"تقوا" سلاح خروج از فتنه ها/ هر کسی خودش بالاترین دشمن خودش است

تقوا و طهارت تاثیرات زیادی دارد که ازجمله درعواطف و احساسات است که آن را لطیف‎تر می‎کند. آدم با تقوا که خود را از پلیدی‎ها و کارهای زشت و کثیف، از ریا و تملق دور نگه داشته، ساخت ضمیر خود را پاک نگه داشته، عزت و مناعت و آزاد منشی خود را حفظ کرده، توجهش به معنا بوده نه ماده، چنین شخصی نوع احساساتش با احساسات یک آدم غرق در فحشاء و پلیدی و غرق در مادیات یکی باشد، مسلماً احساسات او عالیتر و رقیق‏تر و لطیف‎تر است، تأثرات او در مقابل زیبایی‏های معنوی بیشتر است، دنیا را طور دیگری و با زیبایی دیگری می‎بیند.

گاهی این مسئله طرح می‏شود که چرا دیگر شعرایی مثل سابق پیدا نمی‎شوند؟ چرا دیگر، آن لطف و رقّت که مثلاً در گفته‎های سعدی و حافظ است امروز پیدا نمی‏شود؟ و حال آنکه همه چیز پیش رفته و ترقی کرده، علم جلو رفته و افکار ترقی نموده، دنیا از هر جهت، پیش رفته است وقتی که شخص توجه بیشتری به تقوا و معنویت داشته باشد، اسیر دیو خشم و شهوت نباشد، آزادگی و وارستگی داشته باشد، مطلب دیگری است که آدم پلید و آلوده هر قدر اندازه هوشی و ذکاوتش زیاد باشد از درک لطف‎های معنوی و روحی عاجز است و نمی‎تواند آن طور معانی لطیف و رقیق که در سخنان بعضی دیده می‎شود ابداع کند.

تقوا و پیروزی بر شداید

اما اثر دیگر تقوا، که قرآن کریم می‏فرماید "و من یتّق الله یجعَل لَه و مخرجاً" هر کس که تقوای خدا داشته باشد، خداوند برای او راه بیرون شدن از سختی‏ها و شداید را قرار می‏دهد. همچنین می‎فرماید: و من یتّق الله یجعل له من امره بسرا؛ً هر کسی که تقوای الهی داشته باشد، خداوند یک نوع سهولت و آسانی در کار او قرار می‎دهد.

مضیقه‎ها و تنگناهایی که برای انسان پیش می‎آید و سختی‎هایی که انسان در آن سختی‎ها واقع می‎شود دو نوع است: یک نوع مضیقه‏هایی است که اختیار و اراده انسان هیچ گونه دخالتی در آنها ندارد، مثل اینکه سوار هواپیما می‏شود و هواپیما دچار اشکال می‎ شود و یا سوار کشتی است دریا طوفانی می‏شود و خطر غرق شدن وجود دارد و امثال این شدتها و گرفتاری‏هایی که برای هر کسی ممکن است پیش بیاید. بدون آنکه قابل پیش بینی و اراده و اختیار انسان در آن دخالت داشته باشد و نوع دیگری از ابتلاها و مضایق و گرفتاری‎ها آنهاست که اراده و اختیار انسان در اینکه وارد آن گرفتاری‏ها بشود و یا نشود و اگر وارد شد چگونه خارج شود دخالت دارد، به تعبیر دیگر گرفتاری‎های اخلاقی و اجتماعی.

پس در اینجا دو مسئله پیش می‏آید: یکی تأثیر تقوا در نجات انسان از گرفتاری‎های نوع اول و دیگر تأثیر تقوا در نجات از گرفتاری‏های نوع دوم. جمله‏ای است در نهج البلاغه که می‎توان آن را به منزله تفسیر این مطلب تلقی کرد که منظور، نجات از گرفتاری‏های نوع دوم است. در خطبه 181 می‎فرماید: بدانید که هر که تقوای الهی داشته باشد، خداوند برای او راه بیرون شدن از فتنه‏ها و نوری به جای تاریکی قرار می‏دهد.

فتنه‏ها همان ابتلائات سوء و گرفتاری‏های اخلاقی و اجتماعی است. گرفتاری‎های نوع اول نادر الوجود است. عمده گرفتاری‏ها و شداید و مضایقی که برای انسان پیش می‏آید و زندگی را تلخ و شقاوت آلود می‎کند و هرگونه سعادت دنیوی و اخروی را از انسان سلب می‎کند همین فتنه‏ها و ابتلائات سوء و گرفتاری‏های اخلاقی و اجتماعی است. با توجه به اینکه منشأ بیشتر گرفتاری‏های هر کسی خود اوست و هر کسی خودش بالاترین دشمن خودش است و هر کسی سرنوشت خود را تعیین می‎کند. غالب رفتارهای هر کسی با خودش خصمانه است.

سلاح تقوا در زندگی خیلی مؤثر است، در اینکه انسان را از فتنه‎ها دور می‎کند و به فرض اینکه در فتنه واقع شد تقوا او را نجات می‎دهد. به همین دلیل که تقوا اثر اول یعنی روشن بینی و ازدیاد بصیرت را به دنبال خود دارد، اثردوم یعنی نجات از مهالک و مضایق را دارد و گرفتاری‎ها و شداید در تاریکی پیدا می‎شود، تاریکی غبار معاصی و گناهان و هواها و هوسها وقتی که نور تقوا پیدا شده را از چاه تمییز داده می‎شود و انسان کمتر گرفتار می‎شود و اگر گرفتار شد در روشنی تقوا بهتر روزنه بیرون رفتن را پیدا می‎کند.