روايت جهاني شدن دانش هسته اي ايرانيان روايتي شنيدني است كه بازگويي و تامل در آن نسل امروز ما را با مسير پيموده شده براي بومي كردن تكنولوژي هسته اي آشنا كرده و آنان را بيش از گذشته در راه صيانت از حقوق مسلم و خدشه ناپذير خودشان مصمم خواهد ساخت.
خبرگزاري "مهر" در حد توان خود كوشيده است با ارايه گزارش هايي از روند فعاليت هاي سازمان انرژي اتمي ايران كه جرقه آن از سال 1335 با مصوبه مجلس شوراي ملي براي تاسيس مركز اتمي دانشگاه تهران زده شد، تصويري ناب از اين روايت را ترسيم كند.
آنچه در پي مي آيد، بخش سوم گزارش خبرگزاري "مهر" است و بخش هاي ديگر اين مجموعه نيز در روزهاي آتي تقديم مي شود:
مراكز تحقيقات و كاربرد پرتوهاي يونساز:
مركز تابش گاما
اين مركز در راستاي مسووليتهاي تحقيقاتي خود در تعيين دز ستروني و ضد عفوني، كنترل كيفي ميكروبي محصولات يكبار مصرف پزشكي، مواد بسته بندي شده و انواع گياه داروها و ادويه جات را تابش دهي، ستروني و ضد عفوني مي كند. مركز تابش گاما در زمينه اندازه گيري پارامترهاي زيست محيطي نيروگاه بوشهر و نيز اندازه گيري ذرات معلق در هواي شهر تهران، تحقيقاتي انجام داده است.
مركز تحقيقات و كاربرد پرتو فرآيند يزد
هدف اصلي اين مركز ايجاد تاسيسات پرتودهي با استفاده از شتاب دهنده هاي الكترون و كاربرد آن در صنايع، تحقيقات و علوم ديگر است.
در اين مركز يك شتاب دهنده پر قدرت الكترون با انرژي 10 ميليون الكترون ولت و توان 100 كيلو وات نصب و راه اندازي شده است و تحقيقات گسترده اي در زمينه پرتوفرآوري مواد مختلف، از جمله مواد پليمري در دست انجام است كه اهميت خاصي در صنعت پليمر كشور دارد.
مركز تحقيقات بناب
در اين مركز نيز ساخت و طراحي ليزر بودن آرگون، بررسي مسايل زيست آرتميا در درياچه اروميه و ايجاد موتاسيون در آن و توليد تايروترون، جوشكاري پيشرفته مواد فلزي به غير فلز، ساخت سنسورهاي حرارتي، ساخت تويپ اشعه x و طرح كاربرد بهينه سازي سيستم لايه نشاني نايلون براي پوششهاي بسته بندي و چاپ انجام مي شود.
بخش تحقيقات گداخت هسته اي
اولين دستگاه تهيه پلاسمها در سال 1374 بوسيله دستگاه توكامك دماوند T.V.D راه اندازي و در سال 1377 مشكلات آن بر طرف و با تجهيزات كاملتري براي به دست آوردن نتايج بهتر آماده گرديد.
دومين دستگاه تهيه پلاسما توكامك الوند است كه از اوايل سال 1377 راه اندازي و با پيشبرد و طرح « مطالعه پلاسماي حواشي توكامك الوند » به فعاليت هاي خود ادامه مي دهد.
در طرح اول نتايج به دست آمده از آزمايشها مورد بررسي قرار گرفت و برنامه هاي كامپيوتري لازم براي پردازش نتايج نوشته شد و در طرح دوم سيستم سيم پيچهاي چنبره اي توكامك Toroidal بهينه شد و اسكلت نگهدارنده بانك خازن Capacitor Bank ميدان چنبره اي طراحي گرديد.
اواخر سال طراحي يك توكامك كروي به نام «آفتاب» نيز مورد نظر قرار گرفت و نتايج خوبي به همراه داشت. علاوه بر اين استفاده از پلاسما براي لايه گذاري در راستاي فيلمهاي Tl روي زير لايه هايي از قبيل مس و برنج در دست مطالعه است و همچنين طراحي و ساخت سيستم Plasma Nitriding در حال انجام است كه داراي كاربردهاي تحقيقاتي و صنعتي فراوان مي باشد.
