قناتهای همدان مرگ را به نظاره نشسته اند/چاه های غیرمجار قناتها را می بلعند

به گزارش خبرگزاری مهر، ايرانيان باستان براي بهره برداري بهتر از زمين هاي موجود در دشت ها که به علت نبود آب بدون استفاده مانده بود، دست به ابتکاري زدند که باوجود گذشت هزاران سال هنوز هم در نوع خود در جهان بي نظير است و از شگفتي هاي عرصه عمران و کشاورزي به شمار مي رود.

پژوهشگران به اتفاق معتقدند که بهره برداري از قنات ابتدا در ايران صورت گرفته و در دوره هخامنشي توسط ايرانيان به عمان، يمن وکشورهاي شاخ آفريقا نيز راه يافت و سپس مسلمانان آن را به اسپانيا منتقل کردند.

هم اکنون قديمي ترين کاريزها در ايران، افغانستان و تاجيکستان وجود دارد و طبق آمار يونسکو 60 درصد قنات هاي موجود در 35 کشور جهان متعلق به ايران است و بيشترين قنات هاي کشورمان نيز به ترتيب در استانهاي خراسان رضوي - خراسان جنوبي يزد - اصفهان - مرکزي - کرمان و همدان قرار دارد.

در ايران در مجموع حدود 40 هزار قنات با 272 هزار کيلومتر کانال کشي و آب دهي بيش از هشت ميليارد مترمکعب در سال شناسايي شده که اين رقم در استان همدان دو هزار و 800 قنات با 680 کيلومتر طول و آب دهي 220 ميليون مترمکعب در سال است.

شش و نيم درصد قنات هاي کشور در استان همدان قرار دارد

به بيان ديگر شش و نيم درصد قنات هاي کشور در استان همدان قرار دارد.

قنات در واقع مجرايي است زير زميني که آب را از بالادست به پايين دست بويژه مناطق کم آب منتقل مي کند و اين سيستم بويژه در محل هايي که با کم آبي مواجه است بسيار کاربرد دارد.

بهره گيري از اين شيوه آبياري در طول هزاران سال توانست به کشاورزي و دامداري رونق ويژه اي ببخشد و پيدايش و رواج اين ابتکار جديد که کاريز يا قنات ناميده مي شد و استفاده از آبهاي زيرزميني را براي دامداري بويژه کشاورزي ممکن ساخت باعث شد که کشاورزي و دامداري به طرز قابل توجه اي گسترش يابد.

به گفته آقاي انصاري يکي از کارشناسان بخش کشاورزي بهترين روش براي بهره برداري کم هزينه، دائم، آسان و ارزان از آبهاي زيرزميني استفاده از قنات است که متاسفانه با بهره برداري بي رويه از آبهاي زيرزميني از طريق چاهاي عميق و نيمه عميق بخصوص در 40 سال اخير شاهد کاهش آبهاي زيرزميني هستيم.

مديرآب و خاک و امور فني سازمان جهاد کشاورزي همدان نیز با اشاره به اهميت و ضرورت نگهداري و لايروبي قنوات معتقد است: لايروبي قنات ها از اهميت ويژه اي برخوردار است چراکه آب قنات دائمي و در مقايسه با آبي که از چاه استخراج مي شود ارزانتر است.

محمود فیروزفر گفت: استخراج آب از قنات بدون استفاده از انرژي و وسائل مکانيکي صورت گرفته و وابستگي به سوخت هاي فسيلي و ساير منابع انرژي ندارد که اين از مهم ترين ويژگي قنات ها محسوب مي شود.

قنات به عنوان آثار باستاني و تاريخي در جذب گردشگر موثر است

محمدي يکي از کارشناسان گردشگري نیز معتقد است قنات به عنوان يکي از آثار باستاني و تاريخي مي تواند در جذب گردشگر موثر باشد که اين مهم با همکاري سازمان جهاد کشاورزي و اداره کل ميراث فرهنگي قابل تحقق است.

ميرزايي کارشناس ارشد هنر و معماري نیز مي گويد بررسي زواياي معماري و هنري استفاده شده در ساخت اين کاريزها مي تواند نشان دهنده قدمت و غناي فرهنگ و تمدن ايران باشد.

موسايي از کشاورزان منطقه رزن هم توانسته در کنار بهره مندي از قنات در بخش کشاورزي، در مسير عبور قناتها ماهي نیز پرورش دهد و به اصطلاح با يک تير دو نشان بزند و هم محصولات کشاورزي و هم بچه ماهي و ماهيهاي پرواري توليد کند.

با وجود مزايايي که ذکر آنها رفت اما متاسفانه به نظر مي رسد تلاش هايي که تاکنون براي مرمت و بازسازي اين قنات ها صورت گرفته کافي نيست و مسئولان باید بااختصاص بودجه هاي مناسب قدم مناسب تري در اين زمينه بردارند تا چه بسا اين کم توجهي قنات ها را در معرض تخريب و نابودي قرار ندهد.

مديرآب و خاک و امور فني سازمان جهاد کشاورزي استان همدان مي گويد: از تعداد قنات هاي موجود در استان همدان حدود 250 قنات نيازمند مرمت و بازسازي ضروري است که مرمت اين تعداد قنات نيازمند حدود 10 ميليارد تومان اعتبار است.

