به گزارش خبرگزاری مهر، روز سوم ماه می از سال 1991 به پیشنهاد یونسکو و تصویب مجمع عمومی سازمان ملل به عنوان روز جهانی مطبوعات شناخته شده است. امروز مطبوعات در زمینه مسائل تحلیلی، سرعت در اطلاع رسانی، حرکت و پیش بینی برخی از وقایع و رویدادها و ارائه آگاهی های لازم به جامعه برای بالا بردن حساسیت مردم نسبت به واقعیت اجتماعی نقش بسزایی دارند.
مطالب و نوشته هایی که چاپ و انتشار می یابد و برای مطالعه در دسترس عموم مردم قرار می گیرد اعم از کتاب، مجله، ماهنامه، فصلنامه، روزنامه و ... را مطبوعات می نامند. اما در عرف عام، مطبوعات بیشتر به روزنامه ها و مجله هایی اطلاق می شود که اخبار روز و جدید در آن به چاپ رسیده باشد.
از سنگ نبشته ها و جنگ نامه های سلاطین هخامنشی، ساسانی و سلسله های پادشان قدیم که پیروزی ها و وقاع مهم را بر آنها حک می کردند که بگذریم، در آغاز سده پنجم هجری به روزگار سلطان محمود غزنوی در غزنین روزنامه ای به نام روزنامه "ایام" و یا برخی از جراید به همین نام در عراق و شام و به روزگار نظامی گنجوی و پیش او در شهر گنجه و جاه های دیگر جریده ادبی وجود داشته است. همچنین در زمان سزار، روزنامه ای به نام "اکتادیورنای" به طور خطی دست نوشته و در فرانسه اخبار ادبی "نوول لیترر" شامل افسانه ها و قطعه های نظم و نثر و قصائد ستایشگران هیات حاکم روز در دسترس عموم نهاده می شد. این روزنامه ها در واقع کارنامه شهریار عصر را در برداشت تا مردم آنها را بخوانند و کارهای انجام یافته را بدانند.
ترکان عثمانی کلمه "وقایع" را که جمع "واقعه" به معنی رویداد می باشد به جای روزنامه به کار بردند، چنانچه قدیمی ترین روزنامه ای که در سال 803 در اسلامبول تاسیس شد، "تقویم وقایع" نام داشت. در هندوستان "کاغذ اخبار" مانند "مرآت الاخبار، شمس الاخبار، سید الاخبار" و نظایر آنها را به کار بردند. عربها آن را ورقه خبریه ، اوراق حوادث و رساله خبریه نامیدند. در مصر و لبنان کلمه جریده، مجله و صحیفه را مانند "الصفاحه" به کار گرفتند.
در ایران، در آغاز کلمه "اخبار" و "کاغذ اخبار" به کار رفت و اولین تصویر در نشریه میرزاصالح که نخستین نمونه محسوب می شد به تقلید از هندیان به کار رفت، اما در موقع تاسیس روزنامه رسمی دولتی، در زمان وزارت امیرکبیر کلمه "وقایع" را مانند نام "دارالفنون" از عثمانی ها گرفتند و با اضافه کردن کلمه اتفاقیه "وقایع اتفاقیه" نامیدند. به تدریج کلمه روزنامه که در معانی مشابه دیگری معمول بود در برابر ژورنال فرانسه متداول شد و دارای مفهوم تازه ای گردید.
روزنامه نگاری در ایران به صورت امروزی، از زمان ناصرالدین شاه آغاز، و روزنامه هفتگی وقایع اتفاقیه که در سال سوم سلطنت وی یعنی به سال 1190 ه.ق زیر نظر میرزاتقی خان امیر کبیر منتشر شد نخستین روزنامه ایران بود.
در سال 1277 ه.ق. روزنامه دولت علیه ایران که نشریه ای مصور بود زیر نظر صنیع الدوله انتشار یافت. بعدها این روزنامه به نام "روزنامه دولتی" خوانده شد. انتشار این روزنامه تا سال 1324 ه. ق تحت عنوان "ایران" ادامه داشت و بعد از مدتی وقفه، دگربار به سال 1329 ه. ق به نام "روزنامه رسمی دولت ایران" انتشار یافت. در سال 1283 ه. ق روزنامه دیگری به نام "روزنامه ملتی" در تهران پخش شد و مقصود این بود که روزنامه مزبور از روزنامه دولتی کاملا متمایز باشد. نخستین شماره آن در یازدهم محرم 1283 و آخرین شماره آن در سیستم جمادی الاخر 1287 انتشار یافته است.
در زمان مظفرالدین شاه، روزنامه "معارف" که وابسته به انجمن معارف بود انتشار یافت و ریاست عالیه این انجمن را شاه به عهده داشت. بعد از استقرار مشروطیت چهار روزنامه مجلس، ندای وطن، حبل المتین و صبح صادق منتشر شد.
روزنامه ها و مجله هایی که در دوران مشروطیت به سبک فکاهی منتشر شدند نقش مهمی را در توسعه مطبوعات ایفا کردند. مهمترین این نشریه ها بدین قرارند. کشکول، حشرات الارض، بهلول، شیدا، شیخ چغندر و غیره ... و نشریه صور اسرافیل از نظر مطالب فکاهی مقام اول را داشت. نویسنده متون چرند و پرند صوراسرافیل علامه میرزا علی اکبر خان قزوینی بود. از روزنامه هایی که در خارج ایران منتشر می شد و به علت آزادیخواهی مدیرانشان، ورود آنها به داخل کشور ممنوع می شد. "اختر" به مدیری آقامحمد طاهر تبریزی، "قانون" به مدیری میرزا ملکم خان و "حبل المتین" به مدیری شیخ احمد روحی را می توان نام برد.