مركز توسعه انرژيهاي نو
مركز توسعه انرژيهاي نو با ادامه خط مشي توليد برق از منابع تجديد پذير، ميزان توليد برق خود را تاكنون به 42 ميليون كيلو وات ساعت رسانده است و در ادامه عمليات انتقال تكنولوژي به داخل كشور و ساخت داخل تجهيزات نيروگاههاي انرژي هاي نو فعاليت مي نمايد. ايجاد نيروگاههاي بادي منجيل، و النصر رودبار و الفتح هرزويل، اقدام به اجراي پروژه راكتور بيوگاز در ساوه، مطالعه طرح توليد برق ژئوترمال، ساخت تجهيزات نيروگاههاي خورشيدي فتوولتائي براي توسعه نيروگاه خورشيدي دربيد يزد و نيروگاه سر كوير حسينيان - معلمان و جهرم نيز از تلاشهاي اين مركز است.
در سياست هاي جديد توسعه اقتصادي جمهوري اسلامي ايران، استراتژي توليد برق از منابع تجديد پذير به علت موقعيت خاص جغرافيائي كشور و دوري از وابستگي به نفت و ساير سوخت هاي فسيلي مد نظر قرار گرفته است.
اين مركز با تكيه بر تجربيات گذشته در خصوص ساخت توربين هاي بادي در سال 1373 اولين گام در خصوص ايجاد نيروگاه برق بادي در ناحيه بادخيز منجيل و رودبار را برداشت كه حاصل آن احداث دو واحد نمونه 500 كيلوواتي در اين دو ناحيه بود. هدف اصلي احداث اين دو واحد نمونه، ايجاد باور توليد برق از انرژي بادي در ايران بود.
طي سالهاي بعد، پس از عقد قرارداد انتقال تكنولوژي و خريد تجهيزات خارجي، اين مركز توانست مرحله احداث 27 واحد نيروگاه برق بادي را در مدتي كمتر از 3 سال با انتقال بيش از 50 درصد تكنولوژي و ساخت تجهيزات نيروگاههاي برق بادي در داخل كشور و مونتاژ كامل، نصب و راه اندازي توسط متخصصان مركز عملي نمايد و تاكنون 26 واحد از اين توربين ها كه از انواع 300 و 550 كيلو واتي هستند در محدوده شهر منجيل، ارتفاعات رودبار و ناحيه هرزويل نصب و راه اندازي شده اند. با احداث نيروگاههاي برق بادي ضمن تزريق برق به شبكه سراسري، برق مورد نياز سه شهر منجيل، رودبار و لوشان تامين گرديده است.
با نصب نيروگاههاي فوق، اين مركز توانسته است، ساليانه از سوختن حدود يازده ميليون و سيصد و پنجاه هزار ليتر نفت جلوگيري به عمل آورد.
به طوري كه اگر نفت بشكه اي 20 دلار باشد، با انجام پروژه فوق ساليانه بالغ بر يك ميليون و هشتصد هزار دلار صرفه جويي ارزي خواهد شد.
هم اكنون اين مركز با عقد قرارداد و ادامه ساخت داخل تجهيزات نيروگاه يكصد مگاواتي برق بادي به سرعت به سمت توسعه بهره گيري از اين منبع مجاني و غير آلاينده پيش مي رود.
مركز توسعه انرژيهاي نو سازمان انرژي اتمي ايران در زمينه توليد برق از ديگر منابع تجديد پذير فعاليت چشمگير داشته است. در اين راستا اولين نيروگاه تحقيقاتي فتوولتايي خورشيدي را در روستاي دربيد يزد، در آبان ماه سال 1372 و دومين نيروگاه تحقيقاتي فتوولتائي خورشيدي را به ظرفيت 27 كيلو وات در روستاي حسينيان و معلمان در منطقه كويري سمنان راه اندازي كرده و كار توسعه اين نيروگاهها را بر عهده دارد.
در زمينه بيوگاز نيز يك واحد نمونه راكتور بيوگاز به حجم 65 متر مكعب در مركز آموزش كشاورزي ماهدشت كرج و يك راكتور بيوگاز به حجم 13 متر مكعب به صورت پايلوت براي شركت خدماتي كيش طراحي و احداث كرده و همچنين با اجراي طرح نمونه توليد برق از راكتور بيوگاز با استفاده از فاضلابهاي شهري كه هم اكنون بيش از 50 درصد پيشرفت فيزيكي داشته، اميد مي رود اين منبع جديد را نيز به منابع توليد انرژي برق كشور بيافزايد و بالاخره اين مركز با ارايه طرح توليد برق از منابع ژئوترمال سبلان و خوي بررسي هاي زمين شناسي، ژئوفيزيكي و ژئوشيميائي و نيز حفر گمانه هاي اكتشافي را در اين زمينه انجام داده است كه پيش بيني مي شود تا ميزان 200 مگاوات برق از مخازن زمين گرمايي خوي و سبلان براي كشور تامين گردد.
