فقه، فلسفه و کلام اسلامی جلوه‌های اندیشه سیاسی اسلام

انديشه  سياسي، بحث نظري است چون حاصل تلاش ذهني و عقلي انسان هاي صاحب عقل در طول تاريخ است. از اين حيث ريشه  اصلي آن به خود انسان ها بر مي گردد ولي از آنجايي که انسان ها در فرهنگ هاي گوناگون قرار مي گيرند و با جهان بيني هاي متعددي به سياست و زندگاني سياسي نگاه مي کنند منشأ و سرچشمه انديشه هايشان متفاوت مي شود.

حال برخي وقت ها انديشه هاي سياسي صرفا از تلاش عقلي برهاني و استدلالي نشأت مي گيرد يعني حاصل تعقلات، تأملات و تفکرات فيلسوف يا انديشمند يا دستاورد فلسفه ورزي اوست که در واقع با توجه به نگاهي که به فرهنگ، جهان بيني و جامعه خودش دارد سعي مي کند يک تصوير کلي و نمادين را در مورد مسائل سياسي ارائه دهد که در نتيجه فلسفه سياسي به وجود مي آيد.

 گاهی مبنا و اساس انديشه ها را آموزه هاي مذهبي و اعتقادات ديني، يا احکام و مقررات ديني، مثل آياتي که از طريق وحي نازل شده است، احاديث و روايات معتبر تشکيل مي دهد که آن هم به نوعي منتسب به وحي است که در اين صورت با "کلام سياسي" سروکار داريم.

"کلام سياسي" در واقع نوعي انديشه سياسي است که به بررسي، بيان و دفاع از آموزه هاي سياسي ديني و مذهبي  يا  مبتني بر وحي مي پردازد. در همه اديان از جمله در اسلام، يهوديت، مسيحيت، آيين زرتشت و غيره هم اين نوع از انديشه سياسي وجود دارد.

گاهي نيز انديشه سياسي که گفته مي شود بيانگر نوع نگاهي است که به کنش انسان ها  مربوط مي شود بدين معنا که ما براي انسان درون جامعه و نظام سياسي چه وظايفي مي توانيم قائل شويم.

چه بايد بکنيم و چه نبايد بکنيم. اينجاست که ايدئولوژي سياسي مطرح مي شود يا اگر در چارچوب ديني به بيان بايدها و نبايدهاي سياسي بپردازيم به معنايي فقه سياسي مطرح مي شود که در واقع به بررسي مقرراتي مي پردازد که در آنها بايد و نبايدهايي مطرح مي شود که حاکم بر زندگي سياسي افراد است و جهت گيري افراد را درون جامعه و سياست مشخص مي کند؛ از اين رو ايدئولوژي سياسي به بايدها و نبايدهاي سياسي مي پردازد و فقه سياسي هم همين طور.

باید توجه داشت که ارکان سه‏گانه دین اسلام یعنی اعتقادات و اخلاقیات و احکام به عنوان مسلّمات و یقینیات، به مثابۀ نقطه اطمینان‏بخش و سکویی مطمئن برای جستاری نظری در اندیشه سیاسی اسلامی قرار گرفته است.

از این رو در اندیشه سیاسی اسلامی نیز اعتقاد سیاسی، اخلاق سیاسی و فقه سیاسی از ارکان تلقی شده است.

به عبارت دیگر اگر دانش سياسي در اسلام را مجموعه اي از آگاهي ها و باورهاي ذهني مسلمانان در عرصه حيات سياسي بدانيم، انديشه سياسي مجموعه اي از باورهاي (فلسفي و غيرفلسفي) است كه به طور مستقيم به اداره امور جامعه مرتبط است و جلوه هاي آن در قالب "فلسفه سياسي"، "فقه سياسي" و "كلام سياسي" سامان يافته است.