات خود رعایت حق و انصاف را داشته باشند.

وی چشمانش پر اشک شده و ادامه می دهد: ایمان حضرت زینب و امام حسین (ع) یتیم نوازی، احترام به دیگران را می آموزد که در عزاداری های ظاهری مکتب امام حسین نباید به فراموشی سپرده شود.

شهیری همچنین یادآور شد: در دسته های عزاداری بازار احترام خاصی به  "سید" ها می گذارند و در صورتی که در دسته ای سید وجود داشته باشد آن دسته و آن فرد اول در بازار وارد می شود.

اما آنچه در عزاداری های بازار تبریز خودنمایی می کند صلح و صفا و عرض ارادت بی ریایی است که عزادارن به امام حسین ابراز می کنند.

در این مدت عشق و محبت ها بیشتر شده و به ضعیفان و نیازمندان کمک می شود. عزاداری پر شکوه و باصفای بازار تبریز  سنتی ماندگار از عهد صفویان است که ریشه تاریخی این سنت آنرا در اسناد ملی و معنوی به ثبت رساند تا باشد برای آیندگان.

 ----------

گزارش: یاسمین مولانا