به گزارش خبرنگار مهر، استان اردبیل به ویژه مرکز این استان از گذشته‌های دور در برپایی باشکوه عزاداری ایام محرم بویژه در آئین چند صدساله شبیه خوانی شهرت دارد وبه همین منظور بسیاری از دوستداران حسینی از دور و نزدیک و حتی از کشورهای همسایه برای شرکت در این عزاداریها به شهر اردبیل مسافرت می‌کنند.
از جمله این آئینها شبیه خوانی که همزمان با عاشورای حسینی گروههای کثیری از عاشقان اهل بیت (ع) در نقاط مختلف شهر اردبیل با برپایی آیینهای ماندگار و قدیمی شبیه‌خوانی، فجایع خونبار دشت کربلا را برای عزاداران ترسیم می‌کنند.
براساس منابع تاریخی آیینهای سنتی شبیه خوانی روز عاشورا در اردبیل به دو صورت ثابت و سیار در میادین و یا مقابل مساجد محلات در سه نوبت سپیده دم، ظهر و شامگاه عاشورا با شکوهی خاص اجرا می‌شود.
تعزیه یا شبیه‌خوانى در اصل نمایشى است برپایه قصه‌ها و روایات مربوط به زندگى و مصائب خاندان پیامبر اسلام و به خصوص وقایع ماه محرم سال 61 هجرى در کربلا براى امام حسین (ع) و خاندانش که از گذشته تاکنون سینه به سینه نقل شده و همچنان زنده و پویا اجرا می شود.
در این آیین ابتدا دسته‌های تعزیه خوان و شبیه خوان از برابر تماشاچیان می گذرند و با سینه زدن، زنجیر زدن و کوبیدن سنج و حمل نشانه‌ها و علمها و نیز نوحه سرایی، ماجراى کربلا را به مردم یادآورى می کنند.
سالها پیش در برگزاری تعزیه آوازها کمتر شده و نشانه‌ها بیشتر و واقعه‌خوانان ماجراى کربلا را نقل کرده و سنج و طبل و نوجه آنها را همراهى و تعدادى از نقالان نیز ملبس به لباسهاى خاندان امام حسین (ع) و سپاه عمرسعد ملعون واقعه کربلا را شبیه سازى مى‌کردند.
متون نمایشی "شبیه خوانی" نقل قول سینه به سینه است
اما در آخرین نیم قرن دوره صفویه، تعزیه تحول نهائى خود را طى کرده و به شکلى که امروزه برگزار می شود، درآمده و به دلیل حفظ حرمت، فقط مردان در این دسته‌ها حضور مى‌یابند و نقش زنان را جوانان کم سال بازى می کنند.
در این آیین نمایشی، شبیه خوانان احوالات و وقایع مربوط به هر کدام ازشخصیتهای برجسته واقعه کربلا از جمله حضرت امام حسین (ع)، امام سجاد (ع)، حضرت زینب (س )، قاسم، ابوالفضل، رقیه، علی اصغر، علی اکبر و حر ابن یزید ریاحی و نیز شخصیت سپاهیان یزید از جمله شمر، ابن زیاد و عمر سعد دیالوک و متن نمایشی مخصوص این آیین را که از سالهای گذشته به یادگار مانده است، اجرا می کنند.
در شبیه خوانی روز عاشورا گروههای شبیه‌خوانی سیار سوار بر اسب با عبور از خیابانهای شهر صحنه‌های کربلا را روایت می‌کنند. در برخی از شهرها و روستاهای استان نیز میدانی بزرگ به عنوان نمادی از میدان جنگ مهیا شده و یاران و اهل بیت امام حسین (ع) در یک گوشه و لشکریان عمرسعد ملعون در گوشه‌ای دیگر قرار می‌گیرند و با ورود اصحاب امام به کارزار حماسه کربلا و در نهایت با شهادت امام حسین (ع) و آتش زدن خیمه‌ها شبیه خوانی به انجام می‌رسد.
شبیه خوانی معمولا توسط عده‌ای از عزاداران معتقد و با استعداد اجرا شده و بازیگران آن به دو دسته موافق خوان و مخالف تقسیم می‌شوند. موافق خوانان، معمولا نقش امامان معصوم و اصحاب ابا عبدالله الحسین (ع) را اجرا می‌کنند که گویش آنها ادبی بوده و به صورت نظم سخن می‌گویند و مطالب خود را به صورت آهنگین روی دستگاه ماهور و گوشه‌های آن ادا می‌کنند.
