به گزارش سرويس هسته اي خبرگزاري"مهر"، عليرغم پيشرفت همه جانبه علوم و فنون هسته اي در نيم قرن گذشته، هنوز اين تكنولوژي در افكار عمومي ناشناخته مانده است. وقتي صحبت از انرژي اتمي به ميان مي آيد، اغلب مردم ابرقارچ مانند حاصل از انفجارات اتمي و يا راكتورهاي اتمي براي توليد برق را در ذهن خود مجسم مي كنند و كمتر كسي را مي توان يافت كه بداند چگونه جنبه هاي ديگري از علوم هسته اي در طول نيم قرن گذشته، زندگي روزمره او را دچار تحول نموده است. اما حقيقت اين است كه در طول اين مدت در نتيجه تلاش پيگير پژو هشگران و مهندسان هسته اي، اين تكنولوژي نقش مهمي را در ارتقاء سطح زندگي مردم، رشد صنعت و كشاورزي و ارائه خدمات پزشكي ايفاء نموده است. هر چند امروز پيشرفتگان درعرصه اين تكنولوژي همچنان با هدف انحصار آن بر گمراهي افكار عمومي و ايجاد واهمه از آن اصرار دارند.
سه سال بعد از طرح آيزنهاور، رييس جمهور وقت آمريكا (1953) تحت عنوان " اتم براي صلح "، اولين قدم جدي در زمينه استفاده از علوم و تكنولوژي هسته اي در ايران در سال 1335 (1956) برداشته شد.
درآن سال، دانشگاه تهران مركزي را تحت عنوان "مركز اتمي دانشگاه تهران" براي آموزش و پژوهش هسته اي در كشور پايه گذاري كرد.
مركز اتمي دانشگاه تهران نيز در كنار تلاش خود براي شناساندن اتم و انرژي اتمي، نمايشگاهي تحت عنوان " اتم براي صلح " داير نمود كه تا برداشت مردم را نسبت به انرژي هسته اي كه آن را معادل ويراني و جنگ قلمداد مي كردند، تصحيح نمايد.
چندي بعد در سال 1337(1959) به پيشنهاد دانشگاه تهران، ساخت يك راكتور اتمي در دستور كار هيات دولت قرار گرفت و به تصويب رسيد تا بلافاصله رييس جمهور وقت آمريكا ( آيزنهاور) جهت تبليغ طرح خود ( اتم براي صلح ) يك راكتو اتمي به ايران هديه نمايد. عمليات ساختماني راكتور دانشگاه تهران در (1961) 1340 آغاز و در آبان ماه (1967) 1346 عملا مورد بهره برداري قرار گرفت.
ظرفيت اين راكتور 5 مگاوات بود و با سوخت اورانيوم بسيار غني شده 93 درصد كه تا سال (1979) 1357 از طرف آمريكا تامين شد، كار مي كرد. در كنار اين راكتور، دولت آمريكا تاسيسات مربوط به Hot Cell را نيز جهت جداسازي پلوتونيوم در اختيار ايران قرار داد. بنابراين در مجموع در دهه 1330 و 1340 ، ايران مجهز به يك راكتور اتمي 5 مگاوات، سوخت اورانيوم بسيار غني شده 93% و تجهيزات Hot Cell جهت جداسازي پلوتونيوم شده بود.
|
ايجاد راكتور اتمي دانشگاه تهران، نقطه آغاز مهمي در فعاليت هاي هسته اي ايران محسوب مي شود و عملا در طول ساخت اين راكتور كه بعضا كارشناسان ايراني نيز حضور داشتند تحول مثبتي در زمينه ايجاد صنايع هسته اي در كشور صورت گرفت. |
دكتر علي اصغرآزاد از بنيانگذاران سازمان انرژي اتمي ايران در زمينه راه اندازي راكتور اتمي دانشگاه تهران مي گويد: طبق قرارداد بين دانشگاه تهران و كمپاني A.M.F كليه عمليات نصب ماشين آلات و وسايل كنترل راكتور به عهده كمپاني مزبور و كليه كارهاي ساختماني بناي راكتور به عهده مقاطعه كاران ايراني بود. با وجودي كه از آغاز كار همه روزه عده معدودي از كارشناسان مركز، عمليات نصب راكتور را از نزديك تعقيب مي نمودند. در آخرين مراحل نصب راكتور يعني در موقعيكه نصب دستگاههاي كنترل راكتور و همچنين سيستمهاي تصفيه آب استخر و ماشين آلات تهويه راكتور شروع شده بود. بدون هيچ مقدمه اي از ورود كارشناسان مركز به محوطه كارگاه جلوگيري به عمل آمد. مقاطعه كاران به بهانه دخالت كارشناسان مركز در كارها و امكان اخلال در پيشرفت عمليات ساختماني اين تصميم را با روشي توام با خشونت به كارشناسان مركز، ابلاغ و وسايل دفتري آنها را راسا به فضاي باز خارج از محوطه كارگاه منتقل نمودند.
