دکتر مصطفی عباسی مقدم، عضو هیئت علمی دانشگاه کاشان در گفتگو با خبرنگار مهر در مورد علل شکل گیری شایعه در جامعه گفت: انسانها نیازمند تبادل اطلاعات هستند و معمولا به سخنان و خبرهایی که از یکدیگر می شنوند اعتماد می کنند. این اصل عمومی در همه جوامع است و در جامعه اسلامی باید شدت بیشتری داشته باشد و اعتماد عمومی بین آحاد جامعه و نهادهای مختلف به صورت متقابل وجود داشته باشد.
وی با بیان اینکه آیات قرآن مؤمنان را اعضای یک جامعه به هم پیوسته و از پیکر واحد و منسجمی می داند، افزود: این جامعه به هم پیوسته باید نسبت به همدیگر اعتماد داشته باشند و ضمنا نسبت به شرایط همدیگر و مشکلات و دردها و خوشیهای همدیگر حساس باشند. بنابراین لازمه چنین جامعه ای اعتماد متقابل بین همه اجزا و اعضاء است، منتها گاهی اوقات در اثر عوامل و شرایطی که می تواند شرایط اخلاقی و ویژگی ها و خصوصیات اخلاقی افراد جامعه باشد شایعه ایجاد می شود.
این محقق و نویسنده کشورمان اظهار داشت: گاهی در اثر شرایطی ویژگی ها و صفات ناپسند اخلاقی بر جامعه حاکم می شود. در بخشی از جامعه به خاطر بدآموزیهایی شایعه پراکنی به وجود می آید، مثلا گروهی از نخبگان جامعه و گاهی شرایط سیاسی، فضایی را ایجاد می کند و گاهی سایر عوامل مانند اختلاف جمعیتی با جمعیتها و جوامعی که ممکن است صفات دیگری داشته باشند شرایطی را فراهم می کند تا جامعه مستعد شایعه پراکنی شود.
مشاور قرآنی معاونت فرهنگی نهاد نمایندگی مقام معظم رهبری در دانشگاه ها تأکید کرد: خلاصه اینکه ممکن است عوامل مختلف بیرونی و درونی موجب تغییر شرایط و ایجاد ویژگی های جدید مثل بی اعتمادی و دروغ گویی و صفات مشابه آن شود، این شرایط مجموعا باعث می شود که افراد به همدیگر اعتماد نداشته باشند و فضای تبادل نظر و تعامل بین مردم و آحاد جامعه فضای پر از بی اعتمادی شود. نتیجه چنین فضایی رواج عنصر و پدیده ای است بنام شایعه.
نویسنده «جلوه های تربیت و تبلیغ درسیره پیامبر اعظم(ص)» تصریح کرد: وقتی کسی خبری را به دیگری و جمعی می دهد آنها در فرض اول باید آنرا بپذیرند و اتفاقا جالب است که قرآن در این زمینه می فرماید: اگر کسی برای شما خبری آورد و فقط بررسی کردید و دیدید که فاسق نبود، یعنی فرد بدکار و گناهکاری نبود که گناهکاری برایش عادی شده باشد در این صورت سخن او را بپذیرید؛ مگر اینکه خلافش ثابت شود. هر انسانی ممکن است در خبرش خطایی کرده باشد یا دروغ بگوید یا نفاق بورزد. پس قرآن اصل را بر این گرفته که جامعه نسبت به همدیگر اعتماد دارند و در گفتارشان با دیگران راست می گویند. وقتی که این اعتماد خدشه دار شد افراد می آیند مطالب و اخباری را منتشر می کنند اعتمادی بین افراد جامعه نیست و منجر به بروز شایعه می شود.
وی با تأکید بر اینکه وقتی بی اعتمادی در جامعه زیاد شد، آنچه بین مردم رواج پیدا می کند شایعه است، اذعان کرد: آن وقت اینجا چه سخنانی از طرف افراد موثق بیان شود و چه سخنانی که از طرف افراد غیر موثق گفته شود با هم مخلوط می شود و سخنان درست و نادرست، حقیقی و غیر حقیقی با هم مخلوط می شوند و لذا در این شرایط تشخیص صحت و سقم اخبار کار دشواری می شود به خاطر بی اعتمادی.
عباسی مقدم با بیان اینکه مهمترین علت و زمینه ساز شایعه بی اعتمادی بین مردم است، گفت: چون اگر بی اعتمادی نباشد خواه ناخواه افراد یا اعتماد دارند به تعداد زیادی از افراد جامعه، اما تعداد محدودی از افراد جامعه ممکن است به خاطر سابقه نامطلوبش ممکن است اعتماد نداشته باشند و لذا به سخنان آنها اهمیتی ندهند که در این صورت شایعه هم اصلا به وجود نمی آید چون از اول می دانند که سخن این افراد بی اعتبار است، لذا به سخن او اهمیت نمی دهند ولی وقتی که بی اعتمادی ایجاد شد در چنین شرایطی هیچ کس نمی تواند سخن دیگری را باور کند و یقین پیدا کند، لذا آنچه که افراد از یکدیگر نقل می کنند تماما شایعه است.
نویسنده کتاب «اسوه های قرآنی و شیوه های تبلیغی آنان» با اشاره به اینکه یک عامل دیگر که باعث بروز و گسترش شایعه می شود فضای فشار و خفقان در بعضی جوامع است که اطلاع رسانی صحیح از طریق نهادها و رسانه های مسئول صورت نمی گیرد، اظهار داشت: در این صورت نهادهای غیر رسمی عهده دار خبررسانی می شوند، مثلا فرض کنید در یک جامعه ای افراد و نهادهای مشخصی با مسئولیتهای ویژه با برچسب مشخص مسئولیت اطلاع رسانی به مردم را دارند. اگر این اطلاع رسانی خوب صورت نگیرد افراد جامعه به نهادهای غیر مسئول و کاذب و دروغین که از خلأ اطلاع رسانی استفاده می کنند روی می آورند که این امر باعث بروز شایعه می شود، چون چیزی که نهادهای غیر رسمی گفته باشند شایعه است چون مردم جامعه نمی توانند به آنها اطمینان کنند و نه می توانند از این خبر بگذرند.
عضو شورای هماهنگی فعالیتهای قرآنی دانشگاههای کشور تأکید کرد: بالاخره در عصر اطلاعات و تبادل افکار و اندیشه ها طبعا اطلاع رسانی فقط در داخل مرزهای کشور صورت نمی گیرد تبادل اطلاعات در سطح جهانی انجام می شود و لذا دستگاه های تبلیغی و اطلاع رسانی دنیا می توانند در حوزه های مختلف خوراک خبری به مردم بدهند. پس گاهی اوقات عامل بیرونی به شایعات دامن می زند و راه چاره این است که اطلاع رسانی داخلی را تقویت کنیم و نیاز مردم را برطرف کنیم تا نیازی به خبر از بیرون از مرزها وجود نداشته باشد.
نظر شما