صنایع دستی در ورطه فراموشی/ گره اشتغال در سرانگشت هنرمندان

به گزارش خبرنگار مهر، در هر نقطه ای از سرزمین ایران که پا بگذاریم، نمودهایی از فرهنگ و هنر اصیل ایرانی را می توان دید. هنرهایی که سرشت و ذوق پاک و زیبای انسان های این مرز و بوم آن را خلق می کند، اما چه بی رحمانه، آثار پرنقش و نگار و باارزش آنها آنچنان که باید در سبد خرید خانوار ایرانی قرار نگرفته و همچنان در بی مهری به سر می برد و اینجاست که این انسان های پرانگیزه و پرعشق و اندیشه، می مانند با آثاری که روی دستشان مانده است.

صنایع دستی و هنرهای سنتی هر منطقه بدون شک بخشی از میراث فرهنگی عظیم گذشتگان ماست و به عنوان آثار باقیمانده از فرهنگ اجدادی و سنتی سرزمین ما در دنیای ماشینی امروز قابل بحث و بررسی است.

امروزه صنایعی دستی ایران برای ماندن، در کشاکشی سخت با صنایع مدرن دست و پنجه نرم می کند، افت و خیزهایی دارد و علیرغم زیبایی و آسانی هستند جوانانی که در اوج بیکاری رقبتی برای خلق آثار هنری نیاکان خود نشان نمی دهند.

کوچک شدن روستاها و در بسیاری از موارد خالی شدن یک روستا از جمعیت به معنای آن است که هنر صنایع دستی همراه با خانه های روستایی رو به نابودی می روند.

وجود صنایع دستی در مناطق روستایی می تواند زمینه ساز جذب گردشگر به یک منطقه باشد، به طوری که در کنار رونق این نوع صنایع به دلیل جذب گردشگر، مشاغل بی شمار دیگری در مناطق روستایی ایجاد شود.

بالا بودن نرخ بیکاری به ویژه برای زنان این پرسش را در ذهن ایجاد می کند که چرا توان بالقوه ای که در کشور در زمینه های مختلف و به خصوص در زمینه صنایع دستی وجود دارد، به بالفعل تبدیل نمی شود؟

فعالیت 10 هزار هنرمند صنایع دستی در خراسان جنوبی

معاون صنایع دستی اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری خراسان جنوبی با بیان اینکه 75 رشته صنایع دستی در استان فعال است، اظهار داشت: حدود 10 هزار صنعتگر صنایع دستی در استان در رشته هایی غیر از دست بافته های داری و پرزدار فعالیت داشته که از این تعداد هفت هزار نفر در واحدهای کارگاهی و خانگی روستایی و عشایری و سه هزار نفر در واحدهای شهری مشغول فعالیت هستند.

انوری مقدم 95 درصد هنرمندان صنایع دستی استان را بانوان دانست و ادامه داد: سه هزار و 200 نفر از هنرمندان صنایع دستی از طریق صدور مجوزهای سه گانه کارت صنعتگری، اعلامیه تاسیس و پروانه تولید شناسایی شده اند.

جاجیم بافی، چادرشب بافی، حوله بافی، کرباس بافی، پلاس بافی، سفره آردی، گلیم پیچ، عروسک بافی، قلاب بافی، چلنگری، حصیر بافی، ترکه بافی، طراحی سنتی، قلمزنی، مشبک فلز، زیورآلات، محرق چوب، سوخت روی چوب، کنده کاری روی چوب، گره چینی، مشبک چوب، معرق چوب، منبت چوب، تراش سنگ های قیمتی و نیمه قیمتی، پاپیه ماشه، نگارگری، تذهیب و تشعیررا می توان از آثاری دانست که هنوز در بین دست های پرتوان هنرمندان استان نقش می بندد و هنوز هم هستند هنرمندانانی که هنر سرمه دوزی، ملیله دوزی، ابریشم دوزی، چشمه دوزی، ژوردوزی، آیینه دوزی، پولک دوزی، قیطان دوزی، مرصع دوزی، منجوق دوزی و یراق دوزی آنها زینت بخش پارچه ها شده و در گوشه ای از منزل شما درخشش یافته است.

هنرهای زیبای فراموش شده نیازمند حفظ و احیا هستند

هرچند صنایع دستی در زمره صنایع کوچک و زود بازده در جایگاه خاصی قرار گرفته و در برنامه سوم و چهارم توسعه به آن تاکید فراوان شده اما هنوز هم در کشاکش زمانه گاه به فراموشی سپرده شده و جای آجرکاری، رسمی بندی و مقرنس کاری بر دیوارهای منازل و حتی ادرات استان خالی است، مردمان همگام با زمانه لباس های زیبای محلی را فراموش کرده و گویی اثری از احرامی بافی، ابریشم بافی، برک بافی، سیاه چادربافی، نمدمالی، کلاه مالی، پای پوش های سنتی، سراجی سنتی، دواتگری، قفل سازی، علامت سازی، خراطی، اسپندبافی، سنگ تراشی، صحافی سنتی، ابریشم کشی و دباغی سنتی نیست.

