آداب کاسبی در اسلام؛ از کم فروشی نکردن تا صداقت و انصاف

کم کم به ایام نوروز نزدیک می شویم، بازار شلوغ می شود و خرید و فروش ها افزایش می یابد. مناسب است در این فضا کمی به اخلاق کاسبی و تجارت در نگاه اسلامی پرداخته شود. یکی از راه های معیشت اقتصادی که از اولین لحظات زندگی اجتماعی انسان معمول بوده تجارت است. از بهترین طرق معیشت در اخبار و احادیث تجارت معرفی شده که به معنای داد و ستد و بیع و شراء می باشد. خداوند در سوره نساء ایه 29 می فرماید: ای کسانی که ایمان آورده اید اموال یکدیگر را از راه نامشروع نخورید. مگر این که تجارتی با رضایت شما انجام گیرد.

بازار در عین حالی که می تواند محلی برای راه انداختن امور مردم و کسب رضایت خدا از این طریق باشد همچنین می تواند کانونی مناسب برای تحرک و رفت و آمد ابلیس و شیاطین باشد که در این محل می تواند به مقاصد پلید خود برسد

البته هر کس که آداب بازار را مراعات کند و بازار و کسب آن را جز برای آخرت نخواهد، نه تنها بازار برای او شیطانی نمی شود، بلکه راه وصول او به کمال را همواره می سازد و بر عکس برای کسی که زرق و برق دنیوی آن را از یاد خدا و آخرت غافل کرده باشد و دچار غفلت و گمراهی شود جایگاهی شیطانی است. اسلام به تجارت بهای فراوان می دهد و حتی کمال و نقصان عقل را بدان مشروط می کند، ولی از سویی دیگر محل تجارت را مذمت می نماید. بازار و تجارت خود آدابی دارد که به بخشی از این آداب اشاره می کنیم:

کم فروشی نکردن

لازم است که فروشنده ترازو را به نفع مشتری سنگین نماید و در این زمینه در آیات و روایات از مسئله صرفا اخلاقی و انسانی فراتر رفته است. در سوره مطففین آیات 1 تا 3 خداوند می فرماید: وای بر کم فروشان آنان که وقتی برای خود پیمانه می کنند حق خود را به طور کامل می گیرند و چون برای دیگران وزن می کنند کم می گذارند.

حلال و حرام

حرام و حلال در بازار به هم نزدیک است. سود و منفعت و آن که حلال و حرام خداوند را نداند، ندانسته در معصیت و یا حداقل در شبهات گرفتار می شود و هر فرد باید اول آشنایی با احکام تجارت را داشته باشد و سپس به تجارت بپردازد.

فسخ معامله

هنگامی که یکی از موجبات فسخ وجود داشته باشد با درخواست کسی که حق فسخ دارد معامله فسخ می گردد. موجبات فسخ معامله که اصطلاحا حق خیار نامیده می شوند. مواردی چون  تدلیس، شرط قبلی، معیوب بودن کالا، غبن و ضرر غیر قابل پذیرش یک طرف و موارد دیگر می تواند باشد.

در آموزه های اسلام سفارش شده که کاسب یا فروشنده کالایی را که خریدار پس می آورد بگیرد و پولش را برگرداند، البته مشتری هم باید کالا را با شرایطی که خریده برگرداند و مدت زمان زیادی از مبامله نگذشته باشد.

چانه زدن

یکی از مواردی که در معامله اثرات خوبی دارد چانه زدن است، چرا که این امر باعث پایدار شدن آن می شود و احتمال مغبون شدن یکی از طرفین را می کاهد.

مساهله

سخت گرفتن در معامله در آیات و روایات بسیار مورد نکوهش قرار گرفته شده مستحب است خریدار و فروشنده در بیع و شراء مسامحه و مساهله نمایند.

انصاف

در اسلام سفارش شده که کاسب باید منصف باشد و سود خود را پایین بگیرد. انصاف کاسب، سود پایدار او را درپی دارد و مشتریان را در بلندمدت جذب او می کند. کاسب نباید از شرایط خاص بازار یا مشتری مثل ایام شلوغ یا ناآگاهی مشتری نباید سوء استفاده کند.

مردمداری و صداقت کاسب

کاسب باید خوش اخلاق و مردمدار باشد و با روی خوش با مشتری روبرو شود. صداقت کاسب و متوسل نشدن به قسم و سوگند برکت کسب و تجارت را افزایش می دهد و باعث رونق تجارت می گردد.

هر کاری تجربه و آداب خود را می طلبد و در تجارت هم فرد باید به عنوان یک انسان و مسلمان وقتی که وارد بازار تجارت می شود به اسلوب تجارت واقف باشد که خدای ناکرده هوی نفس بر او چیره نگردد که موجب هلاکت خود در دنیا و آخرت شود و در دو عالم نادم نگردد.