مذهب بنیاد کلی هویت محسوب می‌شود/ هویت مشرقی چیست

یک ادیب متعهد نوشته است که یک ملت قبل از هر چیز باید از موجودیت خود اطمینان حاصل کند تا استحکام اجتماعی و سلامت ملی، دچار تزلزل نگردد، عدم اطمینان از موجودیت خود، وجود فرد و آرزوهای زندگی او را پایمال می سازد، وقتی که یک ملت از موجودیت خود اطمینان یابد، مسأله ای که پیش از هر چیز دیگر متوجه آن می شود خودیابی یا درک موجودیت خود است که براساس آن احساس می کند که دارای یک حقیقت تاریخ و نیز صاحب ریشه و بنیادی اصیل است، نتیجه این امر یقین و امید بر خویشتن است که در او احساس بقا و دوام می آورد و عواملی که بر وجود او تأثیر گذارند، آشکار می شوند.

احساس وجود خودیت امری جالب و نیکوست که به یک ملت مفهوم و معنا می بخشد و در او احساس زندگی، خوشحالی و رشد و ترقی را پدیدار می سازد. شناخت اجتماعی یا هویت اجتماعی منشأ تمام خواسته های موجود در انسان است، عدالت اجتماعی، آزادی، حاکمیت قانون و غیره در فضای شناخت اجتماعی آرزوهای انسانی، بهتر شکوفا می شوند.

در اینجا سؤالی پیش می آید و آن این است که مفهوم هویت اجتماعی چیست؟ طبق نظریه شخصیتهای اسلامی، قیام امام خمینی(ره) با نظریه و اندیشه های اجتماعی سایر متفکران اسلامی هماهنگ بوده است، اگرچه نظریه بازگشت به خویشتن به طور عملی در قیام امام خمینی(ره) نمودار شد، ولی در آثار علامه اقبال لاهوری و دکتر شریعتی نیز این اندیشه مشاهده می شود. ذهن مردم از قبل با ابن نظریه آشنایی داشته است و در شکل گیری این اندیشه، عملکرد اقبال حائز اهمیت است.

خودی اجتماعی آن قسم از خودیت است که بر زندگی اجتماعی انسان حاکم است و این هویت و شناخت فرهنگی یک فرد مسلمان است که سرچشمه آن توحید و نبوت پیامبر اکرم(ص) است و فرد مسلمان را با وحدت امت مسلمان پیوند می دهد. در اندیشه اقبال، اگر وجود فرد با پیکره ملت پیوند یابد، همانند قطره آبی است که به دریای بیکران می پیوندد.

بدین ترتیب هویت اسلامی به وجود آمد و این هویت آرزوی قلبی هر مسلمانی است. امروزه هویت اجتماعی ما همین هویت اسلامی است که زندگی ما و وجود ما را از دیگران متمایز می گرداند، این نشان شناختت ماست که به ما استقلال بخشیده است. در این رابطه یکی از صاحب نظران، قیاس زیبایی را به کار برده و می گوید: نسل جوان مشرق، از رسوم آداب سنتی و مذهبی و دینی به شکل معقول و اندیشمندانه استفاده کرده و پیوند خود را با جغرافیای طبیعی و تاریخی مشرق مستحکم کرده و براساس حقیقت خواهی هویت مشرقی خود را پذیرفته و موجودیت خود را به اثبات می رساند.

به این دلیل مذهب که یک جزء اساسی هویت، بلکه بنیاد کلی آن است، سایر رشته های هویت را با تاریخ آن پیوند می دهد و حیات هویت به شمار می آید. مذهب از عناصر استقلال شخصیت و خود اعتمادی و عامل شناخت هویت است، آنها (جوانان مشرق) به وسیله مذهب به وطن اجدادی خود بازگشته و از غربت و پریشان حالی رهایی می یابند.