از آن روز، كارشناسان به كارگاه راه نيافتند تا روزي كه عمليات نصب ماشين آلات راكتور خاتمه يافت و آماده تحويل به مركز اتمي گرديد. درست در همين موقع كارشناسان AMF كه براي نصب و تحول راكتور در تهران بودند، بدون دادن كوچكترين آموزش به كارشناسان مركز بكلي خود را كنار كشيدند و اميد به اين بستند كه از ناتواني علمي و فني كارشناسان مركز سود جسته و امضاي قرارداد ديگري را براي اداره موقت امور راكتور بر دانشگاه تحميل نمايند. ولي چنين نشد چون كارشناسان ايراني مركز در مواجهه با اين امر ناتواني نداشتند، بلكه در حد ممتازي از توانايي برخوردار بودند. تيمي كوچك ولي كارآمد از هشت تا 10 نفر از جوانان با شهامت و آماده به كار قدم پيش نهادند. از مشكلات و امكان مخاطرات نهراسيدند و در مدتي كه براي كارشناسان AMF بسيار غيرمنتظره بود، مسائل پيچيده راه اندازي يك راكتور هسته اي را يكي پس از ديگري حل كردند.
لحظات پرهيجان بحراني شدن راكتور اتمي به دست جوانان ايراني و بدون كوچكترين كمك كارشناسان خارجي فرارسيد و با فرا رسيدن اين لحظات، تكنولوژي هسته اي در كشورمان به مرحله جديدي از گسترش خود پاي نهاد.
ايجاد راكتور اتمي دانشگاه تهران ، نقطه آغاز مهمي در زمينه فعاليتهاي هسته اي ايران محسوب مي شود و عملا در طول ساخت اين راكتور كه بعضا كارشناسان ايراني نيز حضور داشتند، تحول مثبتي در زمينه ايجاد صنايع هسته اي در كشور صورت گرفت. به جز پروژه هاي مذكور ، طي دو دهه 1330 و 1340 فعاليتهاي ديگري نيز در زمينه علوم هسته اي صورت گرفت كه مي توان به ايجاد شتاب دهنده و اندوگراف و مركز پزشكي هسته اي در دانشگاه تهران اشاره نمود. بدين لحاظ ايران به تدريج گامهايي در جهت توسعه هسته اي خود برمي داشت.
اما در طي دهه ( 1970) 1350 وضعيت ايران به لحاظ علوم هسته اي و كاربردهاي آن به نحو قابل توجهي دچار تحول گرديد. در سال (1974) 1353 سازمان انرژي اتمي ايران ( AEOI) تاسيس شد و مركز اتمي دانشگاه تهران تحت نظارت اين سازمان قرار گرفت. متعاقب تاسيس AEOI ، دولت وقت، سرمايه گذاري وسيعي را جهت رشد سريع علوم و فنون هسته اي انجام داد.
بر اساس ماده 3 قانون سازمان انرژي اتمي مصوب 16 تيرماه سال 1353 وظايف سازمان به شرح زير تعريف و تصويب شده است :
الف- توسعه و گسترش علوم و فنون اتمي در كشور و ايجاد زيربناي علمي و فني لازم براي استفاده از علوم و فنون اتمي در برنامه هاي توسعه و تحول كشور.
ب - انجام مطالعات و تحقيقات لازم در زمينه هاي مربوط به علوم و فنون اتمي.
پ- اهتمام در كاربرد علوم و فنون اتمي در صنايع، كشاورزي و خدمات.
ت- ايجاد خدمات فني مورد نياز كشور در زمينه علوم و فنون اتمي.
ث- انجام بررسي ها و عمليات اكتشافي براي تعيين منابع مواد اوليه صنايع اتمي از قبيل سوخت اتمي و مواد راديو اكتيو و بهره برداري از منابع از طريق استخراج و استفاده از مواد مذبور در صنايع، نيروگاهها، كارخانه ها و تاسيسات مختلف اتمي كشور.
( سازمان موظف است اهتمام خود را براي تامين سوخت اتمي و ساير مواد اصلي مورد نياز صنايع اتمي كشور با توجه به نيازهاي آينده به كار ببرد).
ج- ايجاد نيروگاههاي اتمي و بهره برداري از آنها براي كمك به تامين نيروي برق مورد نياز كشور.
چ- ايجاد تاسيسات شيرين كردن آب شور و بهره برداري از آنها براي كمك به تامين آب مورد نياز كشور.
