این مقدمه از روی سایت حجت الاسلام قاسمیان برای دوست داران به آشنایی با این سوره و بویژه علاقه مندان به حضور در جلسات تفسیر، ارائه می گردد:
سوره مبارکه فتح، چهل و هشتمین سوره از قرآن کریم است که در مدینه بر قلب پیامبر خاتم نازل شده است. البته باید توجه داشت که به ترتیب جمع آوری، چهل و هشتمین سوره است و به ترتیب نزول، صد و یازدهمین سوره است که بعد از سوره «صف» و قبل از سوره «مائده» نازل شده است. این سوره که در جزء بیست و ششم قرآن قرار دارد، دارای بیست و نه آیه است.
نام دیگری برای آن ذکر نشده است و علت نامگذاری آن از این قرار است که پیام آور فتح و پیروزى است، پیروزى بر دشمنان اسلام، پیروزى چشمگیر و قاطع (خواه پیروزى مربوط به فتح مکه باشد یا صلح حدیبیه یا فتح خیبر یا پیروزى به طور مطلق). چون آیه اول این سوره سخن از پیروزی پیامبر بزرگوار اسلام (ص) در بستن قرارداد صلح حدیبیه است که راه را برای پیروزیهای بعدی هموار ساخت. این پیروزی بزرگ که خداوند بر وقوع آن تأکید کرده با امدادهای غیبی و نصرت الهی برای مسلمانان و رسول خدا (ص) حاصل شد.
اولین آیه این سوره عبارت است از إِنَّا فَتَحْنَا لَکَ فَتْحًا مُّبِینًا و آخرین آیه آن که یکی از آیات مشهور قرآن چه برای قاریان مانوس با قرآن و چه برای عموم مستمعین آن می باشد، عبارت است از “مُّحَمَّدٌ رَّسُولُ اللَّهِ وَالَّذِینَ مَعَهُ أَشِدَّاء عَلَى الْکُفَّارِ رُحَمَاء بَیْنَهُمْ تَرَاهُمْ رُکَّعًا سُجَّدًا یَبْتَغُونَ فَضْلًا مِّنَ اللَّهِ وَرِضْوَانًا سِیمَاهُمْ فِی وُجُوهِهِم مِّنْ أَثَرِ السُّجُودِ ذَلِکَ مَثَلُهُمْ فِی التَّوْرَاةِ وَمَثَلُهُمْ فِی الْإِنجِیلِ کَزَرْعٍ أَخْرَجَ شَطْأَهُ فَآزَرَهُ فَاسْتَغْلَظَ فَاسْتَوَى عَلَى سُوقِهِ یُعْجِبُ الزُّرَّاعَ لِیَغِیظَ بِهِمُ الْکُفَّارَ وَعَدَ اللَّهُ الَّذِینَ آمَنُوا وَعَمِلُوا الصَّالِحَاتِ مِنْهُم مَّغْفِرَةً وَأَجْرًا عَظِیمًا”
براى درک محتواى این سوره قبل از هر چیز لازم است بدانیم این سوره پس از ماجراى حدیبیه در سال ششم هجرت نازل شده است.
توضیح اینکه: پیغمبر اسلامص در سال ششم هجرت تصمیم گرفت که به اتفاق مهاجرین و انصار و سایر مسلمانان به عنوان مراسم عمره به سوى مکه حرکت کند، و قبلا به مسلمانان اطلاع داده بود که من در خواب دیدم همراه یارانم وارد مسجد الحرام شده ایم و مشغول مناسک عمره هستیم.
مسلمانان در ذى الحلیفه نزدیک مدینه احرام بستند و با تعداد زیادى شتر براى قربانى حرکت کردند. وضع حرکت پیامبر (ص) به خوبى نشان می داد که هدفى جز انجام این عبادت بزرگ ندارد. تا اینکه پیامبر وارد سرزمین حدیبیه شد. (حدیبیه قریه اى در حدود ۲۰ کیلومتر مکه بود)
ولى در اینجا قریش با خبر شدند و راه را بر پیغمبر بستند، و از ورود او به مکه مانع شدند و در واقع تمام سنتهائى را که در زمینه امنیت زائران خانه خدا در ماه حرام داشتند زیر پا گذاردند، چرا که آنها معتقد بودند در ماه هاى حرام (از جمله ماه ذى القعده که پیامبر در آن ماه قصد عمره داشت) و مخصوصا در حال احرام نباید مانع هیچکس شوند، حتى اگر کسى قاتل پدر خویش را در این ایام و در این مراسم می دیدند ابدا متعرض او نمی شدند.
در اینجا ماجراى مفصلى پیش آمد که به عقد قرارداد صلحى میان پیامبر (ص) و مشرکان مکه به نام صلح حدیبیه منتهى شد، ولى به هر صورت آن سال مانع ورود پیامبر (ص) به مکه شدند، ناچار پیامبر (ص) به یارانش دستور داد که شترهاى خود را در همانجا قربانى کنند، سرهاى خود را بتراشند و از احرام بیرون آیند، و به سوى مدینه باز گردند.