معاونت توليد سوخت هسته اي
تعيين خط مشي و اتخاذ سياستهاي مناسب در زمينه هاي اكتشاف مواد راديواكتيو، استخراج مواد معدني، استحصال و انجام عمليات تغليظ تا مرحله توليد كيك زرد، تحقيق و توسعه در زمينه چرخه سوخت هسته اي ، امكان توليد و تامين بخشي از مواد اوليه مورد نياز در تهيه سوخت هسته اي به منظور پشتيباني از نيروگاههاي هسته اي كشور و مديريت پسمانهاي هسته اي توليد شده در كشور از اهم وظايف اين معاونت مي باشد.
مديريتهاي معاونت توليد سوخت هسته اي :
امور اكتشاف و استخراج
اين مديريت در زمينه انجام عمليات مختلف اكتشاف هوايي، اكتشافات سطح الارضي، تحت الارضي، مطالعات بهره برداري، توسعه و تجهيز ذخاير معدني، نظارت بر تهيه نقشه هاي راديومتري، مغناطيس سنجي، توپوگرافي، زمين شناسي و مقياسهاي مختلف بر حسب ضرورتهاي مترتب بر نوع فعاليتها و انجام مطالعات ژئوشيميايي، ژئوفيزيكي، زمين شناسي، پتروگرافي، مينرالوژيكي، حفاري، آزمايشگاهي مربوط و تلفيق كليه اطلاعات موجود به مناطق اكتشافي اورانيوم فعاليت مي نمايد و علاوه بر آن مطالعه و تعيين پارامترهاي اكتشافي كانسارها از قبيل ذخيره، عيار و قابليت بهره دهي از نظر پارامترهاي اقتصادي در مراحل استخراج و فرآوري، انجام كليه عمليات استخراج سنگهاي معدني اورانيوم چه به صورت روباز و چه به صورت زيرزميني به عهده اين امور مي باشد.
مركز كانه آرايي
با توجه به روند افزايش فعاليتهاي اكتشافي در سطح كشور، اين مركز به منظور دست يابي به تكنولوژي لازم و انجام پژوهشهاي بنيادي در زمينه چگونگي استحصال اورانيوم از سنگ هاي اورانيوم دار معادن ايران و همچنين استحصال اورانيوم از اسيد فسفريك و ايجاد امكان تامين بخشي از مواد اوليه مورد نياز در تهيه سوخت هسته اي فعاليت مي نمايد. در اين رابطه ايجاد يك يا چند كارخانه نيمه صنعتي و صنعتي براي استحصال، تصفيه و تغليظ اورانيوم از سنگ معدن تا توليد كيك زرد به منظور استفاده در تكنولوژي هسته اي براي مصارف صلح آميز به عهده اين مركز مي باشد.
مركز تحقيقات و توليد سوخت هسته اي اصفهان
فعاليت هاي عمده اين مركز بر روي تحقيق و توسعه در زمينه چرخه سوخت هسته اي متمركز شده و علاوه بر آن تامين بخشي از سوخت ساليانه واحد يكم نيروگاه اتمي بوشهر و راكتورهاي تحقيقاتي به عهده اين مركز است.
دفتر پسمانداري
اين دفتر مسوليت جمع آوري، كنترل، نظارت، نگهداري، آمايش، انتقال و دفع پسمانهاي مراكز پزشكي هسته اي و صنعتي، مراكز تحقيقات هسته اي و نيروگاه اتمي بوشهر را بر عهده دارد و موظف به نظارت كامل بر توليد پسمان، بر اساس ضوابط آژانس بين المللي انرژي اتمي و مقررات قانون حفاظت در برابر اشعه در جلوگيري از پراكندگي و پخش پسمانهاي پرتوزا در محيط زيست و اطمينان بخشيدن به حفظ سلامت محيط زيست مي باشد.
آزمايشگاههاي جابربن حيان
اين آزمايشگاهها به منظور پشتيباني از انجام پروژه هاي تحقيقاتي سازمان تاسيس شده و در حال حاضر در زمينه هاي ساليابي عناصر و آناليز مواد با استفاده از روش هاي پيشرفته، آناليز مواد براي شناسايي و اندازه گيري عناصر كم مقدار در نمونه هاي بيولوژيكي، اندازه گيري نمونه خون، ارائه خدمات به مراكز علمي و تحقيقاتي و صنعتي و همچنين تحقيقات بنيادي هسته اي فعاليت مي نمايد.
