به گزارش خبرنگار مهر، این روزها همه نقاط کشور شاهد عزاداری و سوگواری مسلمانانی است که یکی از مهترین دلایل بقای دین و اسلام را حرکت عاشورایی امام حسین(ع) و واقعه کربلا می‌دانند. استان بوشهر نیز در این روزها و شب‌ها شاهد برپایی برنامه‌های سوگواری در نقاط مختلف است؛ از کوچکترین روستاها گرفته تا مرکز استان و شهرستان‌ها، این روزها و شب‌ها همه و همه مشغول عزاداری و سوگواری هستند.
مردم با تشکیل هیئت‌های مختلف و دسته‌جات عزاداری که متشکل از گروه‌های مختلف سنی و جنسیتی در مراسمات حسینی حاضر می‌شوند.
سینه‌زنی به سبک بوشهری، تعزیه‌خوانی سنتی، مراسمات نعش گردانی، آئین سنتی پامنبری، برنامه سنج و دمام، آئین شام غریبان، آئین صبحدم، حرکت دسته‌جات عزاداری در خیابان‌ها و ... از مهمترین برنامه‌های محرم در استان بوشهر است.
سینه‌زنی سنتی استان بوشهر
آئین‌های سینه‌زنی در استان بوشهر دارای سبک خاصی است که به علت شور و حال بالای این سبک عزاداری، بسیاری از استان های همجوار نیز به این سبک از عزاداری روی آورده‌اند و برخی از استانها نیز با الگوگیری از این سبک عزاداری، سبک‌های جدید و مشابهی را ایجاد کرده‌اند.
در بوشهر عزاداران دور یکدیگر حلقه می‌زنند و مراسم سینه‌زنی را در مساجد و حسینیه‌ها برگزار می کنند. سینه‌زنی بوشهری به این صورت است که نوحه‌خوان در وسط می‌ایستد و حلقه‌های متعدد انسانی دور او تشکیل می‌شود. سینه‌زن‌ها به صورت دایره‌ای می‌چرخند و حرکت پای آنان با نوای نوحه‌خوان هماهنگی دارد.
نوحه‌خوانی ابتدا با ریتم ملایم آغاز می‌شود و سپس تند شده تا وقتی که نوحه خوانی به مقطعی با عنوان "واحد" می‌رسد. در این قسمت نوحه‌های حماسی خوانده، سینه‌زدن‌ها تند شده و پاها به زمین کوبیده می‌شود. این مقطع با یک آهنگ قطع می‌شود و سپس با نوحه‌ای دیگر تکرار می‌شود و پس از اتمام این نوحه مراسم سینه زنی به پایان می‌رسد.
آئین سنج و دمام
سنج و دمام مراسمی است سنتی که در ایام عزاداری مذهبی در بوشهر از دیرباز تا کنون اجرا می‌شده‌است. یک گروه سنج و دمام معمولاً هفت، 9و یا 11 دمام، تعدادی سنج و یک بوق است. بعضی نیز یک گروه سنج و دمام را فقط هفت دمام هشت سنج و یک بوق دانسته‌اند.
هر محله تعدادی دمام داشته که در مراسم عزاداری به کار بسته می‌شده، به عنوان مثال محله بهبهانی‌ها 18 عدد دمام دارد که همه یک تکه (گرمی) هستند. هر گروه و یا بر دمام شامل هفت عدد دمام، هشت عدد سنج و یک عدد بوق بوده‌است.
سنج و دمام در چهار محل (محله بهبهانی‌ها، شنبدی، کوتی و ده دشتی) اجرا می‌شده و گاهی به منظور رقابت با یکدیگر تا یک ساعت ادامه می‌یافته است.
ریتم دمام در هنگام راه رفتن و هنگام ایستادن متفاوت بوده، مثلا هنگام ایستادن اشکون زن تک چوب می‌زده و هنگام حرکت به اصطلاح سه چوب. نکته قابل ذکر اینکه دمام “غمبر“ دارای ریتم‌های متفاوتی است و این ریتم‌ها متناسب با اشکون تغییر می‌کند.
آئین صبحدم
نویسنده کتاب "اهل زمین" صبحدم" را یکی از گونه‌های عزاداری در بوشهر دانست و گفت: عزاداران، شب عاشورا تا صبح بیدار می‌مانند و با خواندن نوحه‌ای ویژه از آفتاب می‌خواهند تا طلوع نکند؛ مبادا با برآمدنش حسین(ع) قربانی شود.
محسن شریفیان می‌افزاید: حضور زن‌ها در مراسم صبحدم بیشتر از مردهاست. در پاره‌ای از محلات فقط زن‌ها این مراسم را برگزار می‌کنند.