ح- توليد و توزيع راديوايزوتوپها و ساير مواد و تجيهزات مورد نياز براي كاربرد علوم و فنون اتمي كشور.
خ- ايجاد هماهنگي و نظارت بر امور مربوط به علوم و فنون اتمي در كشور كه به وسيله ساير موسسات اعم از دولتي و يا وابسته به دولت و يا غيردولتي انجام مي شود و تنظيم مقررات، ضوابط و آئين نامه هاي مربوطه و پيشنهاد آن به مراجع ذي صلاح قانوني براي تصويب.
د- ايجاد ارتباط با مراجع بين المللي و يا كشورهاي خارجي در زمينه علوم و فنون صنايع اتمي به نام دولت جمهوري اسلامي ايران، نمايندگي دولت ايران در آژانس بين المللي انرژي اتمي به عهده سازمان خواهد بود.
ذ- انجام تحقيقات مربوط با استفاده از منابع انرژي موجود در طبيعت كه مورد بهره برداري قرار نگرفته اند و اهتمام در استفاده از تجربيات ساير كشورها در اين زمينه از طريق ايجاد ارتباط لازم.
كليه اهداف و وظايف اصلي تعيين شده در قانون سازمان در قالب پروژه هاي مصوب تعريف شده و در واحدهاي تحت پوشش معا ونت هاي پژوهشي، توليد سوخت هسته اي، نيروگاههاي اتمي و نظام ايمني هسته اي كشور اجرا مي شود و معاونت هاي برنامه ريزي، آموزش و امور مجلس، اداري و مالي و نظارت در امور شركتها و مديريت هاي مستقل تحت نظر رياست سازمان عهده دار وظايف ستادي و پشتيباني هستند.
|
در سال (1974) 1353 سازمان انرژي اتمي ايران ( AEOI) تاسيس شد و مركز اتمي دانشگاه تهران تحت نظارت اين سازمان قرار گرفت. متعاقب تاسيس AEOI ، دولت وقت، سرمايه گذاري وسيعي را جهت رشد سريع علوم و فنون هسته اي انجام داد. |
خبرگزاري "مهر" در نظر دارد در سلسله گزارشاتي به تبيين بخشي از وظايف و دستاوردهاي معا ونت هاي مختلف اين سازمان بپردازد و اين باب را از معاونت پژوهشي و مركز تحقيقات هسته اي در اين معاونت مي گشايد.
معاونت پژوهشي برنامه ريزي وهدايت طرحها و پروژهاي تعريف شده ، انتقال تكنولوژي هسته اي به كشور، انجام تحقيقات بنيادي و كاربردي در زمينه استفاده از انرژي اتمي در صنايع، پزشكي و كشاورزي را برعهده دارد و شامل مراكزي چون مركز تحقيقات هسته اي، مركز تحقيقات كشاورزي و پزشكي هسته اي كرج ، مركز تحقيقات و كاربرد ليزر، بخش تحقيقاتي طيف نگاري، مراكز تحقيقات و كاربرد پرتوهاي يون ساز، مركز تحقيقات و كاربرد پرتو فرآيند يزد، مركز تحقيقات بناب، بخش تحقيقات گداخت هسته اي و مركز توسعه انرژي هاي نو است.
در اين ميان، مركز تحقيقات هسته اي به سبب سابقه طولاني و توان علمي فني حاصل از كادر مجرب و با تجربه خود همواره پيشا هنگ فعاليتهاي علمي و پژوهشي بوده است. هدف اصلي اين مركز انجام تحقيقات پايه درعلوم هسته اي و فراهم آوردن زيربناي علمي براي گسترش علوم و فنون هسته اي كشور و امكانات لازم براي ايجاد خودكفايي نسبي آنها است.
تربيت كادر متخصص هسته اي، همكاري با دانشگاهها و مراكز علمي، آموزشي را مي توان از هدفهاي جنبي اين مركز به شمار آورد.
بخش تهيه و توليد راديو ايزوتوپها ، بخش فيزيك هسته اي ، بخش فيزيك نوترون ، بخش الكترونيك ، بخش فيزيك بهداشت ، بخش حالت جامد ، بخش طراحي و ساخت و بخش شيمي تجزيه از بخشهاي مختلف اين مركز به شمار مي رود .
بخش راديو ايزوتوپ ها با چندين سال فعاليت در زمينه تهيه و توليد راديوايزوتوپها با تاسيس آزمايشگاههاي مجهز، استفاده از امكانات راكتور تحقيقاتي و تربيت نيروي انساني كارآزموده در دو زمينه توليد راديو دارو و توليد چشمه هاي صنعتي فعاليت مي كند . فعاليتهاي بي وقفه و مسوولانه در اين بخش، كشورمان را در زمينه راديوداروها و توليد چشمه هاي صنعتي به خودكفايي رسانده است.
