معنای زندگی به روایت حکمت متعالیه ملاصدرا / ایمان بارورکننده معنای زندگی است

معنای زندگی چیست؟ آیا زندگی از جنس جواهر مادی، چون سنگ و آب است یا از مقوله اعراض و خاصه‎ها است یا از نوع رویدادها و فرایندها؟ در ترکیب معنای زندگی مراد از "معنا" چیست؟ آیا مقصود از هدف زندگی، کارکرد زندگی است یا ارزش زندگی؟

آنچه در ادامه می آید پاسخ به این پرسشها از دیدگاه ملاصدرا در مقاله "معنای زندگی به روایت حکمت متعالیه" نوشته مسعود آذربایجانی در مجله اسرا است.

حکمت متعالیه نظام جِکمی است که به وسیله صدرالمتألهین شیرازی بنا گذاشته شد و شاگردان و همفکران وی این نظام را توسعه و تکمیل کرده‏اند. اصالت وجود، حرکت جوهری، اتحاد عقل و عاقل و معقول، نظام احسن و... برخی از امٌهات اصول حکمت متعالیه است.

بر اساس این اصول و سایر مبانی، شعور و حیات و عشق در همه عالم جاری است. معنای نظام احسن این است که حکمت الهی موجب می‏شود سلسله علل مادی به گونه‏ای باشد که تا حد ممکن مخلوقات بیشتری از کمالات بهره‏مند گردند، یعنی قوانین حاکم بر جهان و انسان بهترین نظام ممکن باشد تا بیشترین خیر و کمترین شر گریبانگیر بشر شود.

به سخن دیگر احسن بودن نظام، اقتضای صفت"عنایت الهی" است.

معنای زندگی برای انسان در حکمت متعالیه به فلسفه حیات و هدف خداوند از آفرینش انسان باز می‎گردد. ملاصدرا با ترسیم مراتب نفس طبیعی، نباتی، حیوانی و انسانی، حرکت و سیر تکاملی نفس را هماهنگ با روند حرکت جوهر در ماده می‎داند که از ماده آغاز و به فراتر از آن می‎انجامد و به همین دلیل معاد و قیامت برای روح انسان محقق می‏شود.

حرکت جوهری نفس، از عقل هیولایی با رسیدن به عقل مستفاد پایان نمی‎‏پذیرد؛ زیرا مرحله چهارم حیات معنوی نفس، یعنی مرتبه اتصال با عقل فعال یا همان روح قدسی و روح القدس، جذبات معنوی و اقتباس از نور و معرفت را میسر می‎کند و این معنای زندگی است.

ایمان یکی از مهم‏ترین پایه‏های مهم معنای زندگی از دیدگاه صدرالمتألهین است. وی معتقد است که ایمان نوری عقلی است که نفس انسان به وسیله آن از قوه و نقص به فعلیت و کمال می‏رسد و از عالم ظلمات و اجسام به عالم انوار و ارواح ترقی می‏کند و مستعد لقاء الله می‏شود.

ملاصدرا در تحصیل ایمان و معارف الهی دو راه برهان و مکاشفه عینی را معرفی می‏کند. البته تصریح می‏کند که حقایق امور ایمانی جز با اقتباس از نور مشکلات نبوت و در خواست از باطن ولایت به دست نمی‏آید. پس هر که خواهان آن است باید قلب خویش را از دنیا تهی کند و درون خویش را پاکیزه گرداند و از خلق به سوی حق منقطع شود و از جمیع ریاسات و شهوات دنیا اعراض کند.

بنابراین معنای زندگی از دیدگاه ملاصدرا در پرتو ایمان حاصل می‎شود و با تمسک به مراتب ایمان پربارتر و غنی‎تر می‏گردد.