رابطه مادر و کودک و بازتاب آن در بزرگسالی

کودک تا یک سالگی بیش از هر کسی پایبند و وابسته به مادرش است و او را تنها تکیه گاه مطمئن خود می‎داند. کودک در این سن علیرغم شناخت محیط اطراف خود که شخصاً تمامی مراتب زندگی را تجربه کرده و می‏شناسد بیش از هر چیزی به «حس اعتماد» احساس نیاز می‏نماید و آن را تنها در وجود مادر می‏یابد. همین نیازمندی احساسی از سوی کودک و صداقت حفاظت و مراقبت در رفتار مادر می‏تواند در نخستین سال زندگی رابطه بسیار نیرومندی را میان مادر و کودک برقرار نماید که به رابطه عاطفی عمیق معروف است.

همین رابطه، سنگ زیر بنای تمامی تحولات و رشد احساسی- عاطفی کودک را تشکیل می‏دهد. پیش از آن که دنیای ذهنی کودک شکل بگیرد او با کمک احساس خویش دنیای خارج را می‏شناسد. لذا اگر کودک در همان سن یک سالگی نتواند رابطه مستحکمی با مادر خویش برقرار نموده و یا مادر در پاسخگویی به نیازهای احساسی کودک ناتوان بوده و بی اهمیت بداند، کودک در شناخت محیط خویش و دنیای خارج با مشکلاتی مواجه گردیده و مفاهیم زندگی و روابط میان انسانها را به سختی و یا به کندی درک خواهد کرد.

زمانی که روان شناسان و مراقبان بهداشت توصیه کرده و ادعا می‏نمایند که تغذیه کودک به وسیله شیر مادر بهترین گزینه‏هاست، درواقع می‏خواهند این امر را ثابت نمایند که مادر در هنگام شیردادن و به آغوش فشردن فرزندش، علاوه بر این که نیاز جسمی و رشدی (شیر) او را تأمین می‏نماید، از سویی نیازهای احساسی کودک را برآورده کرده و سبب رشد عاطفی و احساسی او می‏شود. همین حالت باعث می‏شود که رشد احساسی در کودک تحریک شده و به خوبی به مسیرش ادامه دهد. البته گرمای مطلوب تن مادر و بوی وی نیز یکی دیگر از عوامل آرامش بخش کودک بوده و نیازهای احساسی وی را تضمین می‏سازد.

به همین خاطر نقش مادر در نخستین سال تولد کودک بسیار مهم بوده و مسیر درست اجتماعی شدن ، شناخت از محیط اطراف و پاسخگویی در برابر احساسات را هموار می‏سازد. البته تغذیه‏ای که به وسیله شیرمادر صورت گرفته و کودک به طور مستقیم از مادر منبع غذاییش را تأمین می‎نماید، خودش سهم عمده‏ای در شکل‏گیری شخصیت کودک تأثیر می‎گذارد. کودک در زمان مکیدن پستان مادر، احساسات پاک و نیازمندی خویش رابه مادر ثابت کرده و مادر نیز ناخواسته احساس او را درک می‏کند و آرامش لازم را در شیر دادن کسب می‏کند.

چه بسا در تجربه‏های عملی خویش درک کرده‏‏ایم که مادر به هیچ چیز اهمیت نمی‏دهد با دادن کودکش به بغل وی و شیر دادن به کودک، چنان حالت آرامشی کسب می‏کند که گویی همان زن دیوانه نیست. درواقع در شیردادن نوعی معامله و داد و ستد احساسی-عاطفی میان مادر و کودک برقرار شده و احساس می‏نماید که به واقع موجودی با تمام وجود به او نیازمند و متکی است و به راستی دوستش دارد همین احساس باعث می‏شود که نطفه احساسات پاک در مادر ایجاد شود و همین احساس در سیستم بدنی وی اثر نموده و از طریق شیردادن به کودک نیز انتقال می‏یابد.

غریزه مادرانه در شیردادن بیدار شده و او را به وظایفش آشنا می‏کند و همین بیداری و درک وظیفه منجر به برخی اعمال و کارکردهای فیزیولوژیکی در مادر می‏شود که در این امر تأثیر ترشحات غده پرولاکتین از اهمیت بسزایی برخوردار است. این غده علاوه از این که باعث می‏شود شیر زیادی در پستان مادر تجمع یابند که منجر به احساس علاقه زیاد مادر به فرزند می‏شود به طوری مادر در چنین حالتی همیشه به دنبال فرزندش است و دوست ندارد از او جدا بماند. مدام دلش برای فرزندش تنگ می‏شود و علاقه‏اش چنان افزایش می‏یابد که تنها با بودن در کنار کودک و به آغوش کشیدن او احساس آرامش می‏یابد.

البته با این که ادعا می‏شود بیش از 80 درصد زمینه‏های ارتباطی میان مادر و کودک مبتنی بر تأثیرات روانی و احساسی درونی و غریزی و رفتارهای درونی نمی‏تواند با آموزش‏ها و یا تلقینات دگرگون شوند ولی به سهم خود در تقویت و باز شناخت و وظایف غریزی و درونی به عنوان امر مهم تلقی می‏گردند. تغذیه کودک و یا یا نگهداری از آن احساس غریزی است که مشابه همین قضیه در سایر جانداران نیز وجود دارد که در اصطلاح علمی به آن «نقش پذیری» می‏گویند. وقتی جوجه اردک‏ها سر از تخم بیرون می‏آورند سریعاً خود را زیر مادر مخفی می‏نمایند برقراری رابطه عاطفی در میان مادر جوجه‏ها باعث می‏شود که جوجه اردک‏ها در هر کاری از مادر تقلید نمایند.

لذا همین قضیه در انسان نیز مصداق می‏یابد به طوری که فرزند انسان علاوه از رابطه غریزی، تا حدودی تحت تأثیر برداشت‏های ذهنی و عقلی نیز قرار گرفته و هر آنچه که مادر در ابتدای کودکی به فرزندش انتقال دهد. بازتاب آن در سال‏های بزرگسالی مشخص می‏شود.