در بخش فيزيك هسته اي عمده فعاليت هاي آزمايشگاه و اندوگراف حول شتاب دهنده متمركز است. آناليز مواد به كمك روشهاي هسته اي بالاخص روش پيكسي (PIXE) و روش پس زني رانرفورد (RBS) مورد استفاده قرار مي گيرد. ايجاد يك آزمايشگاه تكنيك خلاء وتعمير آشكار سازهاي ژرمانيوم ابرخالص (Hp Ge) ، تعمير و راه اندازي سيستم شمارش آنتي كامپتون، بررسي پديده شكافت با پروتونهاي E=30Mev در سيكلوترون مركز كرج، بررسي واكنشهاي هسته اي روي تراز ايزومري 26AL خدمات باستان سنجي و حفظ و مرمت آثار فرهنگي تاريخي نيز از فعاليت هاي اين بخش است.
در قسمت فيزيك نوترون فعاليتهاي ساخت حفاظت براي سيستمهاي ديفراكتومتر نوتروني و راديوگرافي نوتروني، همكاري و انجام پروژه هاي مشترك با مركز تحقيقات و توليد سوخت هسته اي اصفهان ، بررسي ساخت سيستم گرداننده نمونه در قلب راكتور، طرح ساخت رابيت، انجام آناليز به روش NAA به صورت كمي و كيفي براي نمونه هاي بيولوژيكي و ژئولوژيكي، راه اندازي و استفاده از كدهاي كامپيوتري مانند MCNP و HEPRO و آناليز نمونه هاي مركب و كاغذ قديمي به روش پيكسي انجام مي شود.
فعاليتهاي پژوهشي بخش الكترونيك مركز تحقيقات هسته اي شامل تكميل طرح منبع تغذيه H.V، تكميل طرح آمپلي فاير حساس به بار، بررسي آمپلي فاير كانال لگاريتمي راكتور، طراحي و ساخت سيستم مونيتور دستي، طراحي و ساخت دستگاه ضخامت سنج هسته اي، طراحي و ساخت دستگاه اندازه گيري خلاء با كاتود سرد و دستگاه كنترل حرارت سيستم سنتز بنزين و ... مي باشد.
|
بخش راديو ايزوتوپها با چندين سال فعاليت در زمينه تهيه و توليد راديوايزوتوپها با تاسيس آزمايشگاههاي مجهز، استفاده از امكانات راكتور تحقيقاتي و تربيت نيروي انساني كارآزموده در دو زمينه توليد راديو دارو و توليد چشمه هاي صنعتي فعاليت مي كند . فعاليتهاي بي وقفه و مسوولانه در اين بخش، كشورمان را در زمينه راديوداروها و توليد چشمه هاي صنعتي به خودكفايي رسانده است. |
نظارت بر كليه فعاليتهاي هسته اي، حضور مداوم در مركز كنترل راكتور در هنگام كار، مشاوره و مشاركت در نصب سيستم هاي ايمني هسته اي، نظارت و كنترل بركار تهيه انواع راديوداروها، نظارت و كنترل مراحل ساخت چشمه هاي صنعتي از قبيل ايريديوم – 192 و كبالت –60 و سزيوم –137همكاري با گروه پسمانداري، كنترل پرتوگيري كليه كاركنان از فعاليتهاي پژوهشي، علمي و فني فيزيك بهداشت مي باشد.
فعاليت هاي بخش حالت جامد شامل تهيه لايه نازك شفاف و رسانا از اكسيدقلع و اينديوم به روش غوطه وري شيميايي، تهيه سراميك PZT، مطالعه تعيين ساختار آلياژهاي فلزات شيشه اي از حالت بي شكل به كريستال، رشد بلور KCI، توليد اشعه يوني با جريان بالا و پروژه رشد كريستالهاي سديم آيدايد دوپ شده است .
در بخش طراحي و ساخت، طراحي و ساخت شيوه هاي يونيورسال، ساخت دستگاه X-Ray براي كاربري در دندانپزشكي، ساخت آشكار ساز L.S.L براي اتصال به دتكتور و اتصال لوله هدايت كننده جريان صورت مي گيرد .
و بالاخره فعاليتهاي شيمي تجزيه شامل تشخيص و تعيين مقدار عناصر سمي كم مقدار در خون و مواد بيولوژيكي بدن انسان، مواد معدني و آلي، افزودني هاي مواد غذايي و آشاميدني، انواع كودهاي شيميايي و گازهاي صنعتي و ... مي باشد.
در بخشهاي بعدي گزارش به تشريح وظايف و دستاوردهاي اين بخشها خواهيم پرداخت .
نظر شما