در دوره مشروطیت، بیداری افکار عمومی به سرعت اوج گرفت و روزنامه ها نفوذ عظیمی در تجدید حیات اندیشه های مردم داشتند. روزنامه های مجلس، صوراسرافیل و ایران نو، شرافت، ثریا و پرورش که به قلم میرزاعلی محمد خان شیبانی کاشانی نگاشته می شد نفوذ زیادی در افکار عمومی داشتند.
از روزنامه های ادبی؛ تربیت، ادب و بهار از نشریه های تراز اول محسوب می شدند، و در این میان فقط سه نشریه اقیانوس، آی ملاعمو و فکر مدافع استبداد بودند. پرتیراژترین (10 هزار نسخه) روزنامه های ایران در دوران مشروطیت روزنامه مجلس بود که مذاکرات مجلس را منتشر می ساخت.
در دوره دوم مشروطیت قطع روزنامه های روزانه بزرگتر شد اما تیراژ آن کاهش یافت. تعداد روزنامه های ایران در سال 1325 ه.ق 84 مورد بود و در سال 1328 ه.ق این رقم به 36 و در سال بعد به 33 مورد تقلیل پیدا کرد.
روزنامه های مهم دوره احمدشاه عبارت بودند از: ایران نو، شرق، برق، رعد، استقلال ایران، مجلس، کوکب ایران، ستاره ایران ، کاوه نوبهار ایران، شفق ، تجدد، آزادستان. روزنامه هایی که توسط زنان منتشر می شد، عبارت بودند از دانش ، شکوفه، زبان زنان و نامه بانوان.
در جنگ جهانی اول که در دولت عثمانی، به اتحاد مثلث پیوست، روس و انگلیس از شمال و جنوب در صدد تجاوز و تعرض به ایران بودند و کشتار دسته جمعی و ویرانی و تجاوز به حقوق ملت را که پیش از آغاز جنگ جهانی در تبریز، رشت و مشهد آغاز شده بود به بهانه مقتضیات جنگ، تحدید و تشدید کردند. روزنامه ها که بعد از افتتاح مجلس سوم، آزادی از دست داده در کودتای 1299 را، دوباره به دست آورده بودند در مورد اینکه کشور هدف تعرض سربازان بیگانه و در معرض دخالت نامحدود روش و انگلیس قرار گرفته بود، در تحریک عناصر ملی و تشویق طرفداران حزبی خود از سیاست تغییر پایتخت و مقاومت در مقابل تهاجمات خارجی بسیار موثر بودند.
روزنامه های حبل المتین و یادگار انقلاب و خیر الکلام و نسیم شمال در میان ترس و وحشت و اضطراب موجود، در رشت منتشر می شدند. با اینکه پس از مدتی کوتاه قیام جنگلی ها و انتشار روزنامه جنگل تا حدی توانست به این وحشت پایان بخشیده اما باید یادآور شد که اغلب روزنامه های ایران در دوران چهارساله جنگ بین المللی متاثر از سیاست خارجی دول صاحب نفوذ در ایران یعنی آلمان، روس وانگلیس بودند. روزنامه کاوه در همین زمان به مدیریت سید حسن تقی زاده در برلن منتشر می شد. روزنامه های دیگری که انتشار آنها از قبل تا این عصرادامه داشت عبارت بودند از بهلول ، ادب، بهار، مجله های آفتاب، علمی، پارس، فردوسی.
بعضی از این مطبوعات تا عصر محمدرضا پهلوی ادامه داشت که معروفترین آنها کیهان، اطلاعات، رستاخیز، ایران نوین، صبح امید و مجله های فردوسی، سیاه و سفید، امید ایران، توفیق ( مجله فکاهی)، کیهان هفتگی، جوانان، اطلاعات هفتگی و زن روز بودند که با سقوط پهلوی و پیروزی انقلاب اسلامی به جز روزنامه های کیهان و اطلاعات بقیه منتشر نشدند.
قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران در رابطه با مطبوعات اصول زیر را در بر دارد:
اصل سوم: "بالا بردن سطح آگاهی های عمومی در همه زمینه ها با استفاده صحیح از مطبوعات و رسانه های گروهی و وسایل دیگر از وظایف دولت است"
اصل بیست و چهارم:" نشریات و مطبوعات در بیان مطالب آزادند مگر آنکه مخل به مبانی اسلام یا حقوق عمومی باشد. تفصیل آن را قانون معین می کند".
اصل بیست و پنجم: "بازرسی و نرساندن نامه ها، ضبط و فاش کردن مکالمات تلفنی، افشاری مخابرات تلگرافی و تلکس، سانسور، عدم مخابره و نرساندن آنها، استراق سمع و هر گونه تجسس ممنوع است مگر به حکم قانون".
اصل یکصد و شصت و هفتم: "رسیدگی به جرائم سیاسی و مطبوعاتی علنی است و با حضور هیات منصفه در محاکم دادگستری صورت می گیرد. نحوه انتخاب، شرایط واختیارات هیات منصفه و تعریف جرم سیاسی را قانون بر اساس موازین اسلامی معین می کند.
نظر شما