بَرَغان مهد تاریخ و طبیعت و تکایای تعزیه/ از آلو برغانی تا پاییزی که گردشگران را به خود می خواند

به گزارش خبرنگار مهر، برغان دهستانی است در بخش چندار شهرستان ساوجبلاغ، مرکز این روستا خود روستای برغان است. همسایگان جنوبی و شمالی این روستا به ترتیب کرج و طالقان است. از هزاره های قبل از میلاد این سرزمین محل سکونت بومیان این منطقه بوده است و مانند دیگر آبادی های البرز جزئی از ایلات شمالی ایران " پیشخوار کوه" یا "پشت کوه" بوده است. در دوره ساسانیان برغان در ایالت طبرستان قرار داشت و در دوره های مختلف تاریخی برغان از شهرهای با نفوذ تبعیت می کرده است، روزگاری از ری فرمان می برده روزگاری از قزوین، که از بزرگترین قوای تهران بوده است. این روستا اماکن تاریخی و مذهبی زیادی دارد که می توان به حسینه اعظم برغان، پل تاریخی، کاروانسرا، بازار تاریخی و بافت های تاریخی ارزشمند برغان اشاره کرد.

در همین خصوص به سراغ یکی از برغانی های اصیل رفتیم تا از اوضاع این منطقه تاریخی بیشتر باخبرشویم، مصطفی کرمی یکی از اهالی برغان و عضو هیئت امنای حسینه اعظم برغان است، با حوصله به نظر می رسد و در ابتدای دیدارمان به خوبی رسم میهمان نوازی را به جا می آورد که حکایت از رسمی قدیمی در این روستا دارد.

کرمی در ابتدای گفتگو با خبرنگار مهر با اشاره به این موضوع گفت: روستای برغان سالانه پذیرای گردشگران زیادی از نقاط مختلف ایران و گاهی دنیا است که برای دیدن از مکان های تاریخی به اینجا می آیند.

وی در ادامه افزود: در فصل تابستان جمعیت روستا به 3000 نفر میرسد و این در صورتی است که در زمستان جمعیت 500 نفر می شود و این حاکی از آن است که مردم برای گذران روزهای گرم تابستان به این روستا خوش آب و هوا می آیند.

کرمی اظهار داشت: برغان دارای 3 مسجد و 2 حسینه است، حسینه محله بالا و حسینه محله پایین، و هم اکنون حسینه محله بالا برپا می باشد و حسینه محله پایین به علت بی توجهی تخریب شده است، در محل حسینه بالا نیز هر ساله مراسم تعزیه باشکوهی برگزار می گردد.

وی تاکید کرد: در سال گذشته با سفر ریئس جمهور به برغان بر آن شدیم تا این اثر را به ثبت ملی برسانیم و موفق شدیم این اثر تاریخی مذهبی را به ثبت آثار ملی ایران در آوریم.

عضو هیئت امنای حسینه اعظم برغان با اشاره به برگزاری مراسم تعزیه در حسینه اعظم گفت: تعزیه به عنوان بخشی از مراسم سوگواری ماه محرم بیانگر وجهی از تاریخ دینی شیعیان و نشان دهنده رخدادی واقعی در جهان تشییع است، تعزیه از گذشته های دور وجود داشته و تا کنون ادامه دارد.

وی افزود: تعزیه در سازمان یونسکو به ثبت رسیده است و تعزیه برغان نیز به شماره 203 در 1390.03.23 در فهرست میراث ناملموس ملی به ثبت رسیده است و بزرگترین تعزیه خوانان در کشور برغانی هستند و نُسخ تعزیه خوانی توسط آیت الله محمد ابراهیم برغانی در عصر قاجاریه نوشته شده است، و حاجی بارکلا از تعزیه خوانان به نام ایرانی برغانی است و در تکیه دولت تهران نیز به نوحه خوانی می پردازد.

کرمی خاطر نشان کرد: مرحوم ناظم، مرحوم ملا محمد بکائی و ملا قاسم بکائی از تعزیه خوانان مشهور برغانی هستند که خود به نوعی صاحب سبک بودند، سال های گذشته هیئتی از تعزیه خوانان ایرانی که بیشتر از برغان بودند در کشورهای ایتالیا، فرانسه، انگلیس، به اجرای تعزیه ایرانی به عنوان هنر مذهبی پرداختند که با استقبال چشم گیر مردم این کشور ها مواجه شد.

عضو هیئت امنای حسینه اعظم برغان گفت: به همت هیئت امنای حسینه اعظم و ادراه کل میراث فرهنگی البرز در محل حسینه اعظم موزه تعزیه نیز برپا می شود و در این موزه تمامی ادوات برگزاری و اجرای تعزیه برای عموم مردم به نمایش در می آید.

حسینیه اعظم برغان

کرمی در ادامه گفت: این حسینیه که به تکیه محله بالا نیز مشهور است در ضلع شمالی میدان ( مزار قدیمی) برغان قرار گرفته که دارای دو طبقه است، طبقه همکف یا اول، دارای 10 حجره است و مخصوص عزاداران می باشد، شاه نشین ( ضلع شمالی بنا نقطه مقابل در) فضای ورودی مردانه و زنانه، اتاق تعزیه خوان ها، رخت کن، انبار، راه پله ها، تخت تعزیه خوان ها و کف بنا نیز از دیگر فضاهای موجود در این بنای تاریخی است، طبقه اول ویژه مردان است و همچنین در طبقه دوم معجرها و راهروهایی وجود دارد که زنان در آن مکان ها به مراسمات مذهبی میپردازند. ساختمان حسینه از تیرچوبی و دیوارها همه از خشت خام و کاهگل می باشند و این مکان در سال 1382 با شماره 10824 در فهرست آثار ملی به ثبت رسید.

