به گزارش خبرنگار مهر، حکیم ابوالقاسم فردوسی از شعرای شناخته شده و مطرح ایران زمین است که با خلق شاهنامه خود را در ادبیات پارسی جاودانه کرد. شاهنامه فردوسی از جمله معدود کتاب‌های ادبی ایران است که در سطح جهانی نیز شناخته شده و مطرح است و همواره مورد توجه قرار می‌گیرد. این شاهکار ادبی به دلیل استفاده از زبانی تأثیرگذار و برخورداری از فرهنگی غنی و همچنین نگاه شگرفی که به اسطوره های کهن ایران زمین دارد در بین اکثر مردم ایران از هر قوم و طایفه و طبقه اجتماعی شناخته شده است.
شاهنامه‌خوانی‌ها در بین اقوام مختلف ایرانی و همچنین فارسی‌زبانان غیرایرانی رایج بوده و اجرای نقالی و پرده‌خوانی نیز با توجه به داستان‌های مختلف شاهنامه فردوسی شکل گرفته است و به دلیل علاقه ایرانیان به این شاهکار ادبی شاهد آن هستیم که نقالی و پرده خوانی طی سالیان متمادی مورد توجه قرار گرفته است.
در کنار اقشار مختلف جامعه در دوره های مختلف تاریخی، در یک قرن اخیر و بخصوص با ورود تئاتر غربی به ایران از طریق ترجمه نمایشنامه‌های خارجی به مرور زمان با شکل‌گیری ادبیات نمایشی ایرانی نمایشنامه‌نویسان مختلف به سراغ شاهنامه فردوسی رفته و آثاری را بر اساس داستان‌های مختلف آن تولید کردند.
طبق پژوهش‌های انجام شده اولین نمایشنامه ای که بر اساس شاهنامه فردوسی نگاشته شد بر اساس داستان رستم و سهراب بوده است. سپس نمایشنامه‌نویسان دیگری در دهه‌های مختلف با توجه به شاهنامه فردوسی نمایشنامه‌های خود را خلق کردند.
علی نصر و علی پارسا در سال‌های 1300 و 1310 هجری شمسی نمایشنامه‌هایی را با نگاهی به شاهنامه فردوسی تولید کردند. محمد افشار در سال 1311 نمایشنامه "کیخسرو" را از شاهنامه فردوسی اقتباس کرد. همچنین علی آذری دیگر نمایشنامه‌نویسی بود که نمایشنامه "فردوسی در دربار سلطان محمود غزنوی" را بر اساس شاهنامه نوشت.
ذبیح بهروز، حبیب الله شهردار، غلامعلی فکری، محمد مقدم و غلامحسین زیرک‌زاده از دیگر نمایشنامه‌نویسانی بودند که با اقتباس از داستان‌های شاهنامه فردوسی نمایشنامه‌هایی را تولید کردند. عبدالحسین نوشین به عنوان پدر تئاتر نوین ایران از پژوهشگرانی بود که پژوهش های بسیاری را روی شاهنامه انجام داده بود و بر اساس این شاهکار ادبی آثاری را در ادبیات نمایشی ایران به رشته تحریر درآورد.
مهدی فروغ نیز از دیگر فعالان عرصه هنر بود که شاهنامه آبشخوری برای نگارش برخی آثار وی در عرصه ادبیات نمایشی ایران بود. بهمن فرسی از نمایشنامه‌نویسان دهه 40 ایران نیز مجموعه شاهنامه فردوسی شامل نقالی، نقش گویی و برخوانی را نگاشت و منتشر کرد.
اما به زعم بسیاری از کارشناسان و صاحبنظران ایرانی به جرأت می توان از بهرام بیضایی به عنوان یکی از شاخص ترین نمایشنامه نویسان ایرانی نام برد که توجه ویژه و خاصی به شاهنامه فردوسی و ادبیات و فرهنگ ایران زمین داشته و دارد. بیضایی که از نسل نمایشنامه‌نویسان دهه 40 ادبیات نمایشی ایران است آثار متعددی نظیر "سه برخوانی" شامل نمایشنامه‌های "آژی دهاک"، "آرش" و "کارنامه بندار بیدخش"، "مرگ یزدگرد" و "سهراب کشی" را در عرصه نمایشنامه‌نویسی ایران با نگاه به شاهنامه خلق کرده است.
