به گزارش خبرنگار مهر، حاشیه نشینی را می توان از معضلات اجتماعی دانست که غالباً به صورت مهاجرت افراد بی سواد و فقیر به شهرهای بزرگ برای یافتن شغل، درآمد و مسکن مناسب صورت می گیرد که در کنار این مسئله آسیبهای اجتماعی نظیر اعتیاد، مواد مخدر، ایدز و... در حاشیه شهرهای بزرگ که بستر مناسبی برای رشد این معضلات اجتماعی است، به وجود می آید.
برای شناخت این معضل، خبرنگار مهر به سراغ استاد محمد امینی جامعه شناس و پژوهشگر ورامینی رفته که دارای تألیفاتی در حوزه تاریخ و جامعه شناسی است و می توان به آثار ماندگاری از وی مانند: تاریخ اجتماعی ورامین در دوره قاجاریه، تاریخ اجتماعی ورامین از ابتدا تا عصر پهلوی، مجموعه مقالات، عشایر ورامین، مطالعات حاشیه نشینی در استان تهران و... اشاره کرد.
استاد امینی هم اکنون مدیر مسئول فصلنامه "بهنام" است که در حوزه مطالعات اجتماعی استان تهران به فعالیت و اطلاع رسانی می پردازد و خبرنگار مهر به گفتگو با وی پیرامون حاشیه نشینی در جنوب استان تهران پرداخته که می خوانید:
روستایی هایی که در شهرها شغل نیافتند به حاشیه شهرها رانده شدند
محمد امینی در گفتگو با خبرنگار مهر گفت: حاشیه نشینی را می توان شکلی از زندگی و سکونت خانوارها دانست که در اطراف شهرها به خصوص شهرهای بزرگ شکل گرفته است.
وی اضافه کرد: در این مناطق نه تنها بافت و شکل مسکونی با دیگر نقاط کشور فرق می کند بلکه نوع معیشت، رفتار و خرده فرهنگ ساکنان آن تفاوت اساسی با شهرها و روستاها دارد.
این پژوهشگر علوم اجتماعی تصریح کرد: قدمت حاشیه نشینی به تشکیل اولین شهرها در تاریخ بر می گردد ولی انقلاب صنعتی و رشد سریع شهرهای قدیمی و پیدا شدن شهرهای جدید و مهاجرت خیل روستاییان بدون تخصص و بی سواد و کم سواد به شهرها برای یافتن شغل، درآمد و مسکن تعدادی از آنها که نتوانستند شغل مناسبی پیدا کنند و سکونت در شهر برایشان ممکن نبود به حواشی شهرها رانده شدند.
وی ادامه داد: لازم است اشاره شود که وضع حاشیه نشینی در کشورهای صنعتی طی حدود دو تا سه قرن اتفاق افتاد، در کشورهای جهان سوم که سرعت شهرنشینی و مهاجرت شدید بود، در مدتی بین دو تا سه دهه به وقوع پیوست.
حاشیه نشینی ریشه بسیاری از آسیبهای اجتماعی است
امینی در خصوص رابطه حاشیه نشینی و آسیبهای اجتماعی گفت: امروزه مشخص شده که آسیبها و مشکلات اجتماعی بیشتر از آنچه در گذشته تصور می شد، با مسائل اجتماعی ارتباط دارد.
وی افزود: باید بپذیریم که ناهنجاریهای اجتماعی معمول عواملی چون فقر، بیکاری، نابرابری اجتماعی، عدم امکانات ورزشی و سرگرمی برای اوقات فراغت مهاجرت و تحرک جغرافیایی جمعیت، احساس ناکامی، تربیت نامناسب، عدم جامعه پذیری صحیح، ضعف کنترل اجتماعی و عدم حضور نیروها و عوامل نظارت اجتماعی دارد.
این پژوهشگر علوم اجتماعی عنوان داشت: تقریباً در اغلب مناطق حاشیه نشین همه یا بخشی از عوامل فوق به چشم می خورد و می توان آن را ریشه بسیاری از آسیبهای اجتماعی دانست.
نهادهای مسئول از حوادث اجتماعی عقب هستند
وی در خصوص اقدام جدی مسئولان مناطق جنوب شرق استان تهران در رفع آسیبهای اجتماعی و حاشیه نشینی از این مناطق افزود: تا آنجایی که اطلاع دارم معمولاً سازمانها و نهادهای مسئول از جریانها و حوادث اجتماعی عقب هستند.
امینی یادآور شد: کار پیشگیرانه که خیر، ولی آنچه مربوط به برخورد با افراد و عوامل هنجار شکن در این مناطق می شود، کم و بیش اقداماتی انجام گرفته ولی هیچکدام تأثیر قاطعی برای جلوگیری و از بین رفتن زمینه هنجارشکنی نداشته است.