وی افزود: سقف حسینیه از سال 1374 دارای یک پوشش دائمی با ستون های و خرپاهای سنگین آهنی و پی بتنی شده است اما در گذشته در ایام برگزاری تعزیه سقف را با چادری چند تکه و بزرگ از جنس کرباس و بر روی سه تیرک هر یک به ارتفاع 15 متر می پوشاندند و با طناب های بسیار آن را به سر تیرهای بیرون زده از سقف می بستند. چادر را پس از دهه تعزیه خوانی جمع می کردند و در انبار می گذاشتند، و چندی است به همت اداره کل میراث فرهنگی پوششی از چوب برای سقف آهنی ساخته شد و بر روی سقف آهنی قرار گرفت.

کرمی با اشاره به درب قدیمی حسینه گفت: درب قدیمی در ضلع جنوبی بنا قرار دارد که عرض آن 2.5 متر  ارتفاعش به 2.45 متر می رسد و شامل دو لته است که هر لته از 3 قسمت تشکیل شده است و توسط شاخی از چب که بالای چارچوب قرار دارد به دیوار تکیه داده شده است. روی هر لته 14 گل میخ قرار دارد. بر یک لنگه ی در، کوبه ای حلقه ای دید می شود که حاجتمندان بر آن چنگ می زنند و حاجت خود را می طلبند.

عضو هیئت امنای حسینه اعظم اظهار داشت: سر در حسینیه سال 1367 شمسی بازسازی شده است و عمر بنا تا همان تاریخ 540 سال بیان شده ست یعنی ساخت حسینیه به حدود سال های 860 ه – ق ( زمان فرمانرایی آخرین شاه رستمدار) نسبت داده شده است و محتمل است پایه گذاری این بنا به عنوان تکیه مربوط به همان سال ها باشد، زیرا ایجاد هر بنایی در یک مکان آن هم با این وسعت و دقت اغلب بدون سابقه و علت نیست، در سر ستون شرقی بخش شاه نشین سال ساخت بنا 931 ه – ق ذکر شده است و در دوران قاجاریه بنا شده است و معمار آن استاد اسماعیل بنا بوده است.

پل قدیمی برغان

کرمی در رابطه با پل قدیمی برغان  گفت: روی رودخانه شاهرود مقابل درب ورودی حسینیه پلی با یک چشمه طاق بنا شده است، آنچه از مصالح ساختمانی پل پیداست آجر و ملاط و ساروج است ولی مسلما در پی و پایه پل سنگ و آهک نیز به کار رفته شده است فعلا به دلیل مرمت های پی در پی و مکرری که طی سالهای گذشته انجام گرفته پل هنوز کاملا سالم و سرپاست ظاهرا بنای اولیه پل در دوره صفویه ساخته شده است و طاق نمای پل نیز شباهت زیادی به پل های صفوی دارد ولی مسلما در دوره های زندیه و قاجار و پهلوی تغیراتی در آن داده شده است. کتیبه سنگی کوچکی در پیشانی پل نصب شده است که اطلاعاتی از جمله تاریخ ساخت یا آخرین مرمت پل بر روی آن حک شده است ولی به دلیل فاصله زیاد و عدم امکان دسترسی به این کتیبه خواندن آن فعلا غیر ممکن است. پل تاریخی برغان در سال های 90 و 91 توسط اداره کل میراث فرهنگی صنایع گردشگری استان البرز مرمت قرار گرفته و محیط پیرامونی آن  بهسازی شده است.

میراث طبیعی:

مصطفی کرمی در ادامه با اشاره به وجود درختان کهنسال برغان  گفت: یکی از میراث طبیعی برغان وجود درختان کهنسالی است که مورد احترام مردم منطقه هستند و به راستی تصور زمین بدون درختان تصور غیر ممکنی است، درختان چنار موجود در برغان از جاذبه های انکار ناپذیری است که هر بیننده ای را به خود می خواند این درختان از نظر مذهبی نیز برای مردم از جایگاه خاصی برخوردارند.

درخت کهنسال چنار برغان شمالی و جنوبی

عضو هیئت امنای حسینه اعظم برغان در پایان افزود: این درخت کهنسال دارای عمری حدد 790 سال می باشد. سرشاخه های این درخت شاداب است ولی تنه اصلی در قسمتهای دچار ترک خوردگی شده است که باید مورد توجه قرار گیرد قسمت زیر این درخت خالی می باشد، این درخت کهن سال بسیار مورد احترام مردم منطقه است، و درخت دیگری که در حدود 648 ساله است در داخل بخش جنوبی حیاط مسجد برغان قرار دارد علاوه بر تنه اصلی سه جست دیگر با قطر های 25، 64 و 6 سانتی متر در ارتفاع برابر سینه روی کنده این درخت و در کنار تنه اصلی می باشد در مجموع تاج تنه شاداب و سبز است این اثر در نزد مردم منطقه دارای ارج و احترام زیادی است و علاوه بر احترام خاصی که مردم برای این درختان کهنسال مانند چنار قائل هستند این درخت در داخل مسجد اهمیت و احترام این درخت را برای مردم دو چندان نموده است دور این درخت از دو طرف دیوار مسجد و در دو طرف دیگر که حیات است دور درخت به ارتفاع حدود یک متر دیوار سنگی شده است.

....................

گزارش: ساره نوری