صنایع دستی هنری با سرمایه گذار اندک اما موثر در اشتغال

انوری مقدم با اشاره به نقش صنایع دستی در توسعه اشتغال کشور ادامه می دهد: صنایع دستی و هنرهای سنتی با توجه به نیاز اندک برای سرمایه گذاری یکی از مهمترین راهکارهای ایجاد اشتغال در کشور است.

وی عجین بودن صنایع دستی با هنر، فراهم شدن محیط کار پرنشاط، پیشگیری از مهاجرت و ایجاد مشاغل کاذب  در شهرهای بزرگ، وجود مواد اولیه در دسترس و حفظ سنت های محلی را از مزیت های مشاغل صنایع دستی برشمرد و افزود: برنامه ریزی های بلند مدت و کوتاه مدت سبب شده تا علیرغم گستردگی استان و کمبود منابع مالی صنایع دستی از روند رو به رشدی برخوردار شود.

انوری مقدم با بیان اینکه صنایع دستی بومی استان با زندگی روزمره مردم عجین شده است، ادامه داد: صنایع دستی در استان بیشتر جنبه کاربردی داشته و با استقبال خوب مردم به مصرف داخل استان می رسد و حتی در صادرات نیز جای خوبی باز کرده است.

وی به حمایت از رشته های بومی و مزیت دار استان از جمله جاجیم بافی و حوله بافی در چند سال اخیر اشاره کرد و افزود: ایجاد اشتغال مولد و پایدار هم سو با بالابردن کیفیت و کمیت تولیدات سبب شده تا صادرات این اقلام به خارج از استان سالانه بیش از ده ها میلیون تومان فروش داشته باشد.

مشکلات همچنان سد راه ترقی در صنایع دستی

عدم دسترسی به بازار فروش مناسب، بالا بودن قیمت مواد اولیه و افزایش هزینه های تولید به سبب سنتی بودن فرآیند کار، ورود صنایع دستی مشابه خارجی با قیمت مناسب، مدگرایی و تغییر سلیقه بازار روز و عدم مطابت محصولات تولیدی صنعتگران با این موضوع، عدم بسته بندی تولیدات از جمله مشکلات هنرمندان در زمینه صنایع دستی است که معاون صنایع دستی اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری خراسان جنوبی به راه اندازی مراکز و تجهیز کارگاه های آموزشی، پرداخت تسهیلات به فعالان این عرصه، عقد تفاهم نامه های استانی با ادارات مرتبط، صدور مجوزهای سه گانه، آموزش رشته های هنری، برگزاری بازارچه های فروش فصلی محصولات و.... در راستای پررنگ شدن صنایع دستی استان اشاره می کند.

نبود گمرک تخصصی سد صادرات صنایع دستی در استان

انوری مقدم با بیان اینکه نبود گمرک تخصصی و صادرکننده محصولات در استان بر روند صادرات مستقیم تاثیر منفی داشته است، اذعان داشت: صادرات تولیدات هنری استان به صورت چمدانی و همراه با مسافر و یا از مبادی خروجی در دیگر استان های کشور انجام می شود.

 وی بیان داشت: صادرات انواع قالیچه های زمینی، گلیم و سفره آردی سبب شده تا سالانه 100 میلیون تومان عاید هنرمندان این رشته ها در استان شود.

انوری مقدم با تاکید بر حفظ و احیای صنایع دستی استان اظهار داشت: کسب مهارت وایجاد یک شغل هنری با توجه به کم هزینه بودن برای افراد جویای کار راه حل آسانی است که در این زمینه تسهیلات کم بهره تا سقف 30 میلیون ریال از سوی این اداره به متقاضیان ارائه می شود.

وی از صدور مجوز پروانه تولید برای مشاغلی که پس از یک سال موفق به تولید شوند اشاره کرد و افزود: شاغلان صنایع دستی در صورت دارا بودن شرایط لازم می توانند از خدمات بیمه ای نیز بهره مند شوند.

وی شاغل بودن در یکی از رشته های مصوب و کددار، دارا بودن گواهینامه مهارت حرفه ای از اداره کل فنی و حرفه ای، دارا بودن کارت صنعتگری معتبر و داشتن شرایط سنی 15 تا 50 سال را از جمله شرایط لازم برای استفاده از خدمات بیمه و تسهیلات برشمرد و گفت: متقاضیان در صورت پرداخت جریمه مازاد سنی تا 55 سال نیز می توانند از این خدمات بهره مند شوند.

هرچند مسئولان در خراسان جنوبی با برنامه ریزی های مناسب تا حدی از منسوخ شدن صنایع دستی جلوگیری کرده اند اما امید است با مدیریتی صحیح و کارآمد هنرهای سنتی از ورطه فراموشی خارج شوند و بتواند سهم خود را در اشتغال استان پیدا کند.

امید است دستانی که رو به کم توانی می روند باز قادر باشند تا با هنر خود آثار شگفت انگیزی را بر پهنه تاریخ وهنر و فرهنگ ایران بیافرینند و نسل های آینده همچنان پای بر جاجیم نهاده و آثار رودوزی های سنتی همچنان زینت بخش منازل باشد.