حاشیه نشینی و مهاجرت به شهرها با فراهم شدن حداقل امکانات صورت نمی گیرد
این جامعه شناس و پژوهشگر ورامینی اضافه کرد: باید اقدام اساسی و مهر در موطن و مبداء مهاجرت انجام پذیرد تا سبب نشود، افراد و خانواده هایی که به سرزمین خود عشق و علاقه دارند از آنجا مهاجرت کنند و اگر حداقل امکانات در آنجا برایشان فراهم شود به احتمال زیاد اغلب آنها ترجیح می دهند در همان شهر و روستای خود بمانند.
وی بیان داشت: اگر به مسئله آمایش سرزمین توجه شود و امکانات و پتانسیلهای نقاط مختلف کشور شناخته و برای فعلیت بخشیدن آنها اقدام و برنامه ریزی شود، هر نقطه ای از کشور ما ظرفیتها و توانایی مخصوص به خود دارد.
امینی افزود: در جنوب کشور حدود یکهزار و 200 کیلومتر ساحل داریم، سواحلی که از گذشته های دور شهرهای بزرگی مانند سیراف، ری شهر و.. در آن آباد بوده اند.
وی اظهار داشت: امروزه آنها به محلی که دافع جمعیت است تبدیل شده اند ولی سواحل جنوبی خلیج فارس مانند شیخ نشین ها و... سابقه شهر نشینی در اغلب آنها به سختی از چند دهه تجاوز می کند، در حالی که امروزه به تفریحگاه و محل جذب سرمایه و جمعیت تبدیل شده است.
سیستان و بلوچستان از فقیرترین مناطق کشور است
این جامعه شناس و پژوهشگر ورامینی ادامه داد: سیستان و بلوچستان در گذشته به انبار غله ایران معروف بود، بخشی از شاهنامه فردوسی به این منطقه و دلاوریهای آنها پرداخته ولی امروزه از کم جمعیت ترین و فقیرترین مناطق کشور است.
وی تصریح کرد: راه حل اصلی در بهبود حاشیه نشینی این است که در این مناطق امکانات متنوع موجود آن را بشناسیم و آن را مورد بهره برداری صحیح قرار دهیم و شغل، درآمد و ثروت ایجاد کنیم.
امینی اضافه کرد: در چنین صورتی بعید می دانم کسی که کار، درآمد، وسایل تفریح، تحصیل و... در سرزمین آبا و اجدادیشان فراهم باشد، آن را رها کرده و به سوی سرنوشت نامعلوم و اغلب نامیمون روانه شود.
وجود دهها شهرک متفاوت از تبعات حاشیه نشینی
وی در خصوص مهاجرت حاشیه نشینان به جنوب شرق استان تهران گفت: امروزه مهاجران و حاشیه نشینان در اغلب نقاط اطراف تهران پراکنده اند و 10 ها شهرک بزرگ و کوچک از تبعات حاشیه نشینی در اطراف تهران است.
فقیرترین و مشکل دارترین مهاجران ساکن جنوب شرق استان تهران
این جامعه شناس و پژوهشگر ورامینی افزود: فقیرترین و مشکل دارترین مهاجران به دلایل گوناگون راهی شرق و جنوب شرق استان تهران یعنی پاکدشت، ورامین، قرچک، پیشوا، جوادآباد و... شده اند زیرا جاذبه به این مناطق از مناطقی مانند کرج، اسلامشهر، شهریار و شهرری به مراتب کمتر است.
وی اظهار داشت: به مصداق این ضرب المثل که " دست شکسته آویزه گردن است" بعد از شکل گیری این مناطق مسائل و مشکلات آن متوجه ساکنان بومی و سازمانها و مؤسسات فعال در این مناطق می شود و تبعات منفی آن بیشتر متوجه این مناطق است.
ایجاد اشتغال برای حاشیه نشینها از بروز مشکلات جلوگیری می شود
امینی به نقش ارگانها و سازمانهای دولتی اشاره و تأکید کرد: لازم است سازمانهای ذیربط مانند شهرداریها، بخشداریها، دهداریها، نیروی انتظامی و هر سازمانی که خود را مسئول در امور و اداره و رفع نیاز مردم مروم این مناطق می دانند ابتدا و حتی قبل از استقرار روی آنها مطالعه کنند و مشکلات آنها را بشناسند.
وی ادامه داد: در حد مقدور آگاهی و اطلاع لازم برای سکونت را به آنها آموزش دهند در صورتی که با ارائه بعضی از کمکها و خدمات بتوان برای آنها کار و اشتغال ایجاد کرد، خود به خود از بروز بسیاری از مشکلات جلوگیری خواهد کرد.
این پژوهشگر علوم اجتماعی عنوان کرد: با فراهم کردن زمینه های خود اشتغالی مانند کارگاه های قالی بافی، گلیم بافی، نگهداری و پرورش چند قطعه ماکیان به ارتقای درآمد آنها می توان کمک کرد.
وی در پایان اضافه کرد: اگر مطالعه دقیق همه جانبه و مستمر در این مناطق به وسیله افراد با تجربه و کارشناس انجام نپذیرد، این مطالعات خود به خود بسیاری از مشکلات این گونه را پاسخ خواهد داد.
گفتگو: احسان تاجیک
نظر شما