مخالف خوانها دسته دیگر بوده که نقش عمرسعد، شمر و لشکریان یزید را بازی می‌کنند و مطالب خود را معمولا بصورت نثر و با صدای بلند، خشن و خوفناک ادا می‌کنند.
به گفته یکی از نویسندگان هنرهای نمایشی استان اردبیل هنرهای نمایشی و تعزیه خوانی موسیقی، بویژه ابزارهایی مانند طبل و شیپور نقش اساسی در ایجاد شور و هیجان در شبیه خوانی دارد.
متون شبیه خوانی روایت واقعی حادثه کربلا است
محمد سیمزاری در گفتگو با مهر افزود: نسخه هایی که مورد استفاده شبیه‌خوانها و تعزیه‌گردانها قرار می‌گیرد تماما نثرها و نظمهایی است که از گذشته دست به دست و سینه به سینه منتقل شده‌اند.
وی با بیان اینکه سرآیندگان اشعار تعزیه کاملا مشخص نیستند، ابراز داشت: اما نکته مهم این است که مطالب و تاریخ واقعه کربلا بطور دقیق در شبیه‌خوانیها مشاهده می‌شود و گروه اجرا معمولا حساسیت ویژه‌ای در مورد اینکه تعزیه اجرا شده حتما منطبق بر واقعیتهای حادثه کربلا باشد، به خرج می‌دهند.
این پژوهشگر تصریح کرد: هرچند برخی محققان‌علاقه‌مند در سالهای اخیر اقدام به پژوهش در مورد تعزیه و جمع آوری اسناد در این زمینه کرده‌اند، اما این نگرانی وجود دارد که این هنر اصیل مردمی رفته رفته عظمت خود را از دست بدهد.
نگرانی از کم رنگ شدن بافت سنتی شبیه خوانی
به گفته این پژوهشگر نمایشیهای دینی جمع آوری و حفظ متون مختلف شبیه‌خوانی، ارائه آموزشهای ابتدایی به شبیه‌خوانها و مهمتر از همه حفظ بافت سنتی شبیه خوانی وظیفه‌ای است که ارگانهای هنری و فرهنگی کشور در حفظ و بسط این هنر مردمی بر عهده دارند.
محل اجرای تعزیه نیز محلی به شکل دایره بوده که در بعضی مناطق به وسیلة میله و طناب کشی و در بیشتر جاها نیز به وسیله عزاداران که به صورت دایراه گرد آمده اند، ایجاد می شود. در دو طرف میدان دو محل برای شبیه خوانان اصحاب امام و افراد یزید تدارک دیده می‌شود که شامل چادر صحرائی و تکایا است.
خیمه‌های کوچکی در اطراف چادر امام خوانها ایجاد می‌شود که نشان از خیمة یاران امام حسین(ع) بوده و در وسط میدان یک راه برای ورود و خروج تعزیه خوانان جهت تغییر گریم وجود دارد و چون مراسم معمولا در نزدیک مساجد اجرا می‌شود، برای تغییر گریم قسمتی از مسجد برای این کار اختصاص داده می‌شود.
محله امام رضا، وحدت، خاتم‌النبیین و... از محلهایی که در آن مراسم شبیه‌خوانی از حال و هوای خاصی برخوردار است، البته روستاهای اردبیل که از جمله روستای "انار" و روستای "فخرآباد" نیز که مراسم شبیه‌خوانی در آنها به سبک قدیم اجرا می‌شود، پذیرای بیشترین عزاداران حسینی هستند که معمولا با ناهار نذری پذیرایی می شوند.
آیین شبیه خوانی و تعزیه با ورود امام حسین (ع) به میدان و شهادت وی و افتادنش از روی اسب و نیز آتش زدن خیمه های یاران حسین که حزن و اندوه را در عزاداران تشدید می کند، به پایان می رسد.
گفتنی این آیین امسال نیز باشکوه تر و گسترده تراز سالهای از صبح امروز با حضور جمع کثیری از عزاداران و علاقمندان به خاندان سید الشهدا (ع) در نقاط مختلف با روایت واقعه کربلا برگزار شد و علاوه بر آن تا پایان امشب و حتی تا روز سوم شهادت امام حسین (ع) و با پرداخت به وقایع بعد از حادثه کربلا ادامه خواهد داشت.
نظر شما