این هنرمند شاخص نگارش فیلمنامه "دیباچه نوین شاهنامه" را در کارنامه کاری خود دارد. به مرور زمان و در میان نسل‌های نمایشنامه‌نویسان سه دهه اخیر ایران هنرمندانی با نگاهی به شاهنامه نمایشنامه‌هایی را نگاشتند. محمد چرمشیر از جمله نمایشنامه‌نویسان شناخته شده ایران است که آثار متعددی نظیر "روایت عاشقانه‌ای از مرگ در ماه اردیبهشت" و "آخرین پر سیمرغ" را به رشته تحریر درآورد. حمید امجد نیز برای نگارش نمایشنامه "فراموشی" توجهی به شاهنامه فردوسی داشته است.
نغمه ثمینی نیز از نمایشنامه‌نویسان و پژوهشگران تئاتر ایران است که پژوهش‌های متعددی را درباره اسطوره و شاهنامه فردوسی ارائه داده است. در عرصه اجرای تئاتر نیز علاوه بر بهرام بیضایی که برخی از نمایشنامه های خود نظیر "مرگ یزدگرد" و "کارنامه بندار بیدخش" را اجرا کرد، کارگردان های دیگری نظیر پری صابری و قطب الدین صادقی نیز به اجرای تئاترهایی برگرفته از داستان های شاهنامه فردوسی پرداختند.
صادقی علاوه بر اجرای نمایش "آرش" بهرام بیضایی در زمینه نمایشنامه‌نویسی نیز آثاری را بر اساس فرهنگ کهن و اسطوره های ایران زمین و با نگاه به شاهنامه نگاشته و اجرا کرد که نمایشنامه "یادگار زریران" نمونه ای از این فعالیت است.
رسول نجفیان، محمود عزیزی، مسعود دلخواه، سیروس همتی، شکرخدا گودرزی و همچنین برخی هنرمندان فعال در عرصه تئاتر عروسکی نمایش‌هایی را از شاهنامه فردوسی اقتباس و اجرا کردند. بهروز غریب‌پور از جمله هنرمندان شناخته‌شده تئاتر و تئاتر عروسکی ایران است که با تولید اپرای عروسکی "رستم و سهراب" بر اساس شاهنامه فردوسی اقدامی قابل توجه را در زمینه استفاده از اثر ماندگار حکیم ابوالقاسم فردوسی در تئاتر ایران انجام داد.
نمایشنامه "آخرین پر سیمرغ" محمد چرمشیر هم با همکاری مشترک هنرمندان دو کشور ایران و آلمان تولید و اجرا شد. با نگاهی به فعالیت های صورت گرفته از سوی هنرمندان و نمایشنامه نویسان تئاتر ایران این نتیجه حاصل می شود که بیشترین اقتباس در عرصه تئاتر ایران از شاهنامه فردوسی بوده است.
البته کارنامه کاری نمایشنامه نویسان و متونی که با اقتباس از شاهنامه فردوسی تولید شده به جز برخی نمایش های اجرا شده، موفق‌تر از اجراهای صورت گرفته در صحنه های نمایشی ایران است که این موفقیت در کیفیت آثار مکتوب نسبت به اکثر آثار اجرا شده قابل رصد است.
فعالیت های صورت گرفته در عرصه نمایشی ایران با اقتباس از شاهنامه فردوسی بیانگر توانایی بالای این شاهکار ادبی برای تغذیه ادبیات نمایشی ایران است. میرجلال الدین کزازی از پژوهشگران و محققان شناخته شده در زمینه شاهنامه فردوسی معتقد است شاهنامه فردوسی دارای ویژگی های نمایشی متعدد است و حکیم ابوالقاسم فردوسی نیز در کنار تبحر ویژه در نظم و نثر به نوعی نمایشنامه‌نویس هم بوده است.
نظر شما