به گزارش خبرنگار مهر: سوزن دوزی هنر ارزنده ای است که در بلوچستان با نور دیده چشمان زنان و سوزن شکل می گیرد و در زمره یکی از اصیل ترین و جالب ترین صنایع دستی کشور به شمار می رود.
سوزن دوزي یا «سوچن دوزي» يا همان بلوچ دوزي در ميان اقوام بلوچ هنري اصيل و ريشه دار است كه با طبيعت لطيف و صميمي زن بلوچ آميخته شده است و تلفيقي از رنگ هاي خالص و طبيعي و نقش آرام طبيعت است.
در سوزن دوزی، نخ، پارچه و سوزن تنها ابزار مورد نیاز برای آفرینش هنری تحسین برانگیز است. سوزن دوزان به طور معمول برای تولید محصولات پر کار در قطعات کوچک از پارچه های پنبه ای پاکستانی یا پارچه گاندی ایرانی به دلیل نازک و ریز باف بودن استفاده می کنند.
به طور معمول سوزن دوزان به طور مستقل به تولید محصول می پردازند و در صورت کار گروهی پس از پیاده کردن طرح کلی، هر زن یا دختر سوزن دوز یک رنگ را به طور کامل سوزن دوزی می نماید و برای قسمت بعدی و استفاده از رنگ دیگر محصول را به هنرمند بعدی می سپرد.
تمام کساني كه دراين هنر ايفا نقش مي كنند زنان هستند، زنان بخوبي ارزش آن را درك كرده واز همان سنين پايين ( 4 و7سالگي ) با اين حرفه آشنا مي شوند . وبه وضوح سهم آن را در زندگي خود مي يابند و به درستي مي بينند كه چگونه با زندگي آنها عجين شده است.
قسمت هاي اصلي لباس های بلند و پوشیده زنان بلوچ از جمله پيش سينه، جيب و سرآستين همواره با هنر سوزن دوزی آمیخته و مزین است و از گذشته تا کنون تغییری در آن بوجود نیامده است.
مهمترین مراکز سوزن دوزی
بيشتر هنرمندان سوزن دوز در مناطق ايرانشهر وبيشتر درنواحي «چانف»، «اسپكه»، «فنوج»، «مورميج»، « شهريانج»، «گوانگ»، «مته سنگ»، «نگوچ»، «پيپ»، «هريدوك»، «كويچ»، «بزمان» و همچنین شهرهای سراوان ( سيب وسوران) و خاش به این هنر اشتغال دارند.
تاريخچه صنعت سوزن دوزي
تاریخچه سوزن دوزي را نمي توان به زمان خاصي اختصاص داد اما اگر بخواهيم زمان به فعليت رسيدن آن را بررسي كنيم شايد در حدود 100 يا 200 سال پيش از ظهور اسلام و آمدن اسلام به ايران باشد.
گفته می شود در همین زمان قومي به نام «اسلاوها» از طريق جاده ابريشم به ناحيه اي ازبلوچستان آمده و درآنجا سكني گزيدند (اين منطقه درحال حاضر جزو خاك پاكستان بوده و در مرزافغانستان و پاكستان قراردارد ) آنان پرورش كرم ابريشم و نحوه بدست آوردن نخ از پيله هاي ابريشم و استفاده از آن را در پارچه بافي و سوزن دوزي به زنان بلوچ آموختند.
قبل از رواج پارچه خارجي سیستان و بلوچستان از اين نظر خود كفا بود و زنان بلوچ با ظرافت كاري هاي خاص خود هنر سوزن دوزي را رواج مي دادند.
دركنار زنان مردان نيز به نوبه خود با پنبه رستن و اجراي نقشه ها برروي پارچه در تجلی این هنر از گذشته با زنان همراه بوده اند. سوزن دوزي آنچنان با زندگي زنان بلوچ آميخته كه درهرجــــاي دنيـــا سوزن دوزي را با زن بلوچ وزن بلوچ را با سـوزن دوزي مي شناسند.
سوزن دوزي، اين هنر پرمباهات بلوچ به علت زيبايي و شهرتي كه پيدا كرده است خوشبختانه فقط منحصر به اين منطقه نبوده بلكه آوازه آن به سایر نقاط دنیا نیز رسیده است. نمونه ای از کار های سوزن دوزی شده توسط هنرمندان استان در کاخ موزه سعد آباد به نمایش گذاشته شده است.
رواج هنر سكه دوزي در بین خانواده های سیستانی و بلوچ
سکه دوزي يکي دیگر از هنرهاي دستي و سنتی سیستان و بلوچستان است که خانواده‌هاي سیستانی و بلوچ از آن جهت تزئين رويه رختخواب يا زينت گردن شتر در موقع عروسي استفاده مي‌کنند و اغلب برای زينت اطاق نيز به ديوار مي‌آويزند.
هنر سکه دوزي در بلوچستان مانند سوزن دوزي داراي سابقه ای طولاني است و تقريبا در تمامي مناطق روستائي استان رايج است و توليد و‌عرضه آن جنبه محلي دارد و اگر داد و ستدي در اين خصوص صورت بگيرد بيشتر در بين خود اهالي است.
مهمترين موادي که در ساخت محصولات سکه دوزي شده به کار مي‌رود عبارت است از‌پارچه هائي که داراي برق و جلا است (مانند جرسه)، دکمه، آينه، پولک، خرمهره و امثال آن است.
به دليل هم مرز بودن منطقه با کشورهاي هند و پاکستان، اهالي بلوچستان‌اين نوع مواد اوليه را ابتدا از هندوستان و سپس از پاکستان وارد مي کردند و به همين جهت در مورد اصالت اين هنر بومي استان شبه و شک فراواني وجود داشت.
سکه دوزي‌ها، دو نوع است يکي آنها که براي آويختن ساخته مي شوند و اغلب مجموعه ای از اشکال لوزي، مربع و مثلث دارند که براي اين کار پارچه را به شکل هاي مورد نظر انتخاب کرده بنا به سليقه هنرمند به طرز بسيار زيبايي روي آن دکمه هاي سفيد مي‌دوزند و در لابلاي دکمه هاي دوخته شده آينه هاي کوچک و بزرگ و پولک قرار مي‌دهند.
مهمترين مراکز توليد و عرضه سکه دوزي، روستاهاي «اسپکه»، «پيپ»، «فنوج»، «چانف» و «آهوران» از توابع شهرستان ايرانشهر است .
نوع ديگر سکه دوزي که توليد آن برای ارائه به بازار فروش چندان مقرون به صرفه نيست و معمولا جز در منازل خود اهالي در جايي ديگر يافت نمی شود، نوعي است که بيشتر روي رختخواب مي‌اندازند و ساخت آن شکل به خصوصي دارد.
این نوع سکه دوزی بر روي قطعه ای بافته شده از پشم به طول تقريبي 3 متر و عرض 50 سانت در متن طرح مورد نظر دکمه مي دوزند، در لابه‌لاي دکمه هاي خر مهره و آينه هاي ريز و درشت را جا داده و اطراف آن را مي‌پوشانند و سراسر طول محصول را با منگوله هايي از پشم بز یا شتر زينت مي‌دهند.
این نوع از سکه دوزی براي خانواده‌هاي بلوچ هزينه ي بسياري در بر دارد زيرا مواد زينتي‌آن نسبت به آويزهاي ديواري خيلي بيشتر است و گرانتر هم تمام مي شود. مرغوبيت اين‌‌نوع سکه دوزي‌ها بستگي مستقيم با وضع مالي خانواده ي توليد کننده و سليقه آنها دارد.
گزارش : بابک رحیمیان
نظر شما