همه ما بارها درباره رفتار خود و ديگران انديشيده و قضاوت كرده ايم. براي مثال، بارها به خود گفته ايم "كاري كه ديروز انجام دادم درست نبود" و "خوب بود به جاي اينكه از سرزنش دوستم بترسم، راستش را به او مي گفتم". ممكن است كسي را به دليل آنكه شجاع، غيرتمند، جوانمرد و سخاوتمند است ستوده باشيم، يا در دل كسي را كه كينه توز، حسود و بي مبالات است سرزنش كرده باشيم. اينگونه قضاوت ها در زندگي عملي ما نقش برجسته اي دارند.
بر اساس اين داوري ها، دوستان خود را انتخاب مي كنيم، الگوي زندگي خويش را تعيين مي كنيم، مي فهميم چگونه رفتارمان را تنظيم و تصحيح نماييم و با كدام دسته يا گروه مذهبي، اجتماعي، سياسي و فرهنگي همكاري داشته باشيم. در واقع قضاوت هاي مزبور در اين باره اند كه رفتارهاي ما چگونه "بايد" باشند.
با اينكه ما هر روز ده ها نمونه از اين دست قضاوت ها داريم يا درباره آنها با ديگران سخن مي گوييم، شايد كمتر درباره اهميت و فايده ي آنها فكر كرده باشيم. به راستي آيا نمي توانيم بدون اين گونه داوري ها زندگي كنيم ؟ چه لزومي دارد كه در اين باره بينديشيم و بحث كنيم.
تصور كنيم روزي همه اين گونه داوري ها از زندگي ما حذف شوند؛ يعني در آن روز هرگاه مي خواهيم رفتاري انجام دهيم، ندانيم چه "بايد" بكنيم. به هرحال داوري هايي كه درباره آنها سخن گفتيم نشان مي دهند ما در زندگي چه هدف هايي را در نظر گرفته ايم و موجب مي شوند تا كارهايي كه با هدف هاي ارزشمند ما تناسب دارند برگزينيم و به اختيار خود انجام دهيم. به طور خلاصه، مي توان گفت اين داوري ها جهت زندگي ما را به سمت هدفي خاص نشان مي دهند و در ارزش گذاري و انتخاب رفتارهايي متناسب با آن هدف تاثير مي گذارند.
بنابراين، اگر نتيجه و هدف زندگي براي ما مهم است، همچنين بايد براي ما مهم باشد كه داوري هاي ارزشي درست را بشناسيم تا رفتارهاي اختياري خود را با آنها هماهنگ كنيم. زيرا دانستن اينكه چه بايد بكنيم قدم اول براي انتخاب و انجام كار متناسب با هدف زندگي است.
صفات نفساني
البته غير از دانستن كه از نوع بينش است عوامل انگيزشي نيز در انتخاب و انجام كارها موثرند. اين عوامل را مي توان به دو دسته بيروني و دروني تقسيم كرد. فرهنگ، آداب و رسوم اجتماعي، گفتار و رفتار كساني كه با آنها بيشتر سروكار داريم مانند خانواده، دوستان، مربيان و رسانه ها از جمله عوامل انگيزشي بيروني اند و صفاتي مانند عفت، غيرت و شجاعت، يا بخل، حسادت و تكبر از عوامل انگيزشي دروني به شمار مي روند.
عوامل انگيزشي بيروني مي توانند ما را به انتخاب و انجام كارهاي خاص سوق دهند كسي كه در جمع افراد فروتن قرار گرفته باشد به فروتني و تواضع تشويق مي شود. صفات دروني ما را وادار مي كنند كه رفتارهايي متناسب با آنها انجام دهيم.
كسي كه به حسادت گرايش دروني دارد و اين صفت در او پايدار است معمولا حسد مي ورزد. عوامل انگيزش بيروني مي توانند به طور غير مستقيم در انتخاب ما موثر باشند و ما را به كارهاي خاصي راهنمايي و تشويق كنند، اما آنچه مستقيما در رفتار ما تاثير مي گذارد عوامل انگيزشي دروني است. اين عوامل را مي توان با آگاهي و تمرين در اختيار گرفت، در آنها تغيير ايجاد كرد، تضعيف يا تقويتشان نمود، بر تاثيرشان افزود يا از تاثيرشان كاست و آنها را زدود يا پايدارشان ساخت.
اگر بتوانيم از ميان اين صفات دروني، صفات مثبت و ارزشمند را به درستي شناسايي كرده، آنها را در درون خود تقويت نماييم و از تاثير صفات منفي بكاهيم، مي توانيم مطمئن باشيم كه جهت گيري كارها و رفتارهاي ما نيز مناسب است. در واقع، برخورداري از صفات نفساني نيك عامل گرايشي براي انجام رفتارهاي نيك، و درنهايت دستيابي به هدف زندگي است.
افزون بر اين، بنابر انسان شناسي اسلامي، حقيقت وجود انسان روح مجرد اوست كه پس از مرگ باقي مي ماند، و انسان با صفات نفساني خود محشور مي شود. بنابراين صفات نفساني علاوه بر آنكه در انتخاب و انجام دادن كارهاي اختياري موثرند و از آنها تاثير مي پذيرند حقيقت وجود انسان را نيز تشكيل مي دهند.
نظر شما