ميزان بودجه اختصاص يافته به لایروبی قنوات همدان دو درصد بودجه پارسال بود

فيروزفر با اشاره به اينکه هر ساله حدود 200 قنات لايروبي مي شود، گفت: در سالجاري ميزان بودجه اختصاص يافته براي اين کار بسيار کم بود و حدود دو درصد بودجه پارسال بود که اين ميزان بودجه فقط براي مرمت و لايروبي سه يا چهار قنات کافي بود.

وي معتقد است: لايروبي هر متر قنات 200 هزار ريال، کول گذاري هر متر 500 هزار ريال و هزينه نوکني و کول گذاري نيز بين 800 تا يک ميليون ريال است.

فيروز فر البته به اين نکته نیز اشاره مي کند که در سالهاي اخير بسياري از قناتها کم آب شده اند و علت آن هم به خشکسالي، حفر چاههاي غيرمجاز در اطراف قنوات و برداشت بي رويه از چاههاي مجاز باز مي گردد که بايد در اين زمينه ها برنامه ريزي شود.

مديرعامل شرکت آب منطقه اي استان همدان نیز مي گويد: با توجه به خشکسالي و کم آبي در سالهاي گذشته و همچنين نبود دسترسي دايم به آبهاي سطحي استفاده از منابع آبهاي زير زميني در بخش هاي کشاورزي شرب شهري و روستايي و صنعت هميشه يکي از مهم ترين راهها بوده و برداشت بي رويه از اين منابع باعث کاهش آب دهي دشت هاي استان و در نهايت خشک شدن تعداد زيادي از چشمه ها و قنوات در سالهاي اخير شده است.

علی کمندانی گفت: براساس آمارهاي سازمان جهاد کشاورزي و شرکت آب منطقه اي استان همدان، بيش از 90 درصد آب اين استان در بخش کشاورزي مصرف مي شود که اين ميزان از منابع آبهاي زير زميني تامين مي شود.

وی افزود: در حال حاضر ميزان متوسط دبي قنوات در استان همدان 4 و 4دهم ليتر در ثانيه است.

حفر چاههاي غير مجاز در حريم قنات از دلايل کاهش آب دهي آن است

وی کمبود بارش باران و برف، لايروبي نکردن به موقع قنوات توسط بهره برداران و حفر چاههاي غير مجاز در حريم قنات را از دلايل کاهش آب دهي و خشک شدن آن عنوان کرد.

وی ادامه داد: يکي از مشکلات عمده قنات هاي استان همدان حفر چاههاي عميق و نيمه عميق به ويژه در دشت هاي فامنين کبودر آهنگ و قهاوند است که منابع آبهاي زير زميني را دچار خطر جدي کرده است بطوري که تنها در دشت کبودرآهنگ 750 چاه حفر شده که بسياري از چشمه ها و قنات ها ي اين مناطق از بين رفته، در حالي که در گذشته به دليل بالا بودن منابع زير زميني بيشترين قنات هاي استان همدان به اين دشت ها اختصاص داشت.

وی گفت: براي مقابله با حفر چاههاي غير مجاز در استان همدان طرح تعيين تکليف چاههاي آب بدون پروانه بهره برداري تصويب شده که براساس آن براي چاههايي که تا قبل از سال 85 حفاري شده اند مجوز صادر مي شود.

وی گفت: طبق آمار شرکت آب منطقه اي استان همدان تعداد کل چاههاي فاقد پروانه کشاورزي پيش از سال 85 که آمار برداري و شناسايي شده دو هزار و 345 حلقه است.

فقر منابع آبهاي زير زميني و خشک شدن بسياري از قنات ها يا کاهش آبدهي آنها موجب شده در چند سال اخير احيا و بازسازي قنات ها به دليل استحصال آب براي مصارف شرب و کشاورزي و دامپروري مورد توجه مسئولان قرار گيرد.

 به عقيده کارشناسان قنات ها به دليل اينکه در سفره هاي آبهاي زير زميني کم عمق استفاده مي شوند و اين منابع نيز با بروز خشکسالي و کم آبي در سالهاي اخير غني نشده اند داراي نوسان زياد و کاهش آبدهي هستند، از طرفي بهره گيري از چاههاي کشاورزي نيز سالانه چندين ميليون ريال هزينه برق و سوخت هاي فسيلي براي پمپاژ آب از اعماق زمين را به دنبال دارد بنابراين لايروبي قنات ها از اهميت زيادي برخوردار است.

در صورتي که لايروبي ها به موقع انجام نشود کل قنات ريزش کرده و از بين رفته و ديگر آبي از آن خارج نمي شود و در برخي مواقع خرابي در قنات ها به گونه اي است که احياء مجدد آن غير ممکن يا به لحاظ اقتصادي مقرون به صرفه نيست.

به نظر ميرسد که بايد قناتها اين سرمايه هاي ملي که نتايج دسترنج آبا و اجدادي ما طي قرون گذشته است و جزئي از تاريخ و گذشته ما به شمار مي آيند جدي ترازگذشته مورد توجه قرارگيرند، چه بسا يک حساب و کتاب سرانگشتي و نگاه جديد و عميق تري به اين دست ساختهاي بشري به ما اين نکته مهم را بياموزد که حفظ و نگهداري اين قناتها در مجموع نسبت به بهره گيري ازشيوه هاي جديد پرهزينه، غيربومي و بعضا ناکارآمد، به صرفه تر وکم هزينه تر باشد.