تمدن باستانی بر روی گسل بم/ تمدنی ناشناخته در حاشیه کویر لوت

به گزارش خبرنگار مهر، زمین لرزه بم هر چند خسارتهایی را برای این شهر به بار آورد اما از منظر دیگر فعالیتهای باستانشناسی را در این شهر تاریخی زنده کرد.

شهر بم علاوه بر ارگ تاریخی شهر که بیش از دو هزار سال قدمت دارد داشته های دیگری را نیز دارد که می توان به محوطه های باستانی اطراف ارگ، محوطه تاریخی خواجه عسکر و تمدنهای کشف نشده و سر به مهر گسل بم یا همان منطقه "افراز" اشاره کرد.

هر چند که پس از زمین لرزه توجه ویژه ای به ارگ تخریب شده بم شد و تمام سعی میراث فرهنگی بر مرمت این بنا متمرکز شد اما کمتر به سایر داشته های این شهر و تمدن کهنش توجه شده است.

از بیل کشاورزی تا محوطه تاریخی

بطور مثال محوطه تاریخی خواجه عسکر که در کناره رودخانه این شهر کشف شد زمانی سر از خاک برداشت که یک کشاورز در هنگام کشت و زرع بیل کشاورزی اش به آثار به جای مانده از این تمدن گیر کرد و درنهایت به کشف این محوطه باستانی انجامید و اشیاء کشف شده در نهایت به کرمان منتقل شد و دیگر خبری از کاوش در این محوطه و نتایج تحقیقات بر روی اشیاء کشف شده نشد.

حکایت محوطه گسل بم نیز که مسافتی معادل سه هزار مترمربع را به خود اختصاص داده و شواهد از تمدنی غنی و تاریخی در این منطقه به دست آمده هم به همین گونه است و در سایه ارگ قدیم بم تحقیقات در این منطقه نیز به کندی انجام می شود.

این درحالی است که منطقه تاریخی بم در حاشیه کویر لوت یکی از غنی ترین مناطق باستانشناسی ایران است که البته یکی از ناشناخته ترین مناطق باستانشناسی نیز باقی مانده است.

دشت بم منطقه ای حاصلخیز در حاشیه جنوبی کویر لوت است که با چند رودخانه سیرآب می شود و به وسیله کوههای سر به فلک کشیده جبالبارز محاصره شده که به اصلاح مردم محلی کوههای ده بکری می باشند.

آغاز طرح فراگیر محوطه گسل بم

قرار گرفتن در دامنه کوه این شهر را از پر آب ترین مناطق استان کرمان کرده است بطوریکه مردمانش با حفر قنوات گسترده در دل زمین آب را برای مصارف کشاورزی استحصال می کردند که همچنان این قناتها در حال فعالیت هستند.

با این وجود پس از زمین لرزه بم حرکتهای جدیدی در راه شناخت تمدن غنی بم آغاز شد و یکی از این طرحهای بررسی فراگیر محوطه گسل بم بود که همچنان نیز ادامه دارد.

حلقه ای دیگر از تمدن ناشناخته شرق ایران

آنچه که مسلم است بم از دیر باز به دلیل شرایط جغرافیایی چهار راهی بوده است بر سر تمدنهای مختلف و شهری بوده که بازرگانان و تجار کشورها برای داد و ستد به این شهر مراجعه می کردند و از تمدن و داشته های بسیار غنی برخوردار است.

محوطه افراز از مهمترین محوطه های تاریخی مربوط به دوران هخامنشی، اشکانی و ساسانی در استان کرمان است.

نکته قابل تامل اینکه تمدن گسل بم به نظر می رسد جدای از تمدن ارگ بم بوده است و خود داستانی دیگر دارد.

غنی کتشافات سطحی در این منطقه نشان می دهد که ضرورت دارد طرحی ملی در راستایی شناخت بیشتر مردمان این تمدن کهن صورت گیرد و حلقه ای دیگر از تاریخ ایران زمین گشوده شود.

کشف نیایشگاههای منحصر به فرد تاریخی

این درحالی است که طبق آخرین خبرها که طی هفته گذشته منتشر شد کارشناسان نیایشگاهی تاریخی را در منطقه افراز کشف کرده اند که به آئین کهن میترائیسم مربوط می شود.

محمد جودکی کارشناس میراث فرهنگی در این خصوص می گوید: این نیایشگاه طبق تحقیقات صورت گرفته مربوط به دوره اشکانی و زمانی بین هزار و 600 تا دو هزار و 200 سال قبل است.

وی تصریح کرد: تحقیق بر روی گسل بم از سال 83 و پس از زمین لرزه بم آغاز شده است و طبق اطلاعات به دست آمده محوطه گسل بم یکی از غنی ترین مناطق باستانی منطقه است که تا کنون ناشناخته مانده است و نیاز به ادامه تحقیقات و مطالعات میدانی و باستانشانسی دارد.

جودکی با اشاره به وسعت محوطه تاریخی افزود: برای به دست آوردن اطلاعات بیشتر در این خصوص نیاز به تحقیق و مطالعه و صرف زمان کافی داریم.

محمد قربانی باستانشناس در گفتگو با مهر در خصوص وضعیت محوطه تاریخی افراز می گوید: آنچه که گروه باستاشناسی حاضر در این منطقه کشف کرده اند نشان از وجود تمدنی بسیار غنی و قدیمی تر از تمدن دو هزار ساله ارگ بم در حاشیه دشت بم دارد.

وی افزود: این محوطه تاریخی بیش از سه هزار متر مربع است و برای اکتشاف آن به تعریف فصول مختلف باستانشناسی و صرف زمان و هزینه لازم نیاز است.

تمدن بم؛ از دو هزار سال تا شش هزار سال

وی گفت: آخرین داده های این منطقه نیز حکایت از این امر دارد که در این منطقه نیایشگاههای متعددی همراه با محراب کشف شده است که نیاز به مطالعات بیشتر دارند.

قربانی افزود: این کشف در نوع خود بی نظیر است و نشان از آئین پرستش در تمدن کهن این منطقه دارد.

این باستانشناس افزود: طبق تحقیقات انجام شده تمدن ارگ به در شش هزار سال قبل وجود داشته و در طول تاریخ بر استقرار های دوران قبلی افزوده شده است و درنهایت ارگ به به شکل کنونی تبدیل شده است که برای اکتشاف قدیمیترین سازه ها باید مطالعات گسترده علمی انجام شود.

آنچه که مسلم است استان کرمان سرشار از محوطه های باستانی دست نخورده و بکر است که کمتر مورد توجه به خصوص از لحاظ گردشگری قرار گرفته اند.

آنچه که بر محوطه های تاریخی و خارج شده از زیر خروارها خاک در جنوب کرمان در محوطه تاریخی "ارت" می گذرد دوستاداران میراث فرهنگی را به این فکر فرو می برد که آیا خارج کردن انها از زیر خروارها ها خاک و رها کردنشان بدون اینکه برنامه ای مشخص برای جذب گردشگر و ادامه فعالیتهای باستانشناسی وجود داشته باشد امری صحیح است.

از سوی دیگر این سوال نیز در ذهن بی جواب می ماند که سرانجام محوطه تاریخی "هنزاف" که گفته می شود از سرشاخه های تمدن ارت محسوب می شود و در حال فرو رفتن به زیر آب سد هنزاف است چه شده است.