معاونت نظام ايمني هسته اي كشور
بهره برداري از نيروگاهها و تاسيسات هسته اي و نيز تجهيزات و دستگاه هايي كه در صنعت، پزشكي و كشاورزي از انواع پرتوها استفاده مي كنند خطراتي را در بر دارد. به منظور پيشگيري از اين خطرات كه مي تواند سلامتي مردم را تهديد كند و انجام نظارت ها و بازرسي هاي فني لازم، در كليه كشورها، ارگاني به نام « نظام ايمني هسته اي » تشكيل شده است و در ايران معاونت نظام ايمني هسته اي كشور اين سازمان، مسئوليت اجراي آن را به عهده دارد. اين معاونت بايد استانداردها، مقررات، آئين نامه ها و دستور العمل هاي لازم را در كليه زمينه هاي ايمني تاسيسات هسته اي و حفاظت در برابر پرتوها تهيه كرده و بر اجراي آن نظارت كند.
نظام ايمني هسته اي با چهار مديريت وظايف خود را انجام مي دهد.
دفتر امور ايمني هسته اي كشور
بهره برداري از نيروگاههاي هسته اي همانند ديگر صنايع پيشرفته خطرات بالقوه اي براي افراد و محيط زيست در بر دارد. مقايسه اين مخاطره با ديگر خطرات ناشي از استفاده بشر از تكنولوژي پيچيده، نشان مي دهد كه سهم نيروگاههاي هسته اي درصد بسيار كمي از سوانحي كه به انسان آسيب رسانيده، را داراست.
يكي از دلايل اين امر توجه زياد طراحان، سازندگان، بهره برداران و مراجع قانوني و نظارتي نسبت به ايمني تاسيسات مذكور و وجود تدابير پيش بيني شده در ساخت نيروگاهها براي پيشگيري از رخداد حوادث در مرحله اول و كاهش صدمات ناشي از وقوع احتمالي حوادث هسته اي در مرحله دوم است. ساخت و بهره برداري از تاسيسات هسته اي در سطح بين المللي و در هر كشور عضو آژانس بين المللي انرژي اتمي مشمول ضوابط و مقررات ويژه ايمني هسته اي و نظارت مستمر قانوني بر كليه فعاليت ها در مراحل انتخاب محل، طراحي، ساخت قطعات و تجهيزات، احداث، راه اندازي، بهره برداري و از كار اندازي تاسيسات فوق الذكر است.
كسب اطمينان از سطح ايمني كافي نيروگاهها و كليه تاسيسات هسته اي ديگر و به حداقل رسانيدن مخاطرات احتمالي آنها و همچنين اطمينان از وجود حفاظت هاي فيزيكي كافي براي كاركنان اين تاسيسات، مردم و محيط زيست و صدور مجوزهاي لازم در تمام اين مراحل از جمله وظايف دفتر امور ايمني هسته اي كشور مي باشد.
امور حفاظت در برابر اشعه
گسترش و كاربرد روز افزون انواع پرتوها در رشته هاي مختلف صنايع، علوم پزشكي، كشاورزي و آموزش و پژوهش اجتناب ناپذير است. اين گونه پرتوها از منابع پرتوزاي طبيعي و يا مصنوعي گسيل شده و در بسياري از فعاليتهاي روزمره كار و زندگي بشر، نقش اصلي را ايفا مي نمايند. با وجود اينكه كاربرد پرتوهاي يونساز و غير يونساز در امور مختلف بسيار مفيد و در پاره اي از موارد منحصر به فرد است ليكن عدم رعايت نكات ايمني مي تواند خطرات جدي براي كاركنان، مردم ، محيط زيست و حتي نسل هاي آينده به همراه داشته باشد.
كاربرد مواد پرتوزا و دستگاههاي يونساز در زمينه هاي گوناگون در هر كشور در صورتي قابل توجيه است كه تشكيلاتي معتبر و مقتدر با پشتوانه علمي لازم وجود داشته باشد و بتواند با تدوين مقررات، ضوابط، آئين نامه ها و استانداردهاي حفاظت در برابر اشعه، نظارت و كنترل كامل در كليه مراحل توزيع، كاربرد، مصرف و پسمانداري اين مواد را اعمال نمايد.
سياست كلي امور حفاظت در برابر اشعه عبارتست از اجراي قانون حفاظت در برابر اشعه، مصوب مجلس شوراي اسلامي و ساير ضوابط و مقررات بين المللي در تمامي مراكز كاربرد پرتوها در كشور، نظارت و كنترل و كسب اطمينان از كاربرد صحيح آن و در نهايت پيشگيري از اثرات سوء بيولوژيكي و زيست محيط ناشي از كاربرد پرتوها. در اين راستا همواره حفاظت كاركنان، مردم، نسل هاي آينده و به طور كلي محيط زيست در برابر اثرات زيان آور پرتوها و همچنين ايجاد فرهنگ كنترل كيفي در كار با پرتوها سرلوحه تلاش تمامي پژوهشگران، دست اندركاران و متخصصان اين امور بوده است.
نظر شما