به گزارش خبرنگار مهر، یکی از چالشهای جهان امروز، بحران کم آبی است و برای حل این مشکل کشورهای مختلف باید منابع آبی خود را به بهترین نحو مدیریت کنند.
گرچه عوامل متعددی مانند تغییرات جوی و عدم ثبات در الگوهای بارندگی، افزایش جمعیت،گسترش شهرنشینی و توسعه فعالیت های کشاورزی و صنعتی منجر به افزایش سرانه مصرف شده است اما در این میان فاکتورهای دیگری همچون مدیریت سنتی در بهره برداری و مصرف آب درکشاورزی نقش چشمگیری در کاهش منابع آبی و از جمله در استانهای کویری دارد.
براساس آمار و اطلاعات منتشره در سال گذشته، از كل اراضي 164 ميليون هكتاري كشور، درحال حاضر 18.8 ميليون هكتار در چرخه توليد محصولات كشاورزي قرار دارد.
از اين مقدار حدود هشت ميليون هكتار به صورت آبي و حدود 6.3 ميليون هكتار به صورت ديم و بقيه به صورت آيش آبي و ديم مورد بهره برداري قرار دارند. در ارتباط با منابع آب نيز از حدود 93 ميليارد مترمكعب منابع آب مصرفي كشور حدود 86 ميليارد مترمكعب به حساب مصارف كشاورزي منظور می شود.
بحران کم آبی و خشکسالی
بحران کم آبی و خشکسالی روز به روز در استان جدی تر می شود و شرایط را به نحوی رقم زده است که گویا قرار نیست این معضل به این زودی از استان رخت بر بندد.
بر اساس آمار موجود، هم اکنون بیشترین میزان آب مصرفی در کشور مربوط به بخش کشاورزی است و خراسان جنوبی با توجه به محدودیت ها، وضعیت نامساعدتری دارد؛ زیرا متوسط بارندگی در این استان تنها 130 میلی متر باران در سال است که تقریبا 120 میلی متر از میانگین کشوری کمتر است.
هم اکنون برخی از کشورهای پیشرفته، متوسط مصرف آب در بخش کشاورزی را به ۳۰درصد از کل آب استحصالی کاهش داده اند و به تبع آن افزایش بهره وری را در دستور کار خود قرار داده اند.
این در حالی است که 92 درصد آب استحصالی در بخش کشاورزی استان مصرف می شود و این بخش بزرگترين و مهمترين مصرف كننده آب در استان خشک و کویری خراسان جنوبی به شمار می رود.
نقش آب در بخش توليدات كشاورزي از يك سو و كمبود آن در استان از دیگر سو استفاده بهينه از اين منبع كمياب را ضروري می نماید.
وضعیت بحرانی دشتهای خراسان جنوبی
مدیرعامل شرکت آب منطقه ای خراسان جنوبی نیز طی سال گذشته در مصاحبه خبری خود اعلام کرده بود: در محدوده استان خراسان جنوبی تعداد 33 محدوده مطالعاتی اصلی قرار دارد که از این تعداد 24 محدوده مستقل و 9 محدوده مشترک با استان های مجاور است.
غلامرضا غلامرضاییی گفت: از مجموع دشتهای استان دو محدوده سده و سرایان در وضعیت ممنوعه بحرانی،16 دشت در وضعیت ممنوعه و 15دشت نیز به عنوان دشت آزاد تلقی می شوند.
غلامرضایی با تاکید بر اینکه افت سطح آب زیرزمینی و کسری مخزن در دشت های استان، محدودیتهای زیادی در توسعه بهره برداری به وجود آورده است، افزود: مهم ترین محدودیت ها شامل ممنوعیت برداشت آب از دشت ها برای جلوگیری از تشدید افت، شور شدن تدریجی آب زیرزمینی، کاهش توان آبدهی چاه ها، خشک شدن قنوات، کمبود آب برای تامین آب شرب و صنعت و سر انجام ایجاد موانع سر راه رشد و توسعه استان است.
این مسئول بیان کرده است: تقریبا از همه ظرفیت ها و پتانسیل های آبی استان به ویژه آب های زیر زمینی، استفاده شده و نه تنها امکان توسعه بهره برداری وجود ندارد، بلکه بهره برداری پایه دار و دائمی نیز در خطر جدی قرار گرفته است.
خرده مالکی مانعی بزرگ بر سر راه طرح های نوین آبیاری
مدیر امور آب و خاک جهاد کشاورزی خراسان جنوبی در این باره می گوید: اجرای سیستم آبیاری نوین راندمان آبیاری را تا 90 درصد افزایش می دهد که این خود موجب افزایش تولید محصولات کشاورزی می شود.
حسین اضغری ادامه می دهد: اما متاسفانه در خراسان جنوبی به دلیل وجود خرده مالکی تاکنون اجرای سیستم های آبیاری تحت فشار در اراضی کشاورزی با مشکل جدی مواجه بوده بطوریکه خرده مالکی تا 90 درصد از اجرای کامل سیستمهای آبیاری نوین در استان جلوگیری کرده است.
وی افزود : برای اجرای سیستم های آبیاری نوین در اراضی خرده مالکی باید تمامی مالکین به طور هماهنگ با اجرای این سیستم موافق باشند و مخالفت حتی یک نفر هم مانع اجرای آن است.
وی با بیان اینکه اغلب کشاورزان فکر می کنند که با اجرای سیستم های آبیاری نوین در اراضی یکپارچه، اراضی از مالکیت آنها خارج می شود، تصریح کرد: در صورتی که جهاد کشاورزی به مالکیت آنها کاری ندارد و قبولاندن این موضوع به روستائیان و کشاورزان نیاز به فرهنگ سازی دارد.
شوری آب مشکلی دیگر
مدیر امور آب و خاک جهاد کشاورزی خراسان جنوبی به محدودیتهای موجود در خراسان جنوبی برای اجرای سیستم های آبیاری نوین اشاره کرد و افزود: به دلیل اینکه آبیاری تحت فشار، با آب با کیفیت و شیرین انجام می شود شوری آب و خاک در اراضی کشاورزی خراسان جنوبی مشکل دیگری است که اجرای آبیاری تحت فشار را تحت تاثیر خود قرار داده است.
اصغری با بیان اینکه بیش از 20 درصد آب مصرف شده در بخش کشاورزی استان آب با کیفیت یعنی با درجه شوری کم است، گفت : در سال 91 برای اجرای سیستم های آبیاری نوین هیچ اعتباری اختصاص نیافته است.
وی میزان اعتبارات تخصیصی در سال 90 را چهار میلیارد و 300 میلون تومان اعلام کرد و گفت: تاکنون درسه هزار و 232 هکتار از اراضی استان سیستم آبیاری تحت فشار اجرا شده و در هزار و 106 هکتار این سیستم در حال اجراست.
وی ادامه داد: این اراضی با اعتبار تخصیص یافته در سال 90 به میران چهارمیلیارد و 300 میلیون تومان مجهز به سیستمهای آبیاری تحت فشار شده اند.
راندمان آب در بخش کشاورزی استان در بهترین حالت 35 درصد است
اصغری به نبود هماهنگی میان میزان آب مصرفی در بخش کشاورزی و مقدار تولید در این بخش اشاره کرد و افزود: در خراسان جنوبی راندمان آبیاری در بهترین حالت 35 درصد است که در صورت اجرای آبیاری تحت فشار می توان این راندمان را به 90 درصد افزایش داد که با افزایش آن میزان تولید محصولات کشاورزی نیز افزایش خواهد یافت.
اجرای 3هزار و 232 هکتار آبیاری نوین در استان
رئیس سازمان جهاد کشاورزی خراسان جنوبی نیز در این زمینه می گوید: در حال حاضر سه هزار و 232 هکتاراز زمین های خراسان جنوبی به روش های آبیاری نوین آبیاری می شوند.
غلامرضا هادربادی افزود: با اجرای آبیاری نوین به طور متوسط 50 درصد در مصرف آب صرفه جویی می شود.
وی مشکلاتی که در سیستم های آبیاری نوین استان وجود دارد را خرده مالکی شدید، کیفیت نامناسب آب بعضی از منابع آب، گرمای زیاد و وجود بادهای موسمی شدید، افزایش و یا نوسانات شدید قیمتها و کمبود مشاور و پیمانکار بومی برشمرد.