وی می‌گوید: آنها در حالیکه عروسک شبیه علی‌اصغر(ع) و نیز مختک (گهواره) او را حمل می‌کنند، پشت سر مردها که معمولاً علمی به یاد علم‌دار کربلا حضرت عباس(ع) در دست دارند و جلوی دسته حرکت می‌دهند به برگزاری این مراسم می‌پردازند. زن‌ها هر بار پس از پایان همخوانی مردان، با سر دادن جیغ و "کلِ وارونه" حضور خود را پر رنگ‌تر می‌کنند.
آئین شام غریبان
به گفته شریفیان، "شام غریبان"، رسمی است که غروب روز عاشورا مراسمی برگزار می‌شود؛ این رسم نسبت به دیگر رسوم اسلامی در بوشهر، از سابقه کمتری برخوردار است. نوحه شام غریبان با فلوت همراهی می‌شود. فلوت، تنها ساز ملودیک رایج در مراسم عزاداری بوشهر است که به آن "نی" هم می‌گویند.
وی افزود: شب بعد هم رسم مشابه دیگری برگزار می‌شود که آن را "طفل صغیری" می‌نامند. موضوع مراسم که شکل تعزیه به خود گرفته، مفقود شدن حضرت سکینه(ع) است.
عزاداران در حالی که شمع به دست دارند به نوحه‌خوانی و سینه‌زنی می‌پردازند و به دنبال طفل گمشده اهل بیت می‌گردند و در نهایت، شبیه گمشده را زیر بوته‌ای خار پیدا می‌کنند.
آئین پامنبری‌خوانی
شریفیان در ادامه به آئین "ذکر و پامنبری" اشاره می‌کند و می‌گوید: این آئین، یکی دیگر از گونه‌های موسیقی سوگواری در بوشهر است. در این منطقه هم، چون اغلب مناطق ایران از دیرباز برای گرد آمدن مردم در محافل روضه‌خوانی، اشعاری را با نوایی خاص سر می‌دهند؛ که به آن "ذکر" می‌گویند. بعد از پایان ذکر، نوحه‌خوانی خاصی شروع می‌شود که به آن "پامنبری" می‌گویند. از این رو عده‌ای ذکر را مقدمه نوحه‌های پا منبری می‌دانند، و آن دو را لازم و ملزوم یکدیگر می‌شمارند.
وی افزود: "پامنبری خوانی"، یکی از کهن‌ترین انواع نوحه خوانی و عزاداری شیعیان در بوشهر است. شاید بتوان گفت، ریشه یا علت پیدایش اغلب نوحه‌های سوگواری ـ فعلی نظیر بعضی از نواهای سینه‌زنی سنتی بوشهر، نوحه مراسم تعزیه شب سوم حسین (ع) و موارد دیگری از این دست ـ از نوحه‌های پامنبری باشند.
تعزیه‌خوانی سنتی در بوشهر/ کهن‌ترین سند تعزیه ایران مربوط به استان بوشهر است
استان بوشهر، همچون سایر نقاط کشور از دیرباز این نمایش سنتی را تجربه کرده است. بررسی سیر تاریخی تعزیه در استان بوشهر نشانگر این نکته است که عمر تعزیه در این دیار برابر با عمر این نمایش در کشور است. با توجه به اسناد به دست آمده تا امروز، دوران زندیه نقطه آغاز شکلگیری تعزیه در ایران به شمار میرود.
کهن‌ترین سند تعزیه ایران مربوط به استان بوشهر است. این سند مربوط به سفرنامه کارستون نیبور، سیاح آلمانی است که در سال 1759 م. در جزیره خارک شرح مفصل و کاملی از تعزیه روز عاشورا که در این جزیره دیده، نگاشته است، اگرچه نیبور به دلیل عدم آشناییاش با اشخاص، وقایع و قصه اشتباهات فاحشی در گزارشش انجام داده است.
غذاهای که در محرم به صورت نذری تهیه می شوند، غالبا محلی هستند. در صبحانه، نان و آش بوشهری (آش سبزی و گوشت) داده می شود، ناهار و شام نیز اکثراً شکر پلو و قیمه بوشهری (که چلو قیمه خوانده می شود)است. شکرپلو را با شکر و زعفران درست می کنند و قیمه را هم با گوشت و نخود له شده می پزند.
حلوای برنجی، حلوای آردی، شله زرد و حلیم هم در مناطق مختلف بوشهر به صورت نذری به مردم عزادار داده می شود.
نظر شما