در اینجا طوفانى از غم و اندوه مسلمانان را فرا گرفت، و انبوهى از ناراحتی ها و گاه شک و تردید بر افراد ضعیف الایمان غالب شد. موقعى که پیامبر از حدیبیه به سوى مدینه می آمد مرکبش سنگین شد و از حرکت باز ایستاد، و در همین حال چهره مبارکش غرق سرور و شادمانى بى سابقه اى گشت و فرمود: هم اکنون آیات سوره فتح بر من نازل شد و از اینجا جو خاص حاکم بر این سوره کاملا نمایان می شود.
در یک بررسى اجمالى می توان گفت که این سوره از هفت بخش تشکیل یافته است.
1.سوره با مساله بشارت فتح آغاز می شود، و آیات انجام آن نیز به همین مساله مربوط است، و تاکید بر تحقق خواب پیامبر(ص) دائر به وارد شدن به مکه و انجام مناسک عمره است.
2.بخش دیگرى از سوره حوادث مربوط به صلح حدیبیه و نزول سکینه و آرامش بر دلهاى مؤمنان و مساله بیعت رضوان را بازگو می کند.
3.در بخش دیگرى از مقام پیامبر و هدف والاى او سخن می گوید.
4.در قسمت دیگرى از کارشکنیهاى منافقان و نمونه هائى از عذرهاى واهیشان در مورد عدم شرکت در میدان جهاد پرده بر می دارد.
5.در بخش دیگر قسمتى از تقاضاهاى نابجاى منافقان را منعکس می سازد.
6.سپس کسانى را که از شرکت در میدان جهاد معذورند معرفى می کند.
7.و بالاخره در بخشى نیز از ویژگیهاى پیروان خط مکتبى پیامبر اسلام (ص) و صفات مخصوص آنها سخن می گوید.
روی هم رفته آیات این سوره فوق العاده حساس و سرنوشت ساز و مخصوصا براى مسلمانان امروز در برابر حوادث گوناگونى که جوامع اسلامى با آن درگیر هستند الهام آفرین است.
فضیلت تلاوت سوره فتح
درباره این سوره روایات عجیبى در منابع اسلامى دیده می شود:
■در حدیثى از انس آمده است که می گوید: هنگامى که ما از حدیبیه باز می گشتیم در حالى که مشرکان مانع ورود ما به مکه و انجام مراسم عمره شده بودند، سخت غرق اندوه و غم بودیم، ناگهان خداوند آیه انا فتحنالک فتحا مبینا را نازل فرمود.
■پیغمبر (ص) فرمود: لقد انزلت على آیة هى احب الى من الدنیا کلها: آیه اى بر من نازل شده که از تمام دنیا نزد من محبوبتر است. (در بعضى از روایات نیز آمده است سوره اى بر من نازل شده…).
■عبد الله بن مسعود می گوید: هنگام بازگشت از حدیبیه وقتى انا فتحنا… بر پیامبر نازل شد چنان حضرت غرق سرور گشت که خدا می داند.
■در حدیث دیگرى از پیامبر (ص) آمده است: من قرأها فکانما شهد مع محمد فتح مکه، و فى روایة اخرى فکانما کان مع من بایع محمدا تحت الشجرة: هر کس این سوره را قرائت کند مانند کسى است که به هنگام فتح مکه در خدمت پیامبر و در لشکر او بوده است.
■در روایت دیگرى آمده: مانند کسى است که با محمد(ص) در زیر درختى که در حدیبیه بود بیعت کرده است!
■ و بالاخره در حدیثى از امام صادق(ع) می خوانیم: حصنوا اموالکم و نسائکم و ما ملکت ایمانکم من التلف بقرائة انا فتحنا لک فانه اذا کان ممن یدمن قرائتها نادى مناد یوم القیامة حتى یسمع الخلائق، انت من عبادى المخلصین، الحقوه بالصالحین من عبادى، و ادخلوه جنات النعیم، و اسقوه من رحیق مختوم بمزاج الکافور!: اموال و همسران و آنچه را در ملک شما است با قرائت انا فتحنا از تلف حفظ کنید.
■کسى که پیوسته آن را تلاوت کند روز قیامت منادى صدا می زند آنچنان که همه خلائق می شنوند: تو از بندگان مخلص منى، او را به بندگان صالحم ملحق سازید، و در باغهاى پر نعمت بهشت او را وارد کنید، و از شربت مخصوص بهشتیان سیرابش نمائید.
ناگفته پیداست این همه فضیلت و افتخار با تلاوت خالى از اندیشه و عمل حاصل نمی شود، بلکه هدف اصلى از تلاوت، تطبیق اعمال و خلق و خوى خویش بر مفاد این آیات است.
نظر شما