وی تصریح کرد: از آغاز امسال117 هکتار با اعتبار دولتی 490 میلیون و 500 هزار تومان از زمین های کشاورزی استان به این سیستم مجهز شدند.
92 درصد مصرف آب استان در بخش کشاورزی
مدیر عامل شرکت آب منطقه ای خراسان جنوبی نیز با بیان اینکه در حال حاضر 92 درصد آب استان در بخش کشاورزی مصرف می شود و بیان داشت: از این میزان تنها 30 تا 32 درصد آن مورد استفاده صحیح قرار می گیرد.
غلامرضا غلامرضایی اضافه کرد: علاوه بر خشک بودن استان خراسان جنوبی کمترین میزان آب تجدید‌پذیر را دارا است و میزان تبخیر و تعریق آب در این استان بسیار بالا است.
وی با بیان اینکه از مجموع نزول‌های جوی تنها 30 درصد آن قابل دسترس است، تصریح کرد: با توجه به نوع اقلیم 20 درصد آن تبخیر می شود و تنها 10 درصد آن در اختیار قرار می گیرد.
90 درصد چاه های کشاورزی به کنتور هوشمند مجهز شدند
غلامرضایی، استفاده از کنتورهای هوشمند در چاههای کشاورزی را از جمله راهکارهای کاهش مصرف آب در بخش کشاورزی با کنترل میزان برداشت اعلام کرد و گفت : در حال حاضر هزار و 600 کنتور هوشمند از سوی این شرکت خریداری شده و هزار و 416 حلقه چاه معادل 90 درصد چاههای کشاورزی استان تا کنون مجهز به کنتور هوشمند شده است.
وی با تاکید بر اهمیت استفاده بیشتر از منابع آبی استان در بخش شرب افزود: بیشترین مصرف آب استان هم اکنون در بخش کشاورزی است و همچنین بیشترین آلودگی آب توسط بخش کشاورزی به علت استفاده از کود‌های شیمیایی وارد منابع آبی می شود.
خشک شدن 144 رشته قنات در استان
با توجه به خشکسالی های 15 ساله در این استان کویری هر روز بر آمار کمبود منابع آبی افزوده می شود و قناتها به عنوان منابع آبی برای روستاییان هر ساله بر آمار آن افزوده می شود که این خود مصرف آب در قابل شرب در بخش کشاورزی را افزایش می دهد.
مدیرعامل آب و فاضلاب روستایی خراسان جنوبی نیز با اشاره به کمبود منابع آبی در استان گفت: 144 رشته قنات در روستاهای استان خشک شده و دیگر قابلیت برداشت آب را ندارند.
علی اکبر بسکابادی اشاره به اینکه نیاز آبی روستاهای استان 33 میلیون متر مکعب است، اظهارکردبا توجه به خشک شدن قنوات قادر به برداشت 18 میلیون متر مکعب هستیم.
وی با بیان اینکه سال گذشته 3.5 میلیون متر مکعب آب در شبکه های روستایی استان هدر رفت داشته ایم، افزود:33.4 درصد آب در شبکه های آب روستایی به هدر رفته است.
وی عنوان کرد: 10 درصد کنتورهای آب روستایی معیوب هستند که تا کنون توانسته ایم تنها چهار درصد را نوسازی کنیم.
باید با مدیریت صحیح منابع آبی از بحرانی شدن وضعیت زیست در استان و خالی شدن روستاها به خصوص روستاهای حاشیه نوار مرز از خالی شدن سکنه روستا نیز جلوگیری کرد.
تلاش برای عبور از بحران کم آبی در استان خشک و کویری خراسان جنوبی که 14 سال خشکسالی را پشت سر گذاشته است نیازمند همکاری همه جانبه مردم، مسئولان و کشاورزان است که در این زمینه کشاورزان نقش انکارناپذیری دارند.
و قطعا تحقق سیستم های آبیاری نوین آن هم به فرض اجرا در تمام اراضی استان کافی نخواهد بود، بلکه باید در کنار آن اجرای الگوی کشت و ارتقای دانش کشاورزان نیز در دستور کار مسئولان قرار گیرد.
.............
گزارش : فاطمه